ਲੁਧਿਆਣਾ: ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਂ ਪੰਜ ਆਬ ਯਾਨੀ 5 ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ 5 ਦਰਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਸਤਲੁਜ, ਬਿਆਸ, ਰਾਵੀ, ਚਿਨਾਬ ਅਤੇ ਜੇਹਲਮ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ 5 ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 3 ਦਰਿਆ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ’ਚ ਚੱਲੇ ਗਏ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ, ਜੋ ਕਦੇ 5 ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸੰਕਟ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਸਾਨ ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਉਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਖੋਜ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ 1998 ਤੋਂ 2018 ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ 3 ਮੀਟਰ ਤੋਂ 10 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੇਠਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। 20 ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ 30 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ 23 ਵਿੱਚੋਂ 19 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਸਾਲਾਨਾ 1 ਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਲੇ ਹਾਲਾਤ: ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਦੌਰ ਸਾਲ 1960-61 ਵਿਚ ਆਇਆ, 1970 ਤੱਕ ਸਥਿਤੀ ਠੀਕ ਰਹੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਰਸਾਤ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਦੀ ਖੋਜ ਹੋਈ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਲਗਾਤਾਰ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਦਾ ਰਿਹਾ।
ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੀਚੇਵਾਲ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਫੋਨ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ 'ਪੰਜਾਬ ਕਦੇ 5 ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਦਰਿਆਵਾਂ 'ਚ ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਹੱਥ ਅੱਗ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਉਹ ਹੱਥ ਦਰੱਖਤ ਵੀ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਰਹੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣਾ ਸਾਡੇ ਹੱਥ ਹੈ।
ਸੰਤ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੀਚੇਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ’ਤੇ ਸੋਚਣ ਪਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਸੰਤ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੀਚੇਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦੁਸ਼ਿਤ ਕਾਲੀ ਵੇਈ ਨੂੰ ਸਫਾਈ ਦੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਸੀਚੇਵਾਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਵੀ ਕਰਨਗੇ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਚ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕਣਗੇ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੋ ਹਲਾਤਾ ਬਣਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕੇਂਧਰ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਸਵਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।
ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੀਚੇਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਆਰਜ਼ੀ ਹੈ | ਇਸਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਗ੍ਰਾਹਕ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਜ਼ਮੀਨ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਡਿੱਗਦੇ ਪੱਧਰ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਭਾਰਤ 'ਚ ਮੈਕਸੀਕੋ ਦਾ ਨਾਕਾਮ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 12 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਬਰਸਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਉਸ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇੱਥੇ 5 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਸਫ਼ਲ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਭੰਡਾਰ ਭਰਨ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਫਸਲ ਬੀਜਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿਰਫ 1 ਕਿਲੋ ਚੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ 4000 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿਰਫ 1 ਕਿਲੋ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ 4000 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ 'ਤੇ ਐਮਐਸਪੀ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਾਕੀ ਫਸਲਾਂ ਵੀ ਲਗਾਉਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸਾਨ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਛੱਡਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੂਰਪੁਰਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 228 ਡਰਾਇੰਗ ਹਨ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੂਰਪੁਰਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ 228 ਡਰਾਇੰਗ ਐਕਟਿਵ ਹਨ ਜੋ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਝੋਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਫਸਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸਾਨ 21 ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਉਗਾਉਂਦੇ ਸਨ ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ 'ਤੇ ਐਮ.