ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਦੇਸ਼ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75ਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨ੍ਹਾਂ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਈਟੀਵੀ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਲਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਰਿਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ। ਇਸ ਲੜੀ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਆਖ਼ਰੀ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਾਂਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਰਮਾ (ਮਿਆਂਮਾਰ) ਵਿੱਚ ਦੁਖਦਾਈ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ, ਆਖਰੀ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ, ਜੋ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਠਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਿਖਾ ਸਕਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈ ਸਕਦੇ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਖ਼ਰੀ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਇੱਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਰਸਤਾ ਚੁਣਿਆ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕਰਕੇ ਬਦਲਾ ਲਿਆ। ਆਖ਼ਰੀ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ, ਜਿਸਦਾ ਕਾਵਿਕ ਸੁਭਾਅ ਸੀ, ਨੂੰ ਫੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਭੋਜਨ ਮੰਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਰੋਸਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਗੇਟ ਵਿੱਚ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕ ਇਸ ਦੇ ਗਵਾਹ ਬਣ ਸਕਣ। ਦਿੱਲੀ ਗੇਟ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਧੀਨ ਹੈ।
ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਅਕਤੂਬਰ 1775 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ 82 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ ਜਦੋਂ 1857 ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜ ਰਹੇ ਬਾਗੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਕਬਰ ਸ਼ਾਹ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਮਾਂ ਲਾਲਬਾਈ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ 18 ਸਤੰਬਰ 1837 ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਤਦ ਤੱਕ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਨਾਮਾਤਰ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
1857 ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵਿਦਰੋਹ, ਜੋ ਮੇਰਠ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਨੂੰ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਨੇਤਾ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਇਸ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਉੱਤਮ ਫੌਜੀ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੂਟਨੀਤੀ ਨਾਲ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਗਰੀਬ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ ਨੂੰ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੀ ਕਬਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣੀ ਪਈ। ਉਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹਡਸਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਵੈਗਨ ਦੁਖਾਂਤ ਦੇ 100 ਸਾਲ: ਮਾਲਾਬਾਰ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਦਾਗ
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਅਤੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ। 40 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 9 ਮਾਰਚ, 1858 ਨੂੰ, ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਰੰਗੂਨ ਵਿੱਚ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਗਾਵਤ, ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਅਤੇ ਕਤਲ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਜ਼ਫਰ ਬਗਾਵਤਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ।
ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਜਲਾਵਤਨੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਆਖਰੀ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸੀ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਰਾਹੀਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕਲਮ, ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਾਗਜ਼ ਲਈ ਵੀ ਤਰਸਾਇਆ।
ਜ਼ਫ਼ਰ ਨੇ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕੰਧ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦਾ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਆਖਰੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਮਹਿਰੌਲੀ ਦੇ ਜ਼ਫਰ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। 7 ਨਵੰਬਰ 1862 ਨੂੰ, ਆਖਰੀ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਰੰਗੂਨ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲੇ ਮਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾਇਆ ਗਿਆ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ, ਤਾਂ ਬਗਾਵਤ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਭੜਕ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। 1907 ਵਿੱਚ, ਜ਼ਫ਼ਰ ਦੀ ਕਬਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਉੱਥੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ 1991 ਵਿੱਚ ਖੁਦਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਇਹ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸਲ ਕਬਰ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ਤੋਂ 25 ਫੁੱਟ ਦੂਰ ਸੀ। ਇਸ ਕਬਰ ਨੂੰ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਮਿਉਜ਼ੀਅਮ ਕਮੇਟੀ ਅੱਜ ਮਿਆਂਮਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਅਹਿਮ ਮੋੜ, ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ
ਅੱਜ, ਆਖ਼ਰੀ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਕਈ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਪਾਰਕ ਹਨ। ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੜਕ ਵੀ ਹੈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੇ ਢਾਕਾ ਦੇ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪਾਰਕ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ ਪਾਰਕ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਦਿ ਲਾਸਟ ਮੁਗਲ ਦੇ ਲੇਖਕ ਉੱਘੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਿਲੀਅਮ ਡੈਲਰੀਮਪਲ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, "ਜ਼ਫਰ ਇੱਕ ਕਮਾਲ ਦਾ ਆਦਮੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਸੁਲੱਖਣ, ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਵੀ, ਸੂਫੀ ਪੀਰ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਆਦਮੀ ਜਿਸਨੇ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਏਕਤਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਜਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਨੇਤਾ ਬਣਨ ਦੇ ਲਈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਲਾਮਿਕ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਬਹੁਲਤਾਵਾਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਆਕਰਸ਼ਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।"
