ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸੈਨੇਟਰੀ ਲੈਂਡਫਿਲ ਸਾਈਟ ਗਾਜ਼ੀਪੁਰ ਲੈਂਡਫਿਲ ਸਾਈਟ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਪਿਛਲੇ 20 ਘੰਟਿਆਂ ਤੋਂ ਬੁਝਾਈ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੀ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਫਾਇਰ ਸਰਵਿਸ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨਗਰ ਨਿਗਮ (ਐੱਮ.ਸੀ.ਡੀ.) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਅੱਗ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਭੜਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਸ-ਪਾਸ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਧੂੰਆਂ-ਧੂੰਆਂ : ਕੂੜੇ ਦੇ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਧੂੰਏਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਵੀ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਕਸਰ ਮੌਸਮ ਦੇ ਗਰਮ ਹੋਣ 'ਤੇ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਈ ਵੱਡੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪਰ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅੱਗ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨ : ਇਸ ਅੱਗ ਦੀ ਘਟਨਾ ਸਬੰਧੀ ਤੱਥ ਇਹ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ ਕਿ ਗਿੱਲਾ ਕੂੜਾ ਦੱਬੇ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਅੱਗ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਕੂੜਾ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੀਥੇਨ ਗੈਸ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਮਿਥੇਨ ਗੈਸ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਮੀਥੇਨ ਗੈਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਕਾਰਨ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੂੜਾ ਡੰਪਿੰਗ ਸਾਈਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਮੀਥੇਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਕਾਰਨ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਅੱਗ, ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਹੈ : ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਦਿੱਲੀ ਫਾਇਰ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਖੁਦ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਗ ਲੈਂਡਫਿਲ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਗੈਸ ਕਾਰਨ ਲੱਗੀ ਹੈ। 21 ਅਪ੍ਰੈਲ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ ਸ਼ਾਮ ਕਰੀਬ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਵਜੇ ਕੂੜੇ ਦੇ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਦਾ ਸਮਾਚਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਅੱਗ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਅੱਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੁਝਾਈ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੀ ਹੈ।
ਮੀਥੇਨ ਗੈਸ ਕਾਰਨ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਬੁਝਾਈ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੀ :ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਮੀਥੇਨ ਗੈਸ ਕਾਰਨ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਕਈ ਵਾਰ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਬੁਝਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਕਸਰ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅੱਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਥਾਂ 'ਤੇ ਭੜਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਕੁਝ ਸਮਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਅਨਸਰ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਵੀ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਗਾਜ਼ੀਪੁਰ SLF, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਡੰਪਿੰਗ ਗਰਾਊਂਡ :ਗਾਜ਼ੀਪੁਰ ਲੈਂਡਫਿਲ ਸਾਈਟ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਡੰਪਿੰਗ ਗਰਾਊਂਡ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡੰਪਿੰਗ ਗਰਾਊਂਡ ਵਿੱਚ ਕੂੜਾ ਭਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਤਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਪਰ ਕੂੜਾ ਡੰਪ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਡੰਪਿੰਗ ਗਰਾਊਂਡ ‘ਕੂੜੇ ਦਾ ਪਹਾੜ’ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਕੂੜਾ ਅਕਸਰ ਇਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਡੰਪ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਕੂੜਾ ਹੈ?
- ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਰੀਬ 10-12 ਹਜ਼ਾਰ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਕੂੜਾ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੂੜੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧ ਕੇ 20,000 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।
- ਉੱਤਰੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਭਲਸਵਾ ਲੈਂਡਫਿਲ ਸਾਈਟ 19.2 ਹੈਕਟੇਅਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ।
- ਗਾਜ਼ੀਪੁਰ ਲੈਂਡਫਿਲ ਸਾਈਟ 28 ਹੈਕਟੇਅਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ।
- ਓਖਲਾ ਲੈਂਡਫਿਲ ਸਾਈਟ ਦਾ ਰਕਬਾ 12.8 ਹੈਕਟੇਅਰ ਹੈ।
ਕੂੜੇ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੀ ਬਣਿਆ ਹੈ ਗਤੀਰੋਧ?
- ਪਹਿਲਾਂ ਕੂੜਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
- ਕਲੋਨੀ ਅਤੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਡਸਟਬਿਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
- ਏਜੰਸੀ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕੂੜੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
- ਲੈਂਡਫਿਲ ਸਾਈਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰੀਸਾਈਕਲਿੰਗ ਪਲਾਂਟ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, MCD ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਸਥਿਤ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਪਲਾਂਟ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਕੂੜੇ ਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਦਾ ਕੰਮ ਦੋ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ: ਗਾਜ਼ੀਪੁਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਤਿੰਨ ਲੈਂਡਫਿਲ ਸਾਈਟਾਂ, ਭਲਸਵਾ ਅਤੇ ਓਖਲਾ ਹਨ। ਓਖਲਾ ਐਸਐਲਐਫ 62 ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 60 ਲੱਖ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਕੂੜੇ ਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਦਾ ਕੰਮ ਦੋ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ 38 ਲੱਖ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੂੜਾ ਹੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਦਾ ਕੰਮ ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। MCD ਨੂੰ ਭਲਸਵਾ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ੀਪੁਰ ਦੇ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕਰਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਟਨ ਕੂੜਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
