ਜਗਦਲਪੁਰ: ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਸਹਿਰਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਅਤੇ ਹਟਕੇ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਲੋਕ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਤੋਂ, ਬਲਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ 600 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ 75 ਦਿਨ ਦੀ ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰਾ ਪਰੰਪਰਾ 12 ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਵਿਲੱਖਣ ਰਸਮਾਂ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਸਮ ਦੂਸਰਿਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਮਨਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੁਸਹਿਰੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਅਤੇ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਦੁਸਹਿਰੇ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਸਾੜ ਕੇ ਬੁਰਾਈ ਉੱਤੇ ਚੰਗਆਈ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਦੀ ਰਾਵਣ ਦੀ ਨਗਰੀ ਰਹੇ ਬਸਤਰ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਵੀ ਰਾਵਣ ਦਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਸਤਰ ਨੂੰ ਦੰਡਕਾਰਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ ਰਾਜ ਦੇ ਅਸੁਰ ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਸਹਿਰੇ ਮੌਕੇ ਬਸਤਰ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ ਦਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 9 ਦਿਨ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੱਥ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੱਥ ਲਗਭਗ 35 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਟਨ ਭਾਰਾ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਆਦਿਵਾਸੀ ਇਸ ਰਥ ਨੂੰ ਸੰਦਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਾਠੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਰੱਥ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੱਖਰੀ ਹੈ
ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚਾਲੂਕਯਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਚੌਥੇ ਸ਼ਾਸਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦੇਵ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਜਗਨਨਾਥ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਇੱਛਾ 'ਤੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਗਨਨਾਥਪੁਰੀ ਗਏ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ ਭਗਵਾਨ ਜਗਨਨਾਥ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹਰੂ ਰੱਥਪਤੀ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ। ਭਗਵਾਨ ਜਗਨਨਾਥ ਨੇ 16 ਪਹੀਏ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਰੱਥ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜਾ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮਦੇਵ ਨੇ ਰੱਥ ਦੇ ਚਾਰ ਪਹੀਏ ਤਾਂ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਭਗਵਾਨ ਜਗਨਨਾਥ ਨੂੰ ਅਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਬਾਕੀ 12 ਪਹੀਆਂ ਦੀ ਰਥਪਤੀ ਦਾ ਉਪਾਧੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦੇਵ ਨੇ ਬਸਤਰ ਪਹੁੰਚੇ ਕੇ 12 ਪਹੀਏ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੱਥ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਖੁਦ ਮਾਈ ਦਾਂਤੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਰੱਥ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਰਿਕਰਮਾ ਨੂੰ 12 ਪਹੀਏ ਨਾਲ ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ 12 ਪਹੀਆਂ ਦੇ ਰਥ ਨੂੰ 8 ਅਤੇ 4 ਪਹੀਏ ਦੇ ਦੋ ਰੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹੁਣ ਰੱਥ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਥਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਈ ਦਾਂਤੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਹੀ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਟਨ ਭਾਰ ਵਾਲੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੱਥ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪਹਿਲੀ ਰਸਮ: ਪਾਟ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਰਸਮ
ਪਾਟਯਾਤਰਾ ਬਸਤਰ ਵਿੱਚ ਇਤਹਾਸਿਕ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੁਸ਼ਹਿਰੇ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਰਸਮ ਹੈ। ਇਹ ਰਸਮ ਹਰਿਆਲੀ ਅਮਾਵਸਿਆ ਦੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਰੱਥ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਪਿੰਡ ਬਿੰਗਰਗੀਪਾਲ ਤੋਂ ਲੱਕੜ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਰੱਥ ਪਹੀਏ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਆਲੀ ਦੇ ਦਿਨ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੱਕਰੇ ਦੀ ਬਲੀ ਅਤੇ ਮੂੰਗਰੀ ਮੱਛੀ ਦੀ ਬਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੱਥ ਇਸ ਲੱਕੜ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦੂਜੀ ਰਸਮ: ਡੇਰੀ ਗਧਾਈ
ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੀ ਦੂਜੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰਸਮ ਹੈ ਡੇਰੀ ਗਧਾਈ ਹੈ। ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਲਈ ਰੱਥ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਇਸ ਰਸਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜ਼ਾਂਦਾ ਹੈ। 600 ਸਾਲ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਿਰਿੰਗਪਾਲ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਸਰੀ ਦੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਮਾਈ ਦਾਂਤੇਸ਼ਵਰੀ ਤੋਂ ਰਥ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਲੋਕ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਸਣੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰਸਮ ਨਾਲ, ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੁਸਹਿਰਾ ਰੱਥ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਤੀਸਰੀ ਰਸਮ: ਰੱਥ ਨਿਰਮਾਣ
ਤੀਜੀ ਵੱਡੀ ਪਰੰਪਰਾ ਰੱਥ ਪਰਿਕਰਮਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਰੱਥ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੱਥ ਵਿੱਚ ਦਾਂਤੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਨੂੰ ਬੈਠਾ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਗਭਗ 30 ਫੁੱਟ ਉੱਚੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੱਥ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿੱਚ 400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਦੀਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਰੱਥ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸਾਰਈ ਲੱਕੜ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੇਡਾਉਮਰ ਅਤੇ ਝਾਡਉਮਰ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਆਦਿਵਾਸੀ ਮਿਲ ਕੇ 14 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੱਕੜੀਆਂ ਨਾਲ ਰੱਥ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਚੌਥੀ ਰਸਮ: ਕਾਛਨਗਾਦੀ ਰਸਮ ਹੈ
ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦਾ ਆਰੰਭ ਦੇਵੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣ ਦੀ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ। ਕਾਛਨ ਗਾਦੀ ਨਾਮਕ ਇਸ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਇਕ ਨਾਬਾਲਗ ਕੁਆਰੀ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਕੰਤੋ ਦੇ ਝੂਟੇ 'ਤੇ ਲੇਟਾ ਕੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਨਤਾ ਲਗਭਗ 600 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੰਤੋ ਦੇ ਝੂਲੇ 'ਤੇ ਪਈ ਲੜਕੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਾਕਤ ਦੇਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਪਜੰਵੀਂ ਰਸਮ: ਜੋਗੀ ਬਿਠਾਈ ਰਸਮ
5ਵੀਂ ਰਸਮ ਜੋਗੀ ਬਿਠਾਈ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਰਹਸਰ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਰਸਮਾਂ ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਤੀ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਹਰ ਸਾਲ 9 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਨਿਰਮਲ ਵਰਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਹਾਸ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਲਈ ਬੈਠਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਪੱਸਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਨਿਰਵਿਘਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਛੇਵੀਂ ਰਸਮ: ਰਥ ਪਰਿਕਰਮਾ ਰਸਮ
ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਿੱਚ ਛਵੀਂ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਰਸਮ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਥ ਪਰਿਕਰਮਾ ਦੀ ਹੈ। ਲਗਭਗ 40 ਫੁੱਟ ਉੱਚੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਬਣੇ ਰੱਥ ਉੱਤੇ, ਮਾਈ ਦਾਂਤੇਸ਼ਵਰੀ ਦਾ ਛਤਰ ਬੈਠਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਰਹਸਰ ਚੌਕ ਤੋਂ ਗੋਲਬਾਜ਼ਾਰ ਰਾਹੀਂ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਪਰਿਕਰਮਾ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੈਂਕੜੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਇਸ ਤਕਰੀਬਨ 30 ਟਨ ਭਾਰੇ ਰਥ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਖਿੱਚਦੇ ਹਨ। ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦਾ ਇਹ ਅਦਭੁੱਤ ਰਸਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦੇਵ ਨੇ 1420 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਰੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ, ਜਗਨਨਾਥਪੁਰੀ ਗਏ ਅਤੇ ਰੱਥ ਪੱਤੀ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਰੀ ਹੈ।
ਸੱਤਵੀਂ ਰਸਮ: ਵੇਲ ਪੂਜਾ ਦੀ ਰਸਮ
ਸੱਤਵੀਂ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਬਸਤਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਸਰਗੀਪਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੇਲ ਦੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਸਤਰ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਵੇਲ ਦੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਮਹਿਲ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਅੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਬਸਤਰ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ।
ਅੱਠਵੀਂ ਰਸਮ: ਨਿਸ਼ਾ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਰਸਮ
ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਰਸਮ ਨਿਸ਼ਾ ਯਾਤਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਕਾਲੇ ਜਾਦੂ ਦੀ ਰਸਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਰਸਮ ਰਾਜਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੱਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੱਝਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਸਿਰਫ 11 ਬੱਕਰੀਆਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਰਸਮ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਰਾਤ 12 ਵਜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਗੁੜੀ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨੌਵੀਂ ਰਸਮ: ਮਾਵਲੀ ਪਰਾਘਾਓ ਰਸਮ
ਇਹ ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਸਮ ਹੈ ਮਾਵਲੀ ਪਰਾਘਾਓ। ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਦੋ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਰਸਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਸਮ ਜਗਦਲਪੁਰ ਦਾਂਤੇਸ਼ਵਰੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਮ ਵਿੱਚ, ਮਾਵਲੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਕਸ਼ਤਰ ਅਤੇ ਡੋਲੀ ਸ਼ਕਤੀਪੀਠ ਦੰਤੇਵਾੜਾ ਤੋਂ ਜਗਦਲਪੁਰ ਦੇ ਦਾਂਤੇਸ਼ਵਰੀ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦੀ ਜ਼ਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਬਸਤਰ ਅਤੇ ਬਸਤਰਾਂ ਦੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਦਸਵੀਂ ਰਸਮ: ਅੰਦਰ ਰੈਣੀ, ਬਾਹਰ ਰੈਣੀ
10ਵੀਂ ਰਸਮ ਭਾਵ ਅੰਦਰ ਰੈਣੀ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਰੱਥ ਪਰਿਕਰਮਾ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਕਰ ਮਡੀਆ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਕੁੰਡਾਕੋਟ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਲੋਕ ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ, ਨੇ ਰੱਥ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਲੁਕੋ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਾ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਰਾਣੀ ਰਸਮ ਦੌਰਾਨ ਕੁੰਮਦਕੋਟ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੱਥ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਗਦਲਪੁਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਬਸਤਾਰ ਦੇ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦੇਵ ਨੇ ਜਗਨਨਾਥਪੁਰੀ ਤੋਂ ਰੱਥਪਤੀ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਠਾਰ ਵਿੱਚ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਰੱਥ ਪਰਿਕਰਮਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ, ਰਥ ਪਰਿਕਰਮਾ ਬਸਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਜੇਦਸ਼ਾਮੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
