ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧਵਾਰ ਨੂੰ ਗਣਪਤੀ ਬੱਪਾ ਦਾ ਦਿਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬੁੱਧਵਾਰ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਗਣੇਸ਼ ਜੀ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਗਵਾਨ ਗਣੇਸ਼ ਜੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਪੂਜਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ੁਭ ਕੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਾਰੇ ਸ਼ੁਭ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਗਣੇਸ਼ ਜੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਗਣੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਭਾਦਰਪਦ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਚਤੁਰਥੀ (Ganesh Chaturthi 2022) ਤੋਂ ਚਤੁਰਦਸ਼ੀ ਤੱਕ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਣੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਸਬੂਤ ਸੱਤਵਾਹਨ, ਰਾਸ਼ਟਰਕੁਟ ਅਤੇ ਚਾਲੂਕਿਆ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਕਾਲ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਗਣੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਨਵੀਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਗਣੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਗਣੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਗਣੇਸ਼ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਦੇਵਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸਮੇਂ ਗਣੇਸ਼ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦੇਵਤਾ ਦਾ ਦਰਜਾ ਮਿਲਿਆ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ 1892 ਤੱਕ ਗਣੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਹਿੰਦੂ ਘਰਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਿਹਾ।
1857 ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਘਬਰਾ ਕੇ 1894 ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ! ਜਿਸ ਨੂੰ ਧਾਰਾ 144 ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੈ। ਉਹ ਕਾਨੂੰਨ ਅਜਿਹਾ ਸੀ ਕਿ 5 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਮਤਲਬ ਸਮੂਹ ਬਣਾ ਕੇ ਕੋਈ ਕੰਮ ਜਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਦੇਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਸਭ ਦੋ ਰੌਂਗਟੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋੜਿਆਂ ਨਾਲ ਕੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਤੋਂ ਨਹੁੰਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਟ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡਰ ਫੈਲ ਗਿਆ ਸੀ।
ਲੋਕਮਾਨਿਆ ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਡਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਗਣੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸ਼ਨਿਵਾਰਵਾੜਾ, ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਗਣੇਸ਼ ਉਤਸਵ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਗਣੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ 1894 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਪੁਣੇ ਦੇ ਸ਼ਨਿਵਾਰਵਾੜਾ 'ਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਤਿਲਕ ਜੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਆਸੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਭੀੜ ਨੂੰ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਭੀੜ ਨੂੰ ਨਹੀਂ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 20-30 ਅਕਤੂਬਰ 1894 ਤੱਕ 10 ਦਿਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਪੁਣੇ ਦੇ ਸ਼ਨਿਵਾਰਵਾੜਾ ਵਿੱਚ ਗਣਪਤੀ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੋਕਮਾਨਿਆ ਤਿਲਕ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਭਾਸ਼ਣ ਲਈ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। 20 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾ ਬਿਪਿਨ ਚੰਦਰ ਪਾਲ ਅਤੇ 21 ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾਪੇਕਰ ਭਰਾ ਵੀ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। 10 ਦਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਗਣਪਤੀ ਜੀ ਸਾਨੂੰ ਇੰਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇਵੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਵਰਾਜ ਲਿਆ ਸਕੀਏ।
ਅਗਲੇ ਸਾਲ 1895 ਵਿੱਚ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ 11 ਗਣਪਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਫਿਰ ਅਗਲੇ ਸਾਲ 31 ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 100 ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਗਣਪਤੀ ਤਿਉਹਾਰ ਪੁਣੇ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਅਹਿਮਦਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ, ਨਾਗਪੁਰ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਹਰ ਗਣਪਤੀ ਤਿਉਹਾਰ 'ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਦੇ ਗਏ ਆਗੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਜਗਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸਫਲ ਰਹੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਧਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਯਤਨ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। 1904 ਵਿੱਚ ਲੋਕਮਾਨਿਆ ਤਿਲਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਗਣਪਤੀ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ, ਸਵਰਾਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਹੈ। ਸਵਰਾਜ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗਣਪਤੀ ਉਤਸਵ ਦੀ ਕੋਈ ਉਚਿਤਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਭਗਵਾਨ ਗਣੇਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ ਖੁਸ਼, ਜਾਣੋ ਸ਼ੁਭ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਦਾ ਤਰੀਕਾ
