ਲਖਨਊ: ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਜਗਤ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨੌਸ਼ਾਦ ਅਲੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਹੋਵੇ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਅਲੀ ਦਾ ਨਾਂ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਬਹੁ-ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਨੌਸ਼ਾਦ ਅਲੀ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਦਸੰਬਰ 1919 ਨੂੰ ਲਖਨਊ ਦੇ ਕੰਧਾਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੌਸ਼ਾਦ ਅਲੀ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਜਨਮ ਲਿਆ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨੌਸ਼ਾਦ ਅਲੀ 3 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਅਚਾਨਕ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਹ ਰੁਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਘਰ 'ਚ ਮਾਤਮ ਛਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਹੁਣ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਪਰ ਇਹ ਰੱਬ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਹ ਮੁੜ ਆਏ।
ਭਾਤਖੰਡੇ ਸੰਗੀਤ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਡਾ: ਕਮਲੇਸ਼ ਦੂਬੇ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਇਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਚਪਨ ਦੀ ਉਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਬੜਾ ਦਿਲਚਸਪ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਰਾਬੰਕੀ ਨੇੜੇ ਦੇਵਾ ਸ਼ਰੀਫ ਦੇ ਉਰਸ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਰਸ਼ੀਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਇਕ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਕੇ 'ਛੋਟੇ ਆਸੀਰ ਵੋਹ ਬਦਲਾ ਬਦਲਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਥਾ' ਗਾਉਂਦੇ ਸੁਣਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਬੰਸਰੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਨੋਟਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਘਸਿਆਰੀ ਮੰਡੀ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਘਰ ਲੈ ਗਏ ਤਾਂ ਨੇੜੇ ਹੀ ਇਕ ਸਾਧਨ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਭੋਂਪੂ ਐਂਡ ਸੰਨਜ਼'।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨੌਸ਼ਾਦ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਸ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਘੰਟਿਆਂਬੱਧੀ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਗੁਰਬਤ ਅਲੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਝਿੜਕਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ-ਦੋ ਘੰਟੇ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰੇਗਾ। ਗੁਰਬਤ ਅਲੀ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲਈ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਬੜੀ ਲਗਨ ਨਾਲ ਦੁਕਾਨ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਦਾ, ਝਾੜੂ-ਪੋਚਾ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੂੰਝਦਾ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਗੁਰਬਤ ਅਲੀ ਦਾ ਹੁੱਕਾ ਵੀ ਭਰਦਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਸਤਾਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਕਾਇਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ ਵੀ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ 'ਤੇ ਹੱਥ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਘਰ ਪਰਤਣ ਵਿਚ ਅਕਸਰ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਜਾਇਜ਼ ਸੀ, ਪਰ ਨੌਸ਼ਾਦ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਰੇਂਗਣ ਵਾਂਗ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੈਅ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਗੁਰਬਤ ਅਲੀ ਥੋੜੀ ਜਲਦੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਨੌਸ਼ਾਦ ਇਕ ਸਾਜ਼ ਨਾਲ ਗੁਆਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਹੁਣ ਗੁਰਬਤ ਅਲੀ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਮੁੰਡਾ ਇਸ ਦੁਕਾਨ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਕਿਉਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਉਹ ਵੀ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸਾਜ਼ ਦੇ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਨੌਸ਼ਾਦ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਉੱਚ ਦਰਜੇ ਦਾ ਕਲਾਕਾਰ ਬਣੇਗਾ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨੌਸ਼ਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਗੁਰਬਤ ਅਲੀ ਨੇ ਚੁੱਪਚਾਪ ਲੱਦਨ ਮੀਆਂ ਕਹਿ ਕੇ ਨੌਸ਼ਾਦ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਗਾਇਆ ਤਾਂ ਲੱਦਨ ਮੀਆਂ ਵੀ ਕਾਇਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਨਾਲ ਰੱਖ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ।
ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ‘ਨਿਊ ਡਰਾਮਾ ਕੰਪਨੀ’ ਲਖਨਊ ਆ ਗਈ।ਨੌਸ਼ਾਦ ਵੱਲੋਂ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਬਾਰੇ ਦਿੱਤੇ ਸੁਝਾਅ ਇੰਨੇ ਪਸੰਦ ਆਏ ਕਿ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਉਸ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਭਰਤੀ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਦਿਨ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਗਏ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਘਰ ਪਰਤਣਾ ਪਿਆ। ਵਾਲਿਦ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਉਸ ਦੇ ਮੂਡ 'ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹੇਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਰਾਸੀ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਛੱਡਣੀ ਪਵੇਗੀ, ਪਰ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਰੱਬ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਹੀ ਦੂਜਾ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਬੰਬਈ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ।
ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਅਬਦੁਲ ਮਜੀਦ ‘ਆਦਿਲ’ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਜਾਣਕਾਰ ਅਲੀਮ ‘ਨਾਮੀ’ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਬੰਬਈ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਨਾਮੀ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦਿਨ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਾਮੀ ਸਾਹਬ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਕੁਝ ਕਰ ਸਕਣ। ਫਿਰ ਵੀ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕਰੂ ਲਈ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦੇਖ ਕੇ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਗ੍ਰਾਂਟ ਰੋਡ, ਖੇਤਵਾੜੀ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਵਿਊ ਸੀ ਅਤੇ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਉਸਤਾਦ ਝੰਡੇ ਖਾਨ ਸਨ।
ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਵੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨੌਸ਼ਾਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਮਦਦਗਾਰ ਰਿਹਾ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਇੰਟਰਵਿਊ ਅਤੇ ਝੰਡੇ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕੀ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਵੀ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।
ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਨਿਊ ਪਿਕਚਰ ਕੰਪਨੀ ਨੇ 40 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਅਤੇ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ 60 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਲਈ ਪਿਆਨੋਵਾਦਕ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸਟੂਡੀਓ ਚੇਂਬੂਰ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਹੁਣ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਬੋਝ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਦੇ ਇਕ ਅਖਤਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਦਾਦਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਅਖ਼ਤਰ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਗਰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਦੋਸਤ ਬਾਹਰ ਫੁੱਟਪਾਥ 'ਤੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਥੇ ਆਪਣਾ ਬਿਸਤਰਾ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ।
ਡਾ. ਕਮਲੇਸ਼ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨੌਸ਼ਾਦ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ 'ਬਾਤਾ ਦੋ ਮੋਹੇ ਕੌਨ ਗਲੀ ਗਏ ਸ਼ਿਆਮ' ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਲੀਲਾ ਚਿਟਨਿਸ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨ 'ਤੇ ਚੱਪਲਾਂ 'ਤੇ ਦਸਤਕ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਗੀਤ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ 'ਚ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਾਂਸਟੇਬਲਾਂ ਦਾ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਵਾਲਾ ਵਤੀਰਾ। ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਮੁੰਡਾ ਕੱਲ੍ਹ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਲ ਖੇਡਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣਾ ਦੇਵੇ। ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਵਤੀਰੇ ਕਾਰਨ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ 'ਕੰਗਨ' (1939) ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗੀਤ ਰਚ ਕੇ ਰਣਜੀਤ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ। ਵੈਸੇ ਇਹ ਇੱਕ ਗੀਤ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਸੀ। ਅਵਧੀ-ਭੋਜਪੁਰੀ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਛਾਪ ਇਸ ਪਹਿਲੇ ਗੀਤ ਤੋਂ ਹੀ ਜ਼ਾਹਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਰਹਾ ਵਰਗਾ ਇਸ ਦਾ ਧੁਨ ਵੀ ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੈ।
ਫ਼ਿਲਮ ‘ਸਾਥੀ’ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਦੌਰ ਨੌਸ਼ਾਦ ਦਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਫਿਲਮੀ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਨੌਸ਼ਾਦ ਦੀ ਧੁਨ ਦੇ ਉਸ ਪੁਰਾਣੇ ਰੂਪ ਲਈ ਝੂਲਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। 'ਟੰਗੇਵਾਲਾ' (1972) ਦੇ 'ਕਰ ਭਲਾ ਹੋਗਾ ਭਲਾ' (ਮੁਕੇਸ਼) ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗਿੱਧੇ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ 'ਚ 'ਆਏ ਰੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਆਈ (ਲਤਾ)' ਵਰਗੇ ਗੀਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫਾਲਤੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਫਿਲਮਜ਼, ਮਦਰਾਸ ਦੇ ਰਾਜੇਸ਼ ਖੰਨਾ, ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸਟਾਰਰ ਆਈਨਾ (1974) ਵੀ ਅਸਫਲ ਰਹੇ, ਅਤੇ ਵੋ ਜੋ ਔਰੋਂ ਕੀ ਖਾਤਰ ਮਾਰਮਿਟ (ਲਤਾ) ਅਤੇ ਜਾਨੇ ਕੀ ਹੋ ਜਾਏ ਜਬ ਦਿਲ ਸੇ ਦਿਲ ਤਕਰੀਏ (ਲਤਾ, ਰਫੀ) ਵੀ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ। ਇਹ ਵੀ ਪਲ ਸੀ।
ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ: ਨੌਸ਼ਾਦ ਕੋਲ ਇਨਾਮਾਂ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ। 'ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ' ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ, 'ਗੰਗਾ ਜਮੁਨਾ' (1961) ਲਈ ਬੰਗਾਲ ਫਿਲਮ ਜਰਨਲਿਸਟ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਅਵਾਰਡ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਗੌਰਵ ਅਵਾਰਡ 'ਪਲੰਕੀ' ਲਈ ਸਰਸਵਤੀ ਅਵਾਰਡ, ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਅਵਾਰਡ (1982), ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਅਵਾਰਡ (1984), ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ। ਅਵਾਰਡ (1987), ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ (1992) ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ (1993) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ 25 ਫਿਲਮਾਂ ਨੇ ਸਿਲਵਰ ਜੁਬਲੀ, 9 ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਅਤੇ 3 ਫਿਲਮਾਂ ਪਲੈਟੀਨਮ ਜੁਬਲੀ ਮਨਾਈਆਂ।
ਇਸ ਕੱਟੜ ਦੀ 2006 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ: ਆਪਣੀ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕ ‘ਅਥਵਾਨ ਸੁਰ’ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਆਪ ਰਚ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਹਰੀਹਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਤੀ ਉੱਤਮ ਨੂੰ ਵੀ ਗਾਇਆ ਹੈ। ਅਕਬਰ ਖਾਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ 'ਤਾਜ ਮਹਿਲ' ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਦੇਣ ਲਈ ਸਾਈਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਦੁਆਰਾ ਕੁਝ ਗੈਰ-ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਵੀ ਰਚੇ ਗਏ ਹਨ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ ਰਫੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ 'ਚ 'ਐ ਮੇਰੇ ਲਾਡਲੋ', 'ਯੇਤੇ ਦਿਨ ਕੀ ਯਾਦਾਂ', 'ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਖੁਦਾ ਹੈ', ਮੁਕੇਸ਼ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ 'ਚ 'ਕਿਊਨ ਫੇਰੀ ਨਜ਼ਰ' 'ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਉਪਰਾਲਾ ਘੱਟ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਅਲੀ ਨੇ ਲਗਭਗ ਛੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਜਾਦੂ ਬਿਖੇਰਿਆ। ਇਹ ਫਨਕਾਰ 5 ਮਈ 2006 ਨੂੰ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਿਆ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤਕ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਜਗਤ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ 'ਚ ਸੁਰਖੀਆਂ 'ਚ ਦਰਜ ਹੈ।
ਭਾਤਖੰਡੇ ਸੰਗੀਤ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਰੁਣ ਭੱਟ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਬਿਰਜੂ ਮਹਾਰਾਜ ਨਾਲ ਮੁੰਬਈ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਨੌਸ਼ਾਦ ਅਲੀ ਜੀ ਵੀ ਆ ਗਏ। ਮੈਂ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਮਿਲਿਆ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਵੀ ਲਿਆ। ਇਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਫਿਲਮ 'ਦਾਸਤਾਨ' ਦੇ ਟ੍ਰੇਲਰ 'ਚ ਇਹ ਐਲਾਨ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ 'ਚ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ- 'ਚੱਲੀ ਕਰੋੜ ਮੈਂ ਹੀ ਨੌਸ਼ਾਦ'। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਪਹਿਲੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਜਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ।
ਨੌਸ਼ਾਦ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ। ਰਾਗ ਆਧਾਰਿਤ ਧੁਨ ਨਾਲ ਕਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਸਿਰਜੀਆਂ ਅਤੇ ਕਦੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਰੀਲੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਗੀਤ ਬਣਾਏ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਵਰਗਾ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੁਚਾਰੂ ਰੂਪ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਕੋਲ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 50 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸਰਗਰਮ ਰਹੇ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ ਬਦਲਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਪੜਾਅ ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਪੰਡਿਤ ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਬਰਸੀ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼: ਕਾਸ਼ੀ ਦੇ ਤਬਲਾ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਬਲੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਨਵੀਂ ਪਛਾਣ
