ਹਿਸਾਰ: 1857 ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਿਸਾਰ 'ਚ ਵੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਭੜਕੀ ਸੀ। 30 ਮਈ 1857 ਤੋਂ 19 ਅਗਸਤ 1857 ਤੱਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਤਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਹਿਸਾਰ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਢਾਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜੋ ਹਿਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਡੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 5 ਵਾਰ ਹਿਸਾਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇੰਨ੍ਹੇ ਹੀ ਵਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ।
ਇਤਿਹਸਕਾਰ ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ 29 ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ 1 ਵਜੇ ਜਦੋਂ ਪੂਰੇ ਦੇ ਪੂਰੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦਾ ਰੈਡ ਸਕੁਵੇਅਰ ਮਾਰਕਿਟ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਜੇਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਜੇਲ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਅਤੇ ਫੇਰ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਆਏ, ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਨੇ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ, 1 ਲੱਖ 70 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਿਆ ਉੱਥੋਂ ਲੁਟਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 29 ਮਈ ਨੂੰ ਹਿਸਾਰ ਦੇ ਉਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਬੇਸ਼ੱਕ ਅਸੀਂ 1947 ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋ ਗਏ ਹੋਵਾਂਗੇ ਪਰ ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਸੀ। 1857 ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸਨ।
ਹਿਸਾਰ 29 ਮਈ 1857 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਆਜ਼ਾਦ
ਹਿਸਾਰ 29 ਮਈ 1857 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਇਹ ਲੜਾਈ ਅਜੇ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜੋ ਹਿਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਡੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਭੱਜਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ: ਅਸਮ ਦੇ ਗਾਂਧੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਛੂਆ-ਛਾਤ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ
ਆਜ਼ਮ ਖਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਇਹ ਲੜਾਈ
ਇਹ ਲੜਾਈ ਆਜ਼ਮ ਖਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਜੋ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਕੋਲ ਤਲਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜੇਲਾਂ ਵਰਗੇ ਰਵਾਇਤੀ ਹਥਿਆਰ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਕੋਲ ਬੰਦੂਕਾਂ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪਲੱਸ ਪੁਆਇੰਟ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਬਾਹਰ ਸਨ। ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵੱਜੋਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਵਿੰਨ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ।
ਇਤਿਹਸਕਾਰ ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੁਤਾਬਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਜਰਨਲ ਵਾਲ ਕਾਂਟਲੈਟ ਦੀ ਡਿਉਟੀ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰਸਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਓਡਾ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਹਿਸਾਰ ਆਉਣ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, 10 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਉਹ ਹਿਸਾਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹਿਸਾਰ 'ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਹਾਂਸੀ ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਜੇਕਰ 10 ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 19 ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 5 ਵਾਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਹਿਸਾਰ 'ਤੇ ਕਬਜਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇੰਨੀ ਹੀ ਵਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ 123 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਬੰਦੀ
ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ 438 ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 235 ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਖਿਲਰੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ। ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਇਹ ਲੜਾਈ ਹਾਰ ਗਏ ਅਤੇ 123 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਰਬਰਤਾ ਦੀ ਖੇਡ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੜੇ ਗਏ 123 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਡ ਰੋਲਰ ਕਹਿ ਕੇ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਨਮ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿਸਾਰ 30 ਮਈ 1857 ਤੋਂ 19 ਅਗਸਤ 1857 ਤਕ ਆਜ਼ਾਦ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਗਦਰ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਬਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇਸ ਸ਼ਮੇ ਨੂੰ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਅਜਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ 'ਚ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਤਹਿਖਾਨਾ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਗੋਰਿਆਂ ਤੋਂ ਲੁਕਣ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ
