ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ:ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਵਿਗੜ ਗਏ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਾਅਵੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਓਂ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਰੱਖਿਆ ਮਾਹਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਰਣਨੀਤਕ ਹੱਲ ਹੀ ਮੌਜੂਦਾ ਮਸਲਾ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦਾ ਬਿਹਤਰ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਫਿਲਹਾਲ ਵੇਖਣਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲਾਤ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਧਰ ਲਿਜਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਕਰਨਲ ਸਮੇਤ 20 ਫੌਜੀ ਸ਼ਹੀਦ
ਲਾਈਨ ਆਫ ਕੰਟਰੋਲ ‘ਤੇ 15 - 16 ਜੂਨ ਨੂੰ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਨਲ ਸਮੇਤ 20 ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਆਧਿਕਾਰਕ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਚੀਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਕ਼ਸਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਤਣਾਅ ਹੋਰ ਵੱਧ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਇੱਕ - ਦੂੱਜੇ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ‘ਚ ਰਾਡਾਂ ਦਾ ਵੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਇਸਤੇਮਾਲ
ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਲਕੀਰ ਆਫ ਐਕਚੁਅਲ ਕੰਟਰੋਲ (ਐਲਏਸੀ) (LAC) ਉੱਤੇ ਦੋਵਾਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਰਾਡਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕੀਲੀਆਂ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਹੱਦ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਮੀਡੀਆ ਹਾਊਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਹਥਿਆਰ ਨਾਲ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਕਿਉਂ ਤੇ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਹੁਣ ਹਿੰਸਕ ਲੜਾਈ
ਰੱਖਿਆ ਮਾਹਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਤਾਜਾ ਵਿਵਾਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਲੱਦਾਖ ਬਾਰਡਰ (Ladhak Border) ਯਾਨੀ ਐਲਓਸੀ (LOC) ਉੱਤੇ ਚੀਨ (China) ਦੀ ਤਰਫ ਫੌਜੀ ਟੁਕੜੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਜਾਫਾ ਦਿਸਿਆ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਚੀਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਵੇਖੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਸੜ੍ਹਕ ਲਈ ਥਾਂ ਚੁਣੀ
ਸਾਲ 2018 - 19 ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ (India) ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ (Defense Minister) ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ 3812 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਇਲਾਕਾ ਸੜਕ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 3418 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸੜਕ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਬਾਰਡਰ ਰੋਡਸ ਆਰਗੇਨਾਜੇਸ਼ਨ ਯਾਨੀ ਬੀਆਰਓ (BRO) ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।
ਉਸਾਰੀ ਕਾਰਜ ਹਨ ਵਿਵਾਦ ਦੀ ਜੜ੍ਹ
ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਸੀਮਾ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਹੈ ਕਿ ਇਹੀ ਉਸਾਰੀ ਕਾਰਜ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਿਵਾਦ ਦੀ ਅਸਲੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਮੰਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕਮਾਤਰ ਵਜ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਜਾਣਕਾਰ ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਸੀਮਾ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਕਈ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਮੇਲ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਧਾਰਾ 370 ਹਟਾਉਣਾ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਹੋਏ ਬਦਲਾਅ, ਚੀਨ ਦੀ ਅੰਤਰੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਕੋਰੋਨਾ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਕਿਉਂ ਅਹਿਮ ਹੈ ਇਹ ਲੜਾਈ
45 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਹਿੰਸਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ 20 ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਗਈ ਹੈ। ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਜਖ਼ਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਆਧਿਕਰਕ ਆਂਕੜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। 1975 ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਗਸ਼ਤੀ ਦਲ ਉੱਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਐਲਏਸੀ ਉੱਤੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਅਜਿਹਾ ਲਗਿਆ ਕਿ ਵਪਾਰ ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਵੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਠੀਕ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਾਲ ਪਿਛਲੇ ਛੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 18 ਵਾਰ ਮੁਲਾਕ਼ਾਤ ਹੋਈ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਵਧਦਾ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕਿੰਨੇ ਫੌਜੀ ਚੜ੍ਹੇ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਭੇਂਟ?
ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਕ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ 20 ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ 16 ਬਿਹਾਰ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਜਵਾਨ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਿੰਨ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਲੇਕਿਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 17 ਹੋਰ ਜਵਾਨ ਗੰਭੀਰ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਖਮੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ 18 ਫੌਜੀਆਂ ਦਾ ਲੇਹ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ 58 ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਜਖ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਕੀ ਕੋਈ ਚੀਨੀ ਫੌਜੀ ਵੀ ਮਰਿਆ?
ਚੀਨ ਨੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। 17 ਜੂਨ ਨੂੰ ਇਹੋ ਸਵਾਲ ਚੀਨੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਂਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਮੀਡਿਆ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ , ਕੀ ਚੀਨ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਇਸ ‘ਤੇ ਚੀਨੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਚਾਓ ਲਿਜਿਆਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਫੌਜੀ ਗਰਾਉਂਡ ਉੱਤੇ ਖਾਸ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਜਾਰੀ ਕਰ ਸਕਾਂ, ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਓਂ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਜਰੀਏ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਹਾਲ ਹੋ ਸਕੇ।‘‘
ਆਖਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਵਰਤੇ ਹਥਿਆਰ?
ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐਸ. ਜੈਸ਼ੰਕਰ (S.Jai Shanker)ਨੇ ਟਵੀਟ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ , ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਤੈਨਾਤ ਸਾਰੇ ਜਵਾਨ ਹਥਿਆਰ ਲੈ ਕੇ ਚਲਦੇ ਹਨ, ਖਾਸਕਰ ਪੋਸਟ ਛੱਡਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਹਥਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 15 ਜੂਨ ਨੂੰ ਗਲਵਾਨ ਵਿੱਚ ਤੈਨਾਤ ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਵੀ ਹਥਿਆਰ ਸਨ, ਲੇਕਿਨ 1996 ਅਤੇ 2005 ਦੇ ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਸੁਲਾਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਫੈਸ - ਆਫ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜਵਾਨ ਫਾਇਰ ਆਰਮਸ (ਬੰਦੂਕ) ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਹੈ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਦੀ?
ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿਵਾਦਤ ਖੇਤਰ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅਸਲੀ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ (ਐਲਏਸੀ) ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਨਾਂ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਘਾਟੀ ਚੀਨ ਦੇ ਦੱਖਣ ਸ਼ਿਨਜਿਆੰਗ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੱਦਾਖ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸਾਮਰਿਕ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਬੇਹੱਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਚੀਨ ਦੇ ਸ਼ਿਨਜਿਆੰਗ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।1962 ਦੀ ਜੰਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਗਾਲਵਨ ਨਦੀ ਦਾ ਇਹ ਖੇਤਰ ਜੰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਾਟੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਓਂ ਪਹਾੜ ਰਣਨੀਤੀਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਫੌਜ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਜੂਨ ਦੀ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਾਪਮਾਨ ਸਿਫ਼ਰ ਡਿਗਰੀ ਵਲੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਨੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ ਲੱਦਾਖੀ ਵਿਅਕਤੀ ਗੁਲਾਮ ਰਸੂਲ ਗਲਵਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਪਿਆ। ਇਹ ਗੁਲਾਮ ਰਸੂਲ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸੜਕ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਚੀਨ ਨੇ ਇਹ ਹਰਕੱਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦਾਰਬੁਕ - ਸ਼ਯੋਕ - ਦੌਲਤ ਬੇਗ ਓਲਡੀ ਰੋਡ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਸ ਪੂਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਫਾਇਦਾ ਦੇਵੇਗੀ . ਇਹ ਰੋਡ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਕੋਲ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਤੈਨਾਤ ਜਵਾਨਾਂ ਤੱਕ ਸਪਲਿਆਈ ਪਹੁੰਚਾਣ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਅਹਿਮ ਹੈ।
ਐਲਏਸੀ ਤੇ ਐਲਓਸੀ ‘ਚ ਕੀ ਹੈ ਫਰਕ?
ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਲ ਸੀਮਾ ( ਲੈਂਡ ਬਾਰਡਰ ) ਦੀ ਕੁਲ ਲੰਬਾਈ 15 , 106 . 7 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ਜੋ ਕੁਲ ਸੱਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਲੱਗਦੀ ਹੈ . ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ 7516 . 6 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਮੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੀਮਾ ਹੈ . ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸੱਤ ਦੇਸ਼ ਹਨ , ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼ ( 4 , 096 . 7 ਕਿਮੀ ) , ਚੀਨ ( 3 , 488 ਕਿਮੀ ) , ਪਾਕਿਸਤਾਨ ( 3 , 323 ਕਿਮੀ ) , ਨੇਪਾਲ ( 1 , 751 ਕਿਮੀ ) , ਮਿਆੰਮਾਰ ( 1 , 643 ਕਿਮੀ ) , ਭੁਟਾਨ ( 699 ਕਿਮੀ ) ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ( 106 ਕਿਮੀ)। ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਦੇ ਨਾਲ 3 , 488 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਮੀ ਸੀਮਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੀਮਾ ਜੰਮੂ - ਕਸ਼ਮੀਰ , ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ , ਉਤਰਾਖੰਡ , ਸਿੱਕਮ ਅਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਲੋਂ ਹੋਕੇ ਗੁਜਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਸੇਕਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ - ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਸੈਕਟਰ ਯਾਨੀ ਜੰਮੂ - ਕਸ਼ਮੀਰ , ਮਿਡਲ ਸੈਕਟਰ ਯਾਨੀ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਅਤੇ ਪੂਰਵੀ ਸੈਕਟਰ ਯਾਨੀ ਸਿੱਕਮ ਅਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੀਮਾਕਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੀਮਾ ਵਿਵਾਦ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਸੀਮਾ ਤੈਅ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਥਿਤੀ ਜਿਉਂ ਦੀ ਤਿਉਂ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲਾਈਨ ਆਫ ਐਕਚੁਅਲ ਕੰਟਰੋਲ ਯਾਨੀ ਐਲਏਸੀ ਟਰਮ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲਗਾ ਹੈ। ਸੱਤ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਕਤ ਬੀਤ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦਾ ਬਣਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਕੰਟੋਰਲ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੋਲ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੋਲ। ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਾਬੂ ਰੇਖਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਵਾਦ ‘ਚ ਅੱਗੇ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਕੋਲ ਕੀ ਹੈ ਰਸਤਾ?
