ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਸਟਾਰਟਅਪਸ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਹੱਲ ਫਰਮ 'ਐਕਸਫੇਨੋ' ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟਾਰਟਅਪਸ ਦੇ ਵਧਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਲਚਲ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਟਾਰਟਅੱਪਸ ਨੇ ਸਾਲ 2024 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੱਤ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ 68 ਲੋਨ ਸੌਦੇ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਨ ਸੌਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਸੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਕੀਮਤ $1.8 ਬਿਲੀਅਨ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਟਾਰਟਅਪਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਸੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ $1.35 ਬਿਲੀਅਨ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 75 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਲ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਕੜੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਿਨਟੇਕ, ਈ-ਕਾਮਰਸ, ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਆਟੋਟੈਕ ਆਦਿ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਤਰੱਕੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦਰਅਸਲ, ਕਨਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡਸਟਰੀ (ਸੀਆਈਆਈ) ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 2029-30 ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਸਟਾਰਟਅੱਪਸ ਤੋਂ 50 ਮਿਲੀਅਨ (ਪੰਜ ਕਰੋੜ) ਨਵੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਰਣਨੀਤਕ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਭਾਰਤੀ ਸਟਾਰਟਅੱਪਸ ਦੀ ਤਾਕਤ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਵਧਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਹੈ।
ਕਰਜ਼ਾ ਵਿੱਤ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਫਰਮ ਵਿਆਜ ਸਮੇਤ ਮੂਲ ਰਕਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਨਾਲ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਫਰਮ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ੇ ਦੁਆਰਾ ਵਿੱਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸਟਾਰਟਅਪਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਸਥਾਰ ਲਈ ਜਾਂ ਉੱਚ ਮਾਲੀਆ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਫਰਮ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਰਜ਼ੇ ਜਾਂ ਇਕੁਇਟੀ (ਸ਼ੇਅਰ ਮਾਰਕੀਟ) ਜਾਂ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਮੋਡ ਰਾਹੀਂ ਲੋੜੀਂਦੀ ਪੂੰਜੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇੱਕ ਫਰਮ ਕਿਵੇਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਫੈਸਲਾ ਕਈ ਕਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੇ ਖਰਚੇ, ਏਜੰਸੀ ਦੀਆਂ ਲਾਗਤਾਂ, ਪੂੰਜੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ, ਟੈਕਸ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਆਦਿ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਟਾਰਟਅਪ ਇਕੁਇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਮਾਲਕੀ ਗੁਆਉਣ ਦੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਵਿੱਤ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਵਿੱਤ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਟੈਕਸ ਲਾਭ ਵੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਸਟਾਰਟਅੱਪਸ ਦਾ ਵਧਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ 2021 ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਸਾਲ, ਸਟਾਰਟਅੱਪਸ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ 'ਯੂਨੀਕੋਰਨ' ਯਾਨੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇੱਕ ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ, ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਫੰਡ ਮਿਲਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਕੱਲੇ 2022 ਵਿਚ 115 ਭਾਰਤੀ 'ਯੂਨੀਕੋਰਨਾਂ' ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਕੁੱਲ ਕਰਜ਼ਾ 50,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਨੋਟਸ, ਮਿਆਦੀ ਕਰਜ਼ੇ ਅਤੇ ਢਾਂਚਾਗਤ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਨਤਕ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ਾਂ (ਆਈਪੀਓਜ਼) ਰਾਹੀਂ ਵਧੇਰੇ ਤਰਲਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਾਲ ਬਿਹਤਰ ਹੋਣਗੇ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, 2022 ਦੇ ਆਖਰੀ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਲੋਬਲ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਦਲ ਗਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਈਪੀਓ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੋਈ। ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ, ਸਟਾਰਟਅੱਪਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿੱਤੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਫਰਮਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਵਿਕਾਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਵਧਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਕਾਰਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਟਾਰਟਅੱਪਸ ਨੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸ਼ਰਤਾਂ 'ਤੇ ਇਕੁਇਟੀ ਫੰਡ ਜੁਟਾਉਣ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰ ਸਟਾਰਟਅੱਪਸ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਬਚਣ ਲਈ ਹੋਰ ਕਰਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ।