దేశంలో పట్టణ పాలన గాడితప్పింది. క్షేత్రస్థాయిలో ప్రజల అవసరాలకు... పురపాలికల పనితీరుకు మధ్య ఎక్కడలేని అగాధం కనిపిస్తోంది. ముంబయి కేంద్రంగా పట్టణీకరణ సమస్యలపై పనిచేస్తున్న ‘ప్రజా ఫౌండేషన్‌’ అనే స్వచ్ఛంద సంస్థ దేశంలోని 40 నగరాలు, పట్టణాల్లో అధ్యయనం నిర్వహించి మెరుగైన పాలన ప్రాతిపదికన సూచీలు ప్రకటించింది. ఈ సూచీల్లో ఒడిశా మొదటి స్థానం దక్కించుకోగా- మహారాష్ట్ర, ఛత్తీస్‌గఢ్‌, కేరళ, మధ్యప్రదేశ్‌లు ఆ తరవాతి స్థానాల్లో ఉన్నాయి. తెలుగు రాష్ట్రాల్లో ఆంధ్రప్రదేశ్‌ 15వ స్థానంలో, తెలంగాణ 19వ స్థానంలో నిలిచాయి. పురపాలికల్లోని ప్రతినిధుల పనితీరు, శాసన వ్యవస్థ అనుసరిస్తున్న విధానాలు, పౌర భాగస్వామ్యం, సమస్యల పరిష్కారానికి ఏర్పాటైన యంత్రాంగం, ఆర్థిక వికేంద్రీకరణ వంటి అంశాల ప్రాతిపదికగా సూచీలో రాష్ట్రాల స్థానాలు నిర్ణయించారు. ఆ క్రమంలో ఏ రాష్ట్రమూ వంద మార్కుల స్కేలుపై 60ని కూడా సాధించలేకపోవడం గమనార్హం. దేశంలోని పురపాలక వ్యవస్థల్లోని లోపాలను, పౌరసేవా వ్యవస్థల వైఫల్యాలను కళ్లకు కట్టిన పరిణామమిది. 74వ రాజ్యాంగ సవరణ 12వ షెడ్యూలు నిర్దేశించిన 18 విధులను ఏ పురపాలిక కూడా పూర్తి స్థాయిలో అమలు చేయడం లేదన్న విషయం దీనితో మరోమారు స్పష్టమైంది.
సమస్యల కుంపట్లుగా నగరాలు..!
రాజ్యాంగంలో ప్రవచించిన పద్ధతిలో పురపాలికలకు స్వయం ప్రతిపత్తి లభించలేదు. 74వ రాజ్యాంగ సవరణ స్ఫూర్తికి రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు అడుగడుగునా తూట్లు పొడిచాయి. పురపాలికల విధులకు సంబంధించిన అనేక అధికారాలను రాష్ట్రాలు తమ వద్దే అట్టిపెట్టుకున్నాయి. రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు, నగరపాలికల మధ్య నిధుల పంపిణీ శాస్త్రీయ ప్రాతిపదికన జరగాలని రాజ్యాంగం నిర్దేశించింది. ఈ ప్రక్రియ పూర్తిగా రాష్ట్ర ఆర్థిక సంఘాల సారథ్యంలో జరగాలనీ స్పష్టం చేసింది. కానీ, ఏ దశలోనూ రాష్ట్ర సర్కార్లు నిధుల పంపిణీకి ముందుకు రాకపోవడమే అతిపెద్ద సమస్య. ఫలితంగా పురపాలికలు నిధుల లేమితో కొట్టుమిట్టాడుతున్నాయి. దేశవ్యాప్తంగా వీటి ప్రధాన ఆదాయ వనరు... ఆస్తిపన్ను! తమకు ఏటా రావలసిన ఆస్తి పన్ను వసూళ్లలో సుమారు 55శాతం నుంచి 60శాతం మాత్రమే మున్సిపాలిటీలు సాధించుకోగలుగుతున్నాయి. అనేక పురపాలికలు తమ ఉద్యోగులకు వేతనాలూ చెల్లించలేని దుస్థితిలో ఉన్నాయి. రాజకీయ అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని ఆస్తిపన్ను మాఫీ చేయడం, కొన్ని వర్గాలను మినహాయించడం వంటి రాష్ట్ర ప్రభుత్వ చర్యలు పురపాలికల ఆదాయానికి భారీగా గండికొడుతున్నాయి. నీటి సరఫరా, వీధి దీపాలు, పారిశుద్ధ్యం, రోడ్లు, రవాణా, ఘన వ్యర్థాల నిర్వహణ వంటి మౌలిక పౌర సేవలను పురపాలికలు పూర్తిస్థాయిలో, సంతృప్తికరమైన రీతిలో నిర్వహించలేకపోతున్నాయి. క్రమంగా విస్తరిస్తున్న మురికివాడలు మరో పెద్ద సమస్యగా మారాయి. రాజ్యాంగం నిర్దేశించిన విధులు ఒక్కొక్కటిగా పురపాలికల చేతినుంచి జారిపోతున్నాయి. రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు ఏర్పాటు చేస్తున్న మురుగు నీటి శుద్ధి బోర్డులు, జల మండలి, పట్టణాభివృద్ధి సంస్థలు వంటి వివిధ ఏజెన్సీలు పురపాలికలకు ఉద్దేశించిన విధులను నిర్వర్తిస్తున్నాయి. ఆంధ్రప్రదేశ్‌ పురపాలికలు ఏడు విధులను, తెలంగాణ పురపాలికలు నాలుగు విధులను మాత్రమే నిర్వర్తిస్తున్నాయి. దరిమిలా ప్రజాస్వామిక పాలనలో మూడో అంచెగా అభివర్ణితమైన ఈ వ్యవస్థలు తమ స్వతంత్ర ప్రతిపత్తిని కోల్పోతున్నాయి.
నగరపాలికలకు ఎన్నికైన కార్పొరేటర్లు, మేయర్లకు పరిమిత అధికారాలు మాత్రమే ఉన్నాయి. కమీషనర్‌కే పూర్తి పాలనాధికారాలు దఖలుపడ్డాయి. పట్టణ పాలనలో పౌరుల క్రియాశీల భాగస్వామ్యం కీలకం. మరోవంక నగర పాలనపట్ల పౌరుల ఆసక్తి నానాటికీ తగ్గుతుండటం గమనార్హం. మున్సిపల్‌ ఎన్నికలలో పోలింగ్‌ శాతం చాలా తక్కువగా నమోదవుతోంది. వార్డు కమిటీల ఏర్పాటు- పాలనలో పౌరుల భాగస్వామ్యాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది. అనేక పురపాలికల్లో వార్డు కమిటీల ఏర్పాటు మాటే లేదు. పట్టణ పాలనలో మరో కీలకమైన అంశం ఫిర్యాదుల పరిష్కార యంత్రాంగం. ఆ వ్యవస్థ సైతం సక్రమంగా పనిచేయడం లేదు.