ਵੈਸ਼ਾਲੀ: ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਇੱਥੋਂ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਦਰਸਾਏ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਅਣਹੋਣੀ ਕਿਉਂ ਹੈ, ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਤੋਂ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ 1800 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸਫ਼ਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ 'ਚ 1800 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਟਾਇਲਟ ਪੈਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਉਤਸੁਕਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਟਾਇਲਟ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਵੋਗੇ: ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ 'ਚ 1800 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਇਸ ਟਾਇਲਟ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮਿਸ਼ਨ ਤਹਿਤ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੌਚ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਤੱਕ ਦਾ ਇਹ ਟਾਇਲਟ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਗਣਤੰਤਰ ਦਾ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇ ਅਮੀਰ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਤੱਕ ਇਹ ਟਾਇਲਟ ਉਤਸੁਕਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ਤੋਂ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਟਾਇਲਟ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਹੈ 1800 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਟਾਇਲਟ ਪੈਨ: ਇਸ ਟਾਇਲਟ ਪੈਨ 'ਚ ਕਈ ਖਾਸੀਅਤਾਂ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ 'ਤੇ ਅਜੇ ਖੋਜ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਪੈਨ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ 'ਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਆਸ 88 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਅਤੇ ਮੋਟਾਈ 7 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੈ। ਟਾਇਲਟ ਪੈਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਛੇਕ ਹਨ। ਇੱਕ ਮੋਰੀ ਪਿਸ਼ਾਬ ਦੇ ਨਿਕਾਸੀ ਲਈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਮੋਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ (18 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਵਿਆਸ) ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਫੁੱਟਰੈਸਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 24 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 13 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਟਾਇਲਟ ਪੈਨ ਵਾਂਗ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਅਤੇ ਸ਼ੌਚ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਸੀ। ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਟਾਇਲਟ ਪੈਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਰਿੰਗ ਖੂਹ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਪਾਣੀ, ਸੀਵਰੇਜ ਆਦਿ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਪੈਨ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਨਾ ਨਿਕਲੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਿਕਾਸੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਥਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
'ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ': ਐਲਐਨਟੀ ਕਾਲਜ ਮੁਜ਼ੱਫਰਪੁਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ. ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗਣਰਾਜ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਗੱਲ, ਜੋ ਇਸ ਟਾਇਲਟ ਪੈਨ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਇੰਨੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਿੰਨੇ ਜਾਗਰੂਕ ਸਨ। ਸਵੱਛਤਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਸਰਕਾਰ ਸਵੱਛਤਾ ਅਭਿਆਨ ਨੂੰ ਮੁਕਾਮ ਤੱਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸੀ। ਖੋਜ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਟੇਰਾਕੋਟਾ ਦੇ ਇਸ ਟਾਇਲਟ ਪੈਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣਗੀਆਂ। ਮੈਂ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਖੋਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।