ਰਾਜਸਥਾਨ: ਗੁਲਾਬੀਨਗਰੀ ਦੇ ਗੁਲਾਬੀ ਪਾਰਕੋਟੇ ਵਿਚ, ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਕਈ ਥਾਂ ਲਾਖ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰਾਂ "ਚ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਖ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਕੁਝ ਅਨੋਖਾ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਕਲਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮਾਹਰ ਮੁੰਹਮਦ ਸਭ ਤੋਂ ਖਾਸ ਹਨ। ਜੋ ਕਲਾ ਹੁਣ ਲੁਪਤ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸੰਜੋਅ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਲਾਖ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਟੀਚਾ ਮੰਨ ਕੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ।
ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਾਡਾ ਲਾਖ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਕੰਮ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸੱਤ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਨੌਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਦਰਅਸਲ, ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਮਣਿਹਾਰੋ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਬੀਏ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਸ ਕੀ ਹੋਏ..ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੋਹਰਤ ਦਾ ਇਕ ਰਸਤਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਥਰਡ ਕਲਾਸ ਲਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਹੈ ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਥਰਡ ਕਲਾਸ। ਇਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਥਰਡ ਕਲਾਸ ਨੇ ਕਿਊਲਜ਼ ਅਤੇ ਪੋਟਰੇਟ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਸਟ ਕਲਾਸ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਪਿਤਾ ਫੈਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਤਾਂ ਮਣੀਹਾਰੋ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦੀ ਇਕ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਅਮੀਰ-ਉਮਰਾਓ ਕੋਲ ਸ਼ੋਹਰਤ ਮਿਲੀ, ਪਰ ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਵਪਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦਿੱਤਾ। ਆਵਾਜ਼ ਮੁੰਹਮਦ ਨੇ ਪੁਸ਼ਤੈਨੀ ਕੰਮਕਾਜ ਸੰਭਾਲਿਆ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਰਾਤ-ਦਿਨ ਇੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ 'ਚ ਆਵਾਜ਼ ਮੁੰਹਮਦ ਹੀ ਇਕਲੌਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਹਨ, ਜੋ ਲਾਖ ਦੀ ਪੰਰਪਰਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਜੋ ਲਾਖ ਸੀ, ਸਿਰਫ ਮਨੀਹਾਰ ਚੂੜੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਲਾਲ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ, ਆਈਟੀਆਈ ਕਰੀ, ਆਈਟੀਆਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੇ 65 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, ਨੌਕਰੀ ਛੱਡੋ ਅਤੇ ਇਹ ਲਾਖ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਖ ਦਾ ਕੰਮ 67-68 ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਾਰੇ ਮਨੀਹਾਰ ਖਾੜੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਾਡਾ ਲਾਖ ਦਾ ਕੰਮ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਾਪਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡੋ, ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਹੈ। ਨਾ ਕਹੋ, ਇਹ ਸਭ ਛੱਡ ਦਿਓ। ਪੰਦਰਾਂ ਸੌ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਲਾਖ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।
ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾਕਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਿਛਲੀਆਂ ਸੱਤ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 9 ਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸੰਜੋਏ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖੇ ਵੀ ਅਰਬ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜੈਪੁਰ ਵਸ ਗਏ ਸਨ, ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਾਖ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਅਨੋਖਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਖ ਦੇ ਬਟਨ ਬਣਾਏ, ਜੋ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹਿੱਟ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਅਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ 1000 ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਲਾਖ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਲਾਖ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਪੱਧਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਘੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਤ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਹੁਣ ਲਾਖ ਦਾ ਸਿਰਫ 30 ਫੀਸਦੀ ਕੰਮ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਅਵਾਜ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀਆਂ ਲਾਖ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਅਮਰੀਕਾ, ਲੰਡਨ, ਸਵੀਡਨ, ਡੈਨਮਾਰਕ ਸਮੇਤ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਕੇ 20 ਤੋਂ 25 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਖ ਕਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਲਾਖ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸੁਹਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਡੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਜੇ ਜਦੋਂ ਵਿਆਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਲਾਖ ਦੀਆਂ ਚੂੜੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਲਾਖ ਦਾ ਚੂੜਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਲਾਖ ਦਾ ਚੂੜਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਰੋਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਕਲਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅੱਜ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਲਾ ਹੋਰ ਲੋਂੜੀਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਖਾਈ ਹੈ।
ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਲਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਕੱਚੀ ਬਸਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਲਈ, ਉਹ ਇਸ ਕਲਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਖ ਦੀ ਕਲਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਲਾਖ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ 'ਚ ਕੁਦਰਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲਾਖਾਂ 'ਤੇ ਹੀਟਿੰਗ, ਸੰਯੋਜਨ ਅਤੇ ਹਥੌੜੇ ਵਰਗੇ ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਲਾਖ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਕਲਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਹੁਣ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਲਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਜੀਦਗੀ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀ ਕਲਾ ਮੁੜ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਸਕੇ।