ਐਸ.ਪੀ. ਬਾਸਮਤੀ 126 ਕਿਸਮਾਂ 'ਤੇ MSP ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਪਾਣੀ ਕਿਉਂ ਖਰਾਬ ਕਰਨਗੇ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਵਪਾਰਕ ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ ਪਾਣੀ ਘਟਣ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਬਦਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, ਵੱਡੀਆਂ ਮੋਟਰਾਂ ਲਗਾਉਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੱਟ ਇਸਤੇਮਾਲ: ਸਾਲ 2010 'ਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਲਗਭਗ 27.4 ਫੀਸਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ 'ਚ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਬਦਲਾਅ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਪਰ ਸਾਲ 2018 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਖੇਤੀ ਹੇਠਲੇ ਰਕਬੇ ਦਾ 28.7 ਫੀਸਦੀ ਹਿੱਸਾ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੇਕਰ ਪਿਛਲੇ 60 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਦਰ 58.4 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੇ 28 ਫੀਸਦੀ 'ਤੇ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਯੋਗ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ 54 ਫੀਸਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ, ਉਹ ਹੁਣ 99 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਭੂਮੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਡਾ: ਰਾਜਨ ਅਗਰਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੰਗ ਵਧੀ ਹੈ, 50 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜੋ 50 ਫੀਸਦ ਹੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਾਇਕ ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ 100 ਫੀਸਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਛੱਡ ਕੇ ਅਸੀਂ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਦਾ ਖੇਤੀ ਚ ਜਿਆਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦੀ ਵਜਾ ਭੂਜਲ ਹੇਠਾ ਡਿੱਗਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਦੇ ਕੁਨੇਕਸ਼ਨ ਵੀ ਮਿਲਣ ਸੌਖੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਸ ਦੀ ਵਜਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਜਿਆਦਾ ਲਗਾਉਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਡਾਰਕ ਜੋਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਡਾਰਕ ਜ਼ੋਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਤਰਨਤਾਰਨ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਸ੍ਰੀ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਬਰਨਾਲਾ, ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ, ਮੋਗਾ, ਜਲੰਧਰ, ਸੰਗਰੂਰ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫਰੀਦਕੋਟ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 4 ਅਜਿਹੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਗਭਗ 80 ਫੀਸਦੀ ਰਕਬਾ ਰੈੱਡ ਰੂਮ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁੱਲ 150 ਬਲਾਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 117 ਦੇ ਅੰਦਰ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਪਾਣੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਚਾਰਜ ਵਿੱਚ 16,00,000 ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਵਾਟਰ ਪੰਪ ਲਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਦਿਨ ਰਾਤ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਕੱਢ ਰਹੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ: ਰਾਜਨ ਅਗਰਵਾਲ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ 'ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ 2017 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿੱਗਦਾ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ 20 ਤੋਂ 30 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ 1000 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ 5 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਹੁਣ ਸਾਡੀ ਕੋਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ।
2007 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2017 ਤੱਕ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰਵੇ: ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ 2007 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2017 ਤੱਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਰਵੇ ਚ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਸਿਰਫ 10 ਸਾਲਾਂ ਚੋਂ ਹੀ ਕਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਚ ਪਾਣੀ 5 ਤੋਂ 10 ਫੁੱਟ ਤੱਕ ਹੇਠਾ ਚੱਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਗੱਲ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ 2007 ਚ ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ 59 ਫੁੱਟ ਤੇ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਸਾਲ 2017 ਚ ਪਾਣੀ 64 ਫੁੱਟ ਤੇ ਚੱਲਿਆ ਗਿਆ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਚ 70 ਤੋਂ 80 ਫੁੱਟ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰਨਤਾਰਨ ਚ 53 ਤੋਂ 72 ਫੁੱਟ., ਕਪੂਰਥਲਾ ਚ ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ 2007 ਚ 90 ਫੁੱਟ ’ਤੇ ਸੀ ਉੱਥਛੇ ਹੀ ਸਾਲ 2017 ਚ 93 ਫੁੱਟ ਤੇ ਚੱਲਿਆ ਗਿਆ। ਜਲੰਧਰ ਚ ਵੱਡਾ ਅਸਰ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਲਗਭਗ 25 ਫੁੱਟ ਪਾਣੀ 10 ਸਾਲਾਂ ਚ ਹੇਠਾ ਚੱਲਿਆ ਗਿਆ। 