ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਭਾਵ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਸਿੰਡਰੋਮ ਨਾਲ ਹਰ ਸਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ‘ਚ ਲਗਭਗ 5,00,000 ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਇਸਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਅਕਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਮਿੰਟ ‘ਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਸਿੰਡਰੋਮ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਚ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹਰ ਸਾਲ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਸਾਡੇ ਨਾੜੀ ਤੰਤਰ ਭਾਵ ਦਿਮਾਗੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕ ਬਿਮਾਰੀ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ। ਜਿਸ ‘ਚ ਦਿਮਾਗੀ ਸੈੱਲਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਸੋਜਸ਼ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ਇਸ ਸਿੰਡਰੋਮ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ, 'ਵਰਲਡ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਡੇਅ' ਹਰ ਸਾਲ 22 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿਨ 'ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮ ‘ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਲ 2014 ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੈ।
ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਜਾਂ ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ
ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਲਾਗ, ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜਾਂ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਸੋਜਸ਼ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਵਾਇਰਸ ਜਾਂ ਬੈਕਟਰੀਆ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ‘ਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:
ਐਮੀਬਿਕ ਮੈਨਿੰਗੋਏਂਸਫਲਾਈਟਿਸ
ਚਿਕਨਗੁਨੀਆ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ
ਐਂਟਰੋਵਾਇਰਸ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ
ਹਰਪੀਸ ਸਿੰਪਲੈਕਸ ਵਾਇਰਸ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ
ਜਾਪਾਨੀ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ
ਮੀਜ਼ਲਜ਼ ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ ਅਤੇ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ
ਲੱਛਣ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ
ਵੈਸਟ ਨਾਈਲ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ
ਜ਼ੀਕਾ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਲਾਗ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:
ਇਨਸੈਫਲਾਈਟਿਸ ਸੁਸਤ
ਮਨੁੱਖੀ ਇਮਿਉਨੋਡਫੀਸੀਐਂਸੀ ਵਾਇਰਸ (ਐੱਚ.ਆਈ.ਵੀ) ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ
ਸੁਬਆਕੁਟ ਸਕੇਲਰੋਸਿੰਗ ਪੇਨੈਂਸੀਫਲਾਈਟਿਸ (ਐਸਐਸਪੀਈ)
ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਦੇ ਲੱਛਣ
ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ- ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ। ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ‘ਚ ਵਾਇਰਸ ਸਿੱਧਾ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੈਕੰਡਰੀ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਲਾਗ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸੇ ਦੁਆਰਾ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਮੇਂ ਲੱਛਣ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵਾਇਰਲ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਵਰਗੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ, ਸਿਰਦਰਦ ਆਦਿ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ W.H.O ਵਲੋਂ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:
ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ
ਸਿਰ ਦਰਦ
ਰੋਸ਼ਨੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ
ਗਰਦਨ ਵਿੱਚ ਅਕੜਾਅ
ਉਲਟੀਆਂ
ਇੱਕ ਮਿੱਥ
ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ‘ਚ ਸਥਿਤੀ ਗੰਭੀਰ ਹੋਣ ਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਅਧਰੰਗ ਜਾਂ ਕੋਮਾ ਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਘਾਤਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬੱਚਿਆਂ ‘ਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਐਨਸੈਫਲਾਇਟਿਸ ਦੇ ਲੱਛਣ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:
ਉਲਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮਤਲੀ
ਨਿਰੰਤਰ ਰੋਣਾ
ਸਰੀਰ ‘ਚ ਅਕੜਾਅ
ਭੁੱਖ ਦੀ ਕਮੀ
ਛਾਤੀ ਦਾ ਦੁੱਧ ਨਾ ਚੁੰਘਾਉਣਾ
ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ
ਨਿਦਾਨ ਅਤੇ ਇਲਾਜ
ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ, ਡਾਕਟਰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ਦੀ ਜਾਂਚ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਢਲੇ ਲੱਛਣ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐਮਆਰਆਈ, ਸੀਟੀ ਸਕੈਨ ਅਤੇ ਈਈਜੀ ਟੈਸਟ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ‘ਚ ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਦਾ ਪਤਾ ਬਾਇਓਪਸੀ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਇਓਪਸੀ ਉਦੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਰੀਜ਼ ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੇ ਲੋੜ ਪਵੇ ਤਾਂ ਖੂਨ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਦੀ ਵੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਮਾਗ ‘ਚ ਵਾਇਰਸਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲਾਗਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਇਲਾਜ
ਜੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ‘ਚ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਨਤੀਜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਵੇਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਜਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ’ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਨੇ ਫੜੀ ਤੇਜ਼ੀ, ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਚੌਕਸ
