ਹੈਦਰਾਬਾਦ :ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਈਵੀਐਮ ਅਤੇ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਵੋਟਿੰਗ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਈਵੀਐਮ ਅਤੇ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਉੱਤੇ, ਸਬੰਧਤ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਨੋਟਾ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵੋਟਰ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਨੋਟਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 'ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ' ਜਾਂ 'ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ' ਨੂੰ ਵੋਟ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।
NOTA (ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ) ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਉੱਪਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ'। ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੋਟਰਾਂ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਚੁੱਪਚਾਪ ਆਪਣੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਨੋਟਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਸ ਨੂੰ 'ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ' ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੰਦੌਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਅਕਸ਼ੈ ਕਾਂਤੀ ਬਾਮ ਦੀ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮਿੰਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਨੋਟਾ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ NOTA ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਕਿਉਂ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
NOTA ਕੀ ਹੈ, NOTA ਚਿੰਨ੍ਹ ਕਿਸ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ? :ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ 2013 ਵਿੱਚ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ (EVMs) 'ਤੇ NOTA (ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ) ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਵੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੋਟਾ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਾਰੇ ਈਵੀਐਮ ਅਤੇ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੈਲਟ ਪੇਪਰਾਂ ਅਤੇ ਈਵੀਐਮ ਵਿੱਚ ਨੋਟਾ ਵਿਕਲਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਤੰਬਰ 2013 ਵਿੱਚ ਨੋਟਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। NOTA ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਸਥਿਤ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਡਿਜ਼ਾਈਨ (NID) ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਨੋਟਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ :ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, NOTA ਵਿਕਲਪ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵੋਟਰਾਂ ਨੂੰ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਨੂੰ ਗੁਪਤਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵੋਟ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਆਪਣੇ 2013 ਦੇ ਫੈਸਲੇ 'ਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ 'ਚ ਵੋਟ ਨਾ ਪਾਉਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ, ਯਾਨੀ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਜੇਕਰ NOTA ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? :ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਮੁਤਾਬਕ ਜੇਕਰ NOTA ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਹਲਕੇ ਦੀ ਚੋਣ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, NOTA ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਨੋਟਾ ਵਿਕਲਪ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਉਂ ਹੈ? :ਨੋਟਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਵੋਟ ਨਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਸਹਿਮਤੀ ਜਾਂ ਅਸਹਿਮਤੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਰਗ ਦਾ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਜਾਅਲੀ ਵੋਟਿੰਗ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨੋਟਾ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਗੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ 'ਚ ਉਤਾਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਹੈ। NOTA ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰੇਗੀ। ਐਨਜੀਓ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਫਾਰ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਰਿਫਾਰਮਜ਼ (ਏਡੀਆਰ) ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨੋਟਾ ਵਿਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਚੋਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਜਨਤਾ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨੋਟਾ ਵਿਕਲਪ ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਨੋਟਾ 'ਤੇ ਕਿਉਂ ਉੱਠ ਰਹੇ ਹਨ ਸਵਾਲ? :ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਈ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ 'ਚ ਨੋਟਾ ਦੇ ਵਿਕਲਪ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਨੋਟਾ ਵਿਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਨੋਟਾ ਇੱਕ ਦੰਦ ਰਹਿਤ ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਨੋਟਾ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 100 ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 99 ਵੋਟਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੋਟ ਇੱਕ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
