ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੀ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਵੱਲ ਅਕਸਰ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ ਆਇਜ਼ੋਲ ਤੋਂ 65 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੇਲਿੰਗ ਦੇ ਰਾਜ ਮਾਰਗ ਦੇ ਕੋਲ, ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਰੂਪ ਤੋਂ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ 'ਨਗਹਾ ਲੋ ਡਾਵਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ।
ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਝੋਪੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਦੋਗੁਣੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਟੰਗੇ ਸਾਇਨਬੋਰਡਾਂ ਉੱਤੇ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂਅ ਅਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫ਼ਲ, ਫੁੱਲ ਦੇ ਰਸ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ, ਛੋਟੀਆਂ ਸੁੱਕੀਆਂ ਮਛਲੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੋਗੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਇਨ ਬੋਰਡਾਂ ਉੱਤੇ ਕੋਲੇ ਜਾਂ ਚਾਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਾਹਕ ਬਸ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਰੱਖੇ ਕੰਨਟੇਨਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਪਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਣ ਉੱਤੇ ਗਾਹਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਡੱਬਿਆਂ ਤੋਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਪੈਸੇ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਬਸ ਭਰੋਸੇ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਛੋਟੇ ਝੂਮ ਦੇ ਲਈ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਬਗੀਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਲਈ ਛੱਡਿਆ ਜਾ ਸਕਿਆ।
ਮਾਈ ਹੋਮ ਇੰਡੀਆ ਨਾਂਮਕ ਇੱਕ ਐੱਨਜੀਓ ਵੱਲੋਂ ਟਵੀਟ ਕੀਤੇ 24x7 ਤਾਜ਼ਾ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਡਲੀ/ਡੋਸਾ ਬੈਟਰ, ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਲਾਬਾਰ ਪਰਾਂਠੇ ਵਰਗੇ ਵਿਕਲਪ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 90% ਸਮਾਨ ਵਿੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਲਗਭਗ 100% ਵਿਕਰੀ।
ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਪਾਪਨਾਸਮ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਉੱਤੇ ਪਿਛਲੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਗਾਂਦੀ ਜੈਅੰਤੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖ ਰਹਿਤ ਦੁਕਾਨ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰੋਟਰੀ ਕਲੱਬ ਪਾਪਨਾਮਸ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਸਮਾਨ, ਲੇਖਨ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਸਨੈਕਸ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਟੇਬਲਾਂ ਉੱਤੇ ਰੱਖੇ ਸਮਾਨ ਦੇ ਲਈ ਮੁੱਲ ਟੈਗ ਸਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਕੇਰਲ ਦੇ ਏਝਿਕੋਡ ਵਿੱਚ ਤੱਟੀ ਪਿੰਡ ਹੈ- ਵਾਂਕੁਲਥੁਵਿਆਲ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਐੱਨਜੀਓ ਜਨਸ਼ਕਤੀ ਚੈਰੀਟੇਬਲ ਟਰੱਸਟ ਹੈ। ਇਹ ਐੱਨਜੀਓ ਵੀ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਾਂਕੁਲਥੁਵਿਆਲ ਵਿੱਚ ਜਨਸ਼ਕਤੀ ਚੈਰੀਟੇਬਲ ਟਰੱਸਟ ਨੇ ਵੀ ਇੱਕ ਸਵੈਸੇਵਾ ਦੁਕਾਨ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮਾਡਲ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਧਨਾਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਜਾਂ ਸੀਸੀਟੀਵੀ ਕੈਮਰਾ ਨਹੀਂ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਥੇ ਬਸ ਇੱਕ ਸਾਇਨਬੋਰਡ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਉੱਥੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ 'ਖ਼ੁਦ ਸਰਵ ਕਰੋ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰੋ।'
ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਤੱਟੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਛੋਟੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਟੋਕਿਓ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਤੱਟੀ ਇਲਾਕਾ ਹੈ, ਕਨਾਗਾਵਾ ਪਰਫੈਕਚਰ। ਇੱਥੇ ਯਾਮਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਗਈ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਗਾਹਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਲਕੜੀ ਦੀ ਮਨੀ-ਬਾਕਸ ਅਤੇ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੇਲ ਈ ਇੱਕ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਗਿਮੇਲਵਾਲਡ ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਲੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਹੋਟਲ ਮਾਲਕ ਡੇਵਿਡ ਵਾਟਰਹਾਊਸ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕੰਨਸੈਪਟ ਨੂੰ ਲੰਡਲ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਮਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 'ਦ ਆਨੈਸਟੀ ਸ਼ਾਪ ਜਾਂ ਟਰੱਸਟੀ' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਦੇ ਟਾਵਰ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਡਬਲ ਡੈਕਰ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ 20 ਪਾਉਂਡ ਤੋਂ ਘੱਟ ਵਿੱਚ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇਹ ਗੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਆਨਲਾਇਨ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਭਰੋਸਾ ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਗਾਹਕ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਉੱਤੇ ਵੀ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਇਹ ਸਾਬਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਨੁੱਖ ਰਹਿਤ ਦੁਕਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਬਸ਼ਰਤੇ ਕਿ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਸਮੁੱਚੇ ਮੁਨਾਫੇ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇ. ਨਾਲ ਹੀ, ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਕੋਲ ਹੋਰ ਲਾਭਕਾਰੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਮੀਜ਼ੋ ਝੂਮ ਕਿਸਾਨ ਜਾਂ ਮੇਰੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਖਬਾਰ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ।
ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ, ਵੈਂਕੁਲਥੁਵਿਆਲ ਵਿੱਚ ਸੀਸੀਟੀਵੀ ਕੈਮਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸਵੈ-ਸੇਵਾ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬਿਨਾਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦੇ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਿੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਜਿਹੀ ਵਿਵਸਥਾ ਅਧੀਨ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੀਆਂ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਮੁਹਾਰਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਲਈ ਵਿਕਰੀ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਜਾਂ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੇਚਣ ਵਰਗੇ ਸਧਾਰਣ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਮਨੁੱਖ ਰਹਿਤ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦਾ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਵਿਕਲਪਿਕ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੱਭਣਾ ਕਦੇ ਵੀ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ 'ਵਿਸ਼ਵਾਸ' ਆਕਰਸ਼ਕ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਭਰੋਸੇਯੋਗ 'ਭਰੋਸੇ' ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸੀਯੂਡੀਵੀ ਕੈਮਰੇ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਇੱਕ ਛਿੱਤਰ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਨਤੀਜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਅਤਨੁ ਬਿਸਵਾਸ
ਪ੍ਰੋ. ਭਾਰਤੀ ਸਾਂਖਿਅਕੀ ਸੰਸਥਾ, ਕੋਲਾਕਾਤਾ
