ਦੇਹਰਾਦੂਨ: ਤਿੱਬਤੀ ਧਰਮ ਗੁਰੂ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਜੀਵਤ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦੇ ਹਨ। ਚੀਨ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੈ। ਚੀਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਤਿੱਬਤ ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਹੀ ਚੀਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਤਿੱਬਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਤਿੱਬਤ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਸੀ। 1951 ਵਿੱਚ, ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਤਿੱਬਤ ਤੋਂ ਗਏ ਵਫ਼ਦ ਨਾਲ, ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਵਾ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। 31 ਮਾਰਚ 1959 ਨੂੰ, ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ, ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ, ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਏ। ਤਦ ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਤੋਂ ਆਏ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋਏ ਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਖੇ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਿੱਬਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਲੋਨੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਹਾਮੁਨ ਤਾਸ਼ੀ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਚੀਨੀ ਦਰਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹਾਮੁਨ ਤਾਸ਼ੀ ਅੱਜ ਵੀ ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਸਹਿਮ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੈਮੂਨ ਤਾਸ਼ਾਈ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੀਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਚਲਾਕੀ ਨਾਲ ਤਿੱਬਤ ਨੂੰ ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਨਿਗਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤਿੱਬਤ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਮਦੋ, ਖੰਬਾ ਅਤੇ ਉੱਚਾਉਂਗ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਚੀਨੀ ਸੈਨਾਵਾਂ ਨੇ ਅਮਦੋ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਤਿੱਬਤ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੱਕ ਡਟਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਚੀਨ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਉਤਾਰਦਿਆਂ ਲਹਾਸਾ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਦੀ ਜੁਬਾਨੀ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
1959 ਵਿੱਚ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਦਾ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕ ਰਹੇ ਸ਼ਾਇਰਿੰਗ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਹਲਾਂ ਚੀਨ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਚੀਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਇਰਿੰਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੀਨ ਦਾ ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਗੁਰੂ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਕੇ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣਾ ਹੈ।
ਸ਼ਾਇਰਿੰਗ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਸਹਿਮਤ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਰਿੰਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੀਨੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ਲਾਮਿਆਂ ਅਤੇ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।
ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਕਤਲੇਆਮ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਾਇਰਿੰਗ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਹੋਰਾਂ ਸਮੇਤ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। 17 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਉਹ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਾਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਲ ਤੁਰ ਕੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਿਆਂ 15 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਤਵਾਂਗ ਦੇ ਰਸਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦਿੱਤੀ।
ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਚੀਨੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਣਗੇ
ਸ਼ਾਇਰਿੰਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ ਅਜੇ ਵੀ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਯੁੱਗ ਦੇ ਇਸ ਆਖਰੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ, ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ, ਬਾਜ਼ਗਾਰ, ਦਾ ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਅਜੇ ਵੀ ਚੀਨੀ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਟੱਕਰ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਰਿੰਗ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਜਾਂ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਚੀਨੀ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਵੇਗੀ।
9 ਸਾਲ ਦੀ ਸ਼ਮੰਕੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਆਈ
ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਮੰਕੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਈ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਰਫ 9 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸ਼ਮੰਕੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ 1959 ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਗਿਆਨਵਾਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਚੀਨ ਨੇ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਸੀ।
ਸ਼ਮੰਕੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੀਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਤੋਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਚੀਨ ਦੀ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਖੜੇ ਹੋ ਗਏ।
ਸ਼ਮੰਕੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਤਿੱਬਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ। 1956 ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਤੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿਚਕਾਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ, ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਚਾਚੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਉਂਕਿ 1951-52 ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰਕੇ ਚੀਨ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤਿੱਬਤ ਵਾਪਿਸ ਜਾਣ ਦੇ ਸਵਾਲ 'ਤੇ, ਸ਼ਮੰਕੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ' ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ।'
ਚੀਨ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਲਿਆ
ਸਾਲ 1950 ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਨੇ ਤਿੱਬਤ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿਪਾਹੀ ਭੇਜੇ ਸਨ। ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਚੀਨ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਤਿੱਬਤ ਚੀਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਤਿੱਬਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਤਿੱਬਤ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਸੀ ਅਤੇ ਚੀਨ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੰਗੋਲਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਕੁਬਲਈ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਯੁਆਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੱਬਤ, ਬਲਕਿ ਚੀਨ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਕੋਰੀਆ ਤੱਕ ਫੈਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਫਿਰ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ ਚਿੰਗ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਤਿੱਬਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਸਨ। 260 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਿੰਗ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਸ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 1912 ਵਿੱਚ ਤੇਰ੍ਹਵੇਂ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ 1951 ਵਿੱਚ, ਚੀਨੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਤਿੱਬਤ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਚੀਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੇ ਅੰਕੜੇ
ਯੂਐਨਐਚਸੀਆਰ ਨੇ 2014 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 1 ਲੱਖ 9 ਹਜ਼ਾਰ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹ ਸਹੂਲਤਾਂ
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਤਿੱਬਤੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ਹਨ, ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਸਿੱਖਿਆ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਵਜ਼ੀਫੇ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਮੈਡੀਕਲ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਸੀਟਾਂ ਵੀ ਤਿੱਬਤੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵੀਆਂ ਹਨ। ਤਿੱਬਤੀ ਲੋਕ ਸਟੇਅ ਪਰਮਿਟ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਰਟੀਫ਼ਿਕੇਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਰੀਨਿਊ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ।
16 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਹਰ ਤਿੱਬਤੀ ਨੂੰ ਸਟੇਸ ਪਰਮਿਟ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਰਟੀਫ਼ਿਕੇਟ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਪੀਲੀ ਕਿਤਾਬ ਵੀ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਲਈ ਜਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤੀ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਪਛਾਣ ਪੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