ਚੀਨ ਨੇ 17 ਜੂਨ ਨੂੰ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਬੜਬੋਲਾਪਨ ਅਤੇ ਖੋਖਲਾ ਦਾਅਵਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਚੀਨੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਝਾਓ ਲੀਜਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ , ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸੰਪ੍ਰਭੁਤਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਚੀਨ ਦੇ ਕੋਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਬਾਰਡਰ ਪ੍ਰੋਟੋਕਾਲ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਕਮਾਂਡਰ ਪੱਧਰ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ। ਚੀਨੀ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੀਨ ਹੁਣ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਅਨੁਰਾਗ ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨੇ ਫੋਨ ਉੱਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਜਿਤਾਈ ਕਿ ਪੂਰੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਭਾਰਤੀ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਐਲਏਸੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਉਸਾਰੀ ਕਾਰਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਫਿਲਹਾਲ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।
ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਭਿੜੇ ਹਨ ਭਾਰਤ ਤੇ ਚੀਨ
1962 - ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਲੜਾਈ , ਇਹ ਲੜਾਈ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਚੱਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਖੇਤਰ ਲਦਾਖ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਾਰ। ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਵੀ ਖ਼ੁਦ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਦੁਖ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ , ਅਸੀਂ ਆਧੁਨਿਕ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਅਸੀ ਇੱਕ ਬਣਾਉਟੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਮੰਜੂਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਚੀਨ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਝੜਪਾਂ , ਗਸ਼ਤੀ ਦਲ ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਮੁੱਠਭੇੜ ਅਤੇ ਤੂੰ - ਤੂੰ ਮੈਂ - ਮੈਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। 1962 ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਦੇ ਇੱਥੋਂ ਆਪਣੇ ਰਾਜਦੂਤ ਵਾਪਸ ਸੱਦ ਲਈ ਸਨ। ਦੋਨਾਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਮਿਸ਼ਨ ਜਰੂਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1967 - ਨਾਥੁ ਲਾ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਝੜਪ ਹੋਈ ਸੀ। ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਈ ਫੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਦਾਵੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਝੜਪਾਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ਚੱਲੀਆਂ ਸੀ। ਨਾਥੁ ਲਾ ਵਿੱਚ ਤੈਨਾਤ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਸ਼ੇਰੂ ਥਪਲਿਆਲ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਡੀਫੈਂਸ ਰੀਵਿਊ ਦੇ 22 ਸਤੰਬਰ , 2014 ਦੇ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਝੜਪਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਨਾਥੁ ਲਾ ਵਿੱਚ ਦੋਨਾਂ ਸੇਨਾਵਾਂ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਗਸ਼ਤ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕੁੱਝ ਤੂੰ - ਤੂੰ ਮੈਂ - ਮੈਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਛ ਸਿਤੰਬਰ , 1967 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਮਿਸਾਰ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇ ਕੇ ਡੇਗ ਦਿੱਤਾ , ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਚਸ਼ਮਾ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨਾਥੁ ਲਿਆ ਵਲੋਂ ਸੇਬੁ ਲਿਆ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਡਿਮਾਰਕੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਬਾੜ ਗੱਡਾਂਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ , ਹੜ੍ਹ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਮਿਸਾਰ ਆਪਣੇ ਕੁੱਝ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਪਹੁਂਚ ਗਏ ਅਤੇ ਤਾਰ ਵਿਛਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ। ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਮੰਜੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਉਦੋਂ ਅਚਾਨਕ ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ ਮਸ਼ੀਨ ਗਨ ਫਾਇਰਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। 1975 - ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਗਸ਼ਤੀ ਦਲ ਉੱਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਏਲਏਸੀ ਉੱਤੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਤਣਾਅ ਦਾ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਅਸਰ?
ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਪਰ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨੇ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਨਿਰਣਾਇਕ ਹੋਣਗੇ। ਜਾਣਕਾਰ ਮੰਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਾਜ਼ਾ ਹਾਲਾਤ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਫੌਜ ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਮੁੜਨ ਜਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਦਿਵਾਉਣ ਨੂੰ ਡਿਸਇਨਗੇਜਮੈਂਟ ਪਰਿਕ੍ਰੀਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਉਂਜ ਤਾਂ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਗੱਲਬਾਤ ਨਾਲ ਇਸ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:ਨਹੀਂ ਹੱਲ ਹੋ ਰਿਹੈ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਤਣਾਅ, ਜਾਣੋ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਵਿਵਾਦ
