નવી દિલ્હીઃદેશમાં આજથી ભારતીય ન્યાય સંહિતા, ભારતીય નાગરિક સંહતિા અને ભારતીય સાક્ષ્ય અધિનિયમ એમ ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદા અમલી થઈ ગયા છે. જેને લઈને ઘણા કાયદાકીય નિષ્ણાતો કહે છે કે કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓ, ન્યાયિક અધિકારીઓ અને કાયદાકીય વ્યાવસાયિકો માટે આગળ મોટા પડકારો છે. એવું કહેવાય છે કે આ કાયદાઓ કોઈને કોઈ તબક્કે મોટી સંખ્યામાં નાગરિકોને અસર કરશે. ગયા વર્ષે સંસદમાં ત્રણ ફોજદારી કાયદા બિલ પસાર થવાથી નવા ફોજદારી કાયદા સાથે કાયદાના ક્ષેત્રમાં વિકાસ તરફ આવા પગલાં લેવાની જરૂરિયાત વિશે શ્રેણીબદ્ધ ચર્ચાઓ શરૂ થઈ હતી.
પૂર્વ કેન્દ્રીય કાયદા મંત્રી અને કોંગ્રેસ નેતા અશ્વિની કુમારનો અભિપ્રાયઃ ન્યૂઝ એજન્સીને આપેલા ઈન્ટરવ્યુમાં પૂર્વ કેન્દ્રીય કાયદા મંત્રી અને કોંગ્રેસ નેતા અશ્વિની કુમારે કહ્યું કે, 'સરકારે જે રીતે આ કાયદાઓને સંસદમાં લાવવાની ઉતાવળ કરી અને જે રીતે તેને અમલમાં મુક્યા છે, તે લોકશાહીમાં ઇચ્છનીય નથી. આ કાયદાઓ પર ન તો સંસદીય સમિતિમાં પર્યાપ્ત રીતે ચર્ચા કરવામાં આવી હતી કે ન તો ગૃહમાં વિસ્તૃત ચર્ચા કરવામાં આવી હતી અને હિતધારકો સાથે પણ કોઈ પરામર્શ કરવામાં આવ્યો ન હતો.
હવે, વિપક્ષ આ ફોજદારી કાયદાના કાયદાકીય માળખામાં ફેરફારની માંગ કરે તે પહેલાં, તમામ હિતધારકો વચ્ચે અર્થપૂર્ણ ચર્ચા થવી જોઈએ, જે થયું નથી. વરિષ્ઠ એડવોકેટ અશ્વિની કુમારે કહ્યું કે વિરોધ પક્ષોની આ એકમાત્ર ફરિયાદ છે, જેનો શાસક પક્ષે ઉકેલ લાવવો જોઈએ.
ફિડેલીગલ એડવોકેટ્સ એન્ડ સોલિસિટર્સના એડવોકેટ સુમિત ગેહલોતે પણ આ મુદ્દે કહ્યું હતું કે, 'નવા ફોજદારી કાયદાએ કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓને કોઈપણ ચેક અને બેલેન્સ વિના અપ્રતિબંધિત સત્તાઓ આપી છે અને સુરક્ષા ઉપાય અને સુરક્ષા જોગવાઈઓનીઅવગણવામાં આવી છે. તેનો દુરુપયોગ થવાની આશંકા છે. નવા ફોજદારી કાયદા હેઠળ, નાગરિક સ્વતંત્રતાનું સંભવિત ઉલ્લંઘન થશે.
તેમણે વધુમાં કહ્યું કે, ' BNSની કલમ 150 હેઠળ દેશદ્રોહ કાયદાની જેમ આ ગુનાને પણ વધુ કઠોર બનાવવામાં આવ્યો છે. કલમ 150 તેમજ અન્ય જોગવાઈઓને ચોક્કસપણે પડકારવામાં આવશે, જેના પરિણામે બંધારણીય અદાલતો તેને ફગાવી દેશે. પાછલા બારણે રાજદ્રોહના કાયદાનો સમાવેશ કરવાનો હેતુ રાજકીય છે. આતંકવાદને સામાન્ય સજાપાત્ર ગુનો કેમ બનાવવામાં આવ્યો જ્યારે તે પહેલાથી જ વિશેષ કાયદા હેઠળ સજાપાત્ર છે? પોલીસ કસ્ટડી 15 દિવસથી વધારીને 90 દિવસ કેમ કરવામાં આવી? નવા ફોજદારી કાયદાઓમાં ઘણા પ્રતિગામી પગલાં છે અને તે બધા પોલીસ ત્રાસ અને દુર્વ્યવહારના બનાવોમાં વધારો કરશે અને ઘણા ગ્રે વિસ્તારો છે.
