ਜੀਂਦ: ਪਿਛਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰਾਂ-ਸ਼ੋਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਦਾ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਵੀ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋਇਆ। ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਰਗੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਰਾਜ ਵੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਡਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਹੈ।
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਉਹ ਜ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜੋ ਫਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਕੀੜਿਆਂ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ 99 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਫਲ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਦਮਾ, ਆਟਿਜ਼ਮ, ਸ਼ੂਗਰ, ਅਲਜ਼ਾਈਮਰ, ਪ੍ਰਜਨਨ ਨਪੁੰਸਕਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਜੋਖਮ ਵੱਧਦੇ ਹਨ। ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਥੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਛਿੜਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 27 ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ 'ਤੇ ਲਗਾਈ ਪਾਬੰਦੀ
ਖੇਤੀ ਮਾਹਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ 27 ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 27 ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਉਹ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਐਸਫੇਟ, ਕੈਪਟਾਨ, ਕਾਰਬੇਨਡੇਜਿਮ, ਕਲੋਰੋਪਿਓਰੀਫਾਸ, ਬੁਟਾਕਲੋਰ, ਜੀਰਮ, ਜਿਨੇਬ, ਥੀਰਮ, ਅਲਟ੍ਰਾਜਾਇਨ, ਬੈਨਫੁਰਾਕਾਰਬ, ਬੁਟਾਕਲੋਰ, 2,4-ਡੀ, ਡੈਲਟਾਮੇਥਰੀਨ, ਡਾਈਨੋਕੈਪ, ਡਿਊਰੋਨ, ਮਾਲਾਥਿਆਨ, ਮੈਨਕੋਜੇਬ, ਮੋਨੋਕਰੋਟੋਫੋਸ, ਆਕਸੀਫਲੋਰਿਨ, ਪੈਂਡਿਮੇਥਲਿਨ, ਡਿਕੋਫੋਲ, ਡਿਮੋਥੋਟ, ਥਾਇਓਫਨੇਟ ਮਿਥਾਇਲ, ਕਿਉਨਲਫੋਸ, ਸਲਫੋਸੂਲਫੂਰੋਨ, ਥੀਓਡੀਕਰਬ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਵੇਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਵੱਡੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
ਹਰਿਆਣਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਮੱਕੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੰਨਾ, ਅਰਹਰ, ਗਵਾਰ, ਤਿਲ, ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਗ, ਸੂਤੀ, ਤਿਲ ਆਦਿ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ 75 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਸਲਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਗਬਾਨੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਕੇਲਾ, ਅੰਬ, ਅੰਗੂਰ, ਬੈਂਗਣ, ਭਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਨ (ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ) ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ
ਈਟੀਵੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਜੀਂਦ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਰਣਧੀਰ ਅਤੇ ਸਤਬੀਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਚੰਗਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਵੇਗੀ, ਜੇਕਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਦੀਨ ਹਨ ਤਾਂ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਬੰਦ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਵਧੇਗਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਫਸਲ 'ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਖਰਚਾ ਆਵੇਗਾ।
ਕਿਸਾਨ ਮਨੋਜ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਬਾਰੇ ਫੈਸਲਾ ਬਹੁਤ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਲਿਆ ਹੈ। ਮੋਨੋਕਰੋਟੋਫੋਸ ਦਵਾਈ 20-30 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਨ ਹੈ, ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਅਤੇ ਰਾਮਜੀਤ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਸਾਡੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਫਸਲ ਘੱਟ ਹੋਵੇਗੀ, ਘੱਟ ਖਰਚਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਾਡੇ ਖਰਚੇ ਪੂਰੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਿਉਂ ਕਰਾਂਗੇ।
ਮਾਹਰਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਕੀ ਹੈ?
ਜੀਂਦ (ਹਰਿਆਣਾ) ਦੇ ਖੇਤੀ ਮਾਹਰ ਰਾਮਫਲ ਕੰਡੇਲਾ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਜਤਾਈ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਕੇਨਾਲਫੋਸ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਵਾਂਗ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਮਿਰਚਾਂ ਅਤੇ ਸੂਤੀ ਫਸਲਾਂ ਉੱਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚ ਨਰਮੇ ਦੀ ਫਸਲ ਉੱਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਲ 2000 ਤੋਂ ਕਿਸਾਨ ਅਮਰੀਕੀ ਸੁੰਡੀ ਤੋਂ ਫਸਲ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਵਿਚ 30-30 ਛਿੜਕਾਅ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਹੁਣ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਵਿਕਲਪ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਹੈ।
ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੰਗੀ ਰਾਏ
ਇਹ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 30 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਰੋਕ 'ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਜਤਾਉਣ ਲਈ 45 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੇਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਬਾਰੇ ਕੀ ਫੈਸਲਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।