94 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 119 ਫੁੱਟ ਤੇ ਪਾਣੀ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਉੱਥੇ ਹੀ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ’ਚ 46 ਫੁੱਟ ਤੋਂ 48 ਫੁੱਟ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਚ 75 ਫੁੱਟ ਤੋਂ 86 ਫੁੱਟ ਰੂਪਨਗਰ ਚ 97 ਤੋਂ 107 ਫੁੱਟ ਮੁਹਾਲੀ ਚ ਪਾਣੀ ਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ। ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੱਡਾ ਹੈ। 46 ਤੋਂ 10 ਸਾਲ ਬਾਅਦ 42 ’ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਪਗਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ’ਚ 28 ਤੋਂ 33 ਫੁੱਟ ਫਰੀਦਕੋਟ ਚ 43 ਤੋਂ 49 ਫੁੱਟ ਮੋਗਾ ਚ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੱਡਾ ਹੈ 96 ਤੋਂ 69 ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਬਠਿੰਡਾ ਚ 55 ਤੋਂ 80, ਸੰਗਰੂਰ ਚ 94 ਤੋਂ 109, ਬਰਨਾਲਾ ਚ 70 ਤੋਂ 109 ਪਟਿਆਲਾ ਚ 105 ਤੋਂ 103 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਚੱਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀ ਵੀ ਹੋਏ ਦੂਸ਼ਿਤ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਪੀਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਟੈਸਟ ਸੈਂਪਲ ਵਿੱਚ ਫੇਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਫੀਡਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਫੀਡਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ 9 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਪਾਣੀ ਹੁਣ ਪੀਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬੋਰਡ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬੋਰਡ ਵੱਲੋਂ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਿਪੋਰਟ ਚ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਵੀ ਪੀਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਮੂਨੇ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਧਾਤੂ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਵਿਚ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਭਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦਰਿਆ ਹਰੀਕੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਪੀਣ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਟਰੀਟ ਕੀਤੇ ਇਹ ਸਿੱਧਾ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਲੁਧਿਆਣਾ 'ਚ ਸੈਂਕੜੇ ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦਾ ਅਣਸੋਧਿਆ ਪਾਣੀ ਸਿੱਧਾ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ 'ਚ ਵਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਬਣੀਆਂ ਫੈਬਰਿਕ ਡਾਇੰਗ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਕੈਮੀਕਲ ਯੁਕਤ ਪਾਣੀ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ 'ਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਪਾਣੀ ਇੰਨਾ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਹ ਪਾਣੀ ਪੀਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਅਤੇ ਆਰਟੀਆਈ ਕਾਰਕੁਨ ਕੀਮਤੀ ਰਾਵਲ ਵੱਲੋਂ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ 30 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਟੂਟੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਹ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਕਿ ਇਹ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕੀਮਤੀ ਰਾਵਲ ਵੱਲੋਂ 4 ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਚਾਰੋਂ ਹੀ ਫੇਲ ਪਾਏ ਗਏ।
ਕੀਮਤੀ ਰਾਵਲ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ 'ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਟੈਸਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੇਲ ਪਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਲੁਧਿਆਣਾ 'ਚ ਵੀ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ ਕਾਰਨ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਬਲਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੱਡੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕੈਂਸਰ, ਚਮੜੀ ਰੋਗ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਪੀਲੀਏ ਵਰਗੀਆਂ ਭਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪੀੜਤ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਿੰਡ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਜੜ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਪਾਸੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਿਨੋਂ-ਦਿਨ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਰਾਇ ਨਹੀਂ ਕਿ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਪੱਧਰ ਲਈ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ, ਸਗੋਂ ਨਿੱਜੀ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਹਰ ਬੂੰਦ ਨੂੰ ਨਾ ਬਚਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਤਰਸਣਗੀਆਂ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜੋ: ਗੁਲਾਬੀ ਸੁੰਡੀ ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਮੱਛਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਰੋਕਣ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਕੀਤਾ ਗਠਨ