વસાહતી યુગના કાયદામાં ફેરફારઃ આ સંદર્ભે ઓલ ઈન્ડિયા બાર એસોસિએશનના વરિષ્ઠ વકીલ અને પ્રમુખ અને સુપ્રીમ કોર્ટ બાર એસોસિએશનના આઉટગોઇંગ પ્રેસિડેન્ટ ડૉ. આદિશ સી. અગ્રવાલે જણાવ્યું હતું કે, 'આઝાદીના 75 વર્ષ પછી પણ ઘણા વસાહતી યુગમાં ભારતીય કાયદાકીય વ્યવસ્થામાં કાયદાઓ યથાવત છે. હવે ભારતના આત્મા અને ભાવનાને મુખ્ય ફોજદારી કાયદાઓમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા છે, ભારતીય ન્યાય સંહિતા (BNS), ભારતીય નાગરિક સંરક્ષણ સંહિતા અને ભારતીય પુરાવા સંહિતા, જૂના અને અપ્રચલિત ભારતીય દંડ સંહિતા, ફોજદારી કાર્યવાહી સંહિતા અને એવિડન્સ એક્ટ કરવામાં આવ્યો છે.'
અગ્રવાલે જણાવ્યું હતું કે, 'આ ચાવીરૂપ ફોજદારી કાયદાઓમાં ફેરફારો લાંબા સમયથી મુલતવી રહ્યા હતા, કારણ કે તેમની ઘણી જોગવાઈઓ તેમના ધારેલા હેતુથી આગળ વધી ગઈ હતી અને વાસ્તવમાં, જે સમય અને હેતુઓ માટે કાયદા ઘડવામાં આવ્યા હતા તેની સાથે અસંગત હતા. તેથી, નવા ભારતના આત્મા અને ભાવના સાથેના નવા કાયદાઓ આપણી ફોજદારી ન્યાય વિતરણ વ્યવસ્થામાં મોટો ફેરફાર લાવશે.
ભૂતપૂર્વ કેન્દ્રીય કાયદા સચિવ પીકે મલ્હોત્રાનો અભિપ્રાય: આ મુદ્દે ભૂતપૂર્વ કેન્દ્રીય કાયદા સચિવ પીકે મલ્હોત્રાએ જણાવ્યું હતું કે, 'બ્રિટિશ યુગના કાયદાના સ્થાને લાવવામાં આવેલા ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદાઓને કારણે, અદાલતોમાં અરજીઓ દાખલ કરવામાં આવી છે જેમાં સવાલ ઉઠાવવામાં આવ્યા છે. આ કાયદાઓની માન્યતા બનાવવામાં આવી છે અને કેટલીક રાજ્ય સરકારો આ કાયદાઓને લાગુ કરવામાં અનિચ્છા ધરાવે છે. એ વાત પર ભાર મૂકવાની જરૂર નથી કે આ ત્રણ કાયદાઓ, એટલે કે IPC, CrPC અને એવિડન્સ એક્ટની બદલાતી સામાજિક પરિસ્થિતિ અને તકનીકી પ્રગતિને ધ્યાનમાં રાખીને સમીક્ષા કરવાની જરૂર હતી.
આ વિષય બંધારણની સમવર્તી યાદીમાં આવતો હોવાથી, સંસદ આ કાયદા ઘડવા માટે સંપૂર્ણ સક્ષમ છે. જો કોઈ રાજ્ય આમાંના કોઈપણ કાયદામાં સુધારો કરવા ઈચ્છે તો રાજ્ય વિધાનસભા સુધારો કાયદો પસાર કરી શકે છે. જો રાજ્યની વિધાનસભા દ્વારા કરવામાં આવેલા ફેરફારોને રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા મંજૂરી આપવામાં આવે તો તેનો અમલ થઈ શકે છે. ભૂતપૂર્વ એડિશનલ સોલિસિટર જનરલ (ASG) અને વરિષ્ઠ એડવોકેટ પિંકી આનંદે કહ્યું, 'વર્તમાન સરકારે નવા કાયદાને લાગુ કરવામાં ખૂબ જ ઝડપથી કામ કર્યું છે. આ કાયદાઓમાં ફેરફારની જરૂર હતી. આનાથી સારા પરિણામ મળશે.
