କୋରାପୁଟ: ପ୍ରଥମ ଥର ଦକ୍ଷିଣ ଓଡିଶା ନଦୀରୁ ଆବିଷ୍କୃତ ହେଲା ବିରଳ ମହାସିର ପ୍ରଜାତି ମାଛ । କୋରାପୁଟ ସ୍ଥିତ ‘ଓଡିଶା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ’ର ଜୈବ ବିବିଧତା ଏବଂ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ସଂରକ୍ଷଣ ବିଭାଗର ଗବେଷକମାନେ ଏହି ସଫଳତା ହାସଲ କରିଛନ୍ତି । ଡିନ ପ୍ରଫେସର ଶରତ କୁମାର ପଳିତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଗବେଷକମାନେ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀ ନଦୀରୁ ଦୁଇଟି ‘ମହାସିର୍’ ପ୍ରଜାତିର ବିରଳ ମାଛ ସନ୍ଧାନ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଉପକୂଳ ଓଡିଶାର ଏକାଧିକ ନଦୀରେ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଦକ୍ଷିଣ-ଓଡିଶା ନଦୀବିନ୍ୟାସରେ କେବେ ହେଲେ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇନଥିଲା ।
- ‘ମହାସିର୍’ ପ୍ରଜାତି ସମ୍ପର୍କରେ...
ଏହି ଦୁଇଟି ନୂତନ ମହାସିର୍ ମାଛ ପ୍ରଜାତି ସାୟପ୍ରିନୟଡ ପରିବାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏମାନେ ବଡ଼ ଶରୀର ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ଏମାନଙ୍କର ଦେହର କାତୀଗୁଡିକ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ ମାଛଙ୍କ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ବଡ଼ ହୋଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଏହି ମାଛମାନଙ୍କୁ ‘ଭାରତୀୟ ନଦୀର ରାଜା’ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏମାନଙ୍କୁ ପୃଥିବୀର 20ଟି ବୃହତ ମାଛ ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଏମାନେ ସାଧାରଣ ଦୃତବେଗରେ ପ୍ରବାହିତ, ଶୀତଳ, ସ୍ୱଚ୍ଛ, ପାହାଡ଼ିଆ ନଦୀର ପଥୁରିଆ ଓ କଙ୍କରଯୁକ୍ତ ଚଟାଣରେ ବାସ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ‘ମହାସିର୍’ ମାଛମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଏକ ‘ପବିତ୍ର ମାଛ’ ଭାବେ ଭାରତର ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା କରାଯିବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି ।
- 6 ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ମହାସିର ମାଛ ସମ୍ପର୍କରେ ଗବେଷଣା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ପ୍ରଫେସର ପଳିତା
ପ୍ରଫେସର ପଳିତା ଓଡିଶା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଯୋଗଦେବା ପରେ ପ୍ରାୟ 6 ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ମହାସିର ମାଛମାନଙ୍କ ଉପରେ ଗବେଷଣା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଏହି ମାଛ ଉପରେ ଗବେଷଣା ପାଇଁ ପି.ଏଚ.ଡି. ଗବେଷକ ଆଲୋକ କୁମାର ନାୟକଙ୍କୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ । ଗବେଷଣା ସମୟରେ ଏହି ମାଛଗୁଡ଼ିକ ଓଡିଶାର ନବରଙ୍ଗପୁରର ଖାତିଗୁଡା ବଜାର ବା ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀ ବଜାରରୁ ପ୍ରଥମେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଥିଲେ । ପରେ ଏହି ମାଛକୁ କଳାହାଣ୍ଡିର ମୁଖିଗୁଡ଼ାଠାରେ ଥିବା ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀ ଜଳଭଣ୍ଡାରରୁ ଏବଂ ନବରଙ୍ଗପୁରର କାପୁର ଡ୍ୟାମରୁ ଆବିଷ୍କାର କରାଯାଇଥିଲା ।
- ପୂର୍ବରୁ ଉପକୂଳରୁ ମିଳିଥିଲା, ଦକ୍ଷିଣ-ଓଡିଶାରେ ପ୍ରଥମ
ଅତୀତରେ ଓଡିଶାର ମହାନଦୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଏବଂ ଶିମିଳିପାଳ ଅଞ୍ଚଳରୁ ମହାସିର୍ ମାଛ ପ୍ରଜାତି ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଛି । ତେବେ ଦକ୍ଷିଣ-ଓଡିଶାର କୌଣସି ନଦୀରୁ ଏହା ଆବିଷ୍କୃତ ହେବା ଏହା ପ୍ରଥମ । ଦକ୍ଷିଣ-ଓଡିଶାର ପ୍ରମୁଖ ନଦୀ ଯଥା କୋଲାବ, ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀ ଏବଂ ମାଛକୁଣ୍ଡ ଆଦି ହେଉଛି ଗୋଦାବରୀ ନଦୀ-ଶୃଙ୍ଖଳାର ଏକ ଅଂଶ । ସେହିପରି ନାଗାବଳି ଏବଂ ବଂଶଧାରା ନଦୀ ଓଡିଶାରୁ ବାହାରି ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ମିଶିଛନ୍ତି । ଜୈବ ବିବିଧତା ବିଭାଗର ଲାବୋରେଟୋରୀରେ ପ୍ରଫେସର ପଳିତାଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତତ୍ବାବଧାନରେ ଏହି ମାଛଗୁଡିକ ମହାସିର୍ ପ୍ରଜାତିର ମାଛ ବୋଲି ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପରେ କଲିକତା ସ୍ଥିତ ‘ଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀ ବିଜ୍ଞାନ ସର୍ଭେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା’ (ZSI) ଦ୍ଵାରା ଏହା ଦୁଇଟି ମହାସିର୍ ପ୍ରଜାତିର ମାଛ ଭାବେ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଥିଲା । ଏଗୁଡିକ ହେଲା ‘ଟର ଟର୍’ (Tor tor) ଏବଂ ‘ଟର-ପୁଟିଟୋରା’ (Tor putitora)।
- ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀରୁ ଠାବ ହେଲା ମହାସିର
ପୂର୍ବରୁ ଶିମିଳିପାଳ, ମହାନଦୀ ଏବଂ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନଦୀରୁ ‘ଟର ଟର୍’ ପ୍ରଜାତିର ମାଛ ରେକର୍ଡ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ବର୍ତ୍ତମାନର ଆବିଷ୍କାର ଦକ୍ଷିଣ-ଓଡ଼ିଶା ଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ନଦୀ ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀରୁ ଏକ ନୂତନ ରେକର୍ଡ ଭାବେ ସାମ୍ନାକୁ ଆସିଛି । ଏହି ପ୍ରଜାତି ତୁଳନାତ୍ମକ ଭାବରେ ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ । ଏହା ପଶ୍ଚିମରେ ଜାମ୍ମୁରୁ ପୂର୍ବରେ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଉପତ୍ୟକା ତଥା ଭାରତୀୟ ଉପଦ୍ୱୀପର (peninsular India) ନଦୀଗୁଡିକରେ ବିସ୍ତୃତ । ଗୋଲଡେନ୍ ମହାସିର୍ ‘ଟର-ପୁଟିଟୋରା’ ପ୍ରଜାତି ହିମାଳୟର ପାଦଦେଶରେ ଥିବା ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଏବଂ ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ଏବଂ ଉତ୍ତର-ଭାରତର ମେଘାଳୟ ଏବଂ ମଣିପୁର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତୃତି ଲାଭ କରିଥିବାର ଜଣାପଡିଛି । ମଧ୍ୟ-ଭାରତର ନର୍ମଦା ନଦୀ ଏହାର ଦକ୍ଷିଣ ସୀମା ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା । ମହାନଦୀରୁ ‘ଟର-ପୁଟିଟୋରା’ ଥିବା କଥା ଏବେ ଭୁଲ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଛି, କାରଣ ମହାନଦୀ ମହାସିରକୁ ଏକ ନୂତନ ପ୍ରଜାତି ‘ଟର-ମହାନଦୀକସ’ (Tor mahanadicus) ଭାବେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ୱୀକୃତି ମିଳିଛି ।
- ସମଗ୍ର ଗୋଦାବରୀ ନଦୀ ଅବବାହିକା ପାଇଁ ଏକ ନୂଆ ରେକର୍ଡ
ତେଣୁ ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀ ନଦୀରୁ ‘ଟର-ପୁଟିଟୋରାରା’ ଆବିଷ୍କାର କେବଳ ଦକ୍ଷିଣ-ଓଡିଶା ପାଇଁ ଏକ ନୂଆ ରେକର୍ଡ ନୁହେଁ, ବରଂ ଏହା ସମଗ୍ର ଭାରତର ଗୋଦାବରୀ ନଦୀ ଅବବାହିକା ପାଇଁ ଏକ ନୂଆ ରେକର୍ଡ । ଏହି ଅନୁସନ୍ଧାନମୂଳକ ତଥ୍ୟ ସମ୍ମାନଜନକ ଋସର୍ଚଜର୍ନାଲ୍ ‘ଏସିଆନ୍ ଜର୍ନାଲ୍ ଅଫ୍ କନ୍ସର୍ଭେସନ୍ ବାୟୋଲୋଜି’ରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ପୃଥିବୀର ମହାସିର୍ ମାଛଗୁଡିକ ତିନୋଟି ଜାତି (genera)ରେ ବିଭକ୍ତ । ସେଗୁଡିକ ହେଲା ‘ଟର’, ‘ନିଓଲିସୋଚିଲସ’ ଏବଂ ‘ନାଜିରଟର’ । ‘ଟର’ ଜାତୀୟ ମାଛ ‘ପ୍ରକୃତ ମହାସିର୍’ (true mahseer) ଭାବେ ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ । ଭାରତ, ଚୀନ୍, ବାଂଲାଦେଶ, ନେପାଳ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ମିଆଁମାର, ଥାଇଲ୍ୟାଣ୍ଡ, ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ, ପାକିସ୍ଥାନ ଏବଂ ଆଫଗାନିସ୍ତାନ ଆଦି ଦେଶରେ 17ଟି ‘ଟର’ ପ୍ରଜାତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି । ଭାରତରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ନଅ (09) ପ୍ରଜାତିର ଟର ବାସ କରୁଛନ୍ତି । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଓଡିଶାରେ ମହାସିର୍ ଚାରି (4)ଟି ପ୍ରଜାତି ଦେଖାଯାନ୍ତି ।
- ଦକ୍ଷିଣ-ଓଡିଶା ସ୍ଥାନୀୟ ଭାଷାରେ କୁହାଯାଏ ‘କଇଁସାରୀ’