ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ 1947 ਵਿੱਚ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਆਰਕੇ ਸ਼ਨਮੁਖਮ ਚੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਪਹਿਲੇ ਬਜਟ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਬਦਲਾਅ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਤੱਕ 34 ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਬਜਟ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੇ ਬਦਲਾਅ 'ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਵਿੱਤੀ ਨੀਤੀਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਛਾਪ ਛੱਡੀ ਹੈ।
ਕਿਸ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਕੋਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਕੇਂਦਰੀ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ:-
- ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ-ਕੇਂਦਰੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ ਆਪਣਾ ਲਗਾਤਾਰ ਸੱਤਵਾਂ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੁਲਾਈ 2019 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੰਜ ਪੂਰੇ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫੁੱਲ-ਟਾਈਮ ਮਹਿਲਾ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਹੈ। ਸੀਤਾਰਮਨ ਹੁਣ ਤੱਕ 6 ਵਾਰ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੀਲ ਪੱਥਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸੀਤਾਰਮਨ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦੇਵੇਗੀ। ਉਸਨੇ ਲਗਭਗ ਸੱਠ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਛੇ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਸਨ।
- ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ-ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਿੱਗਜ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੰਬੇ ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ 'ਚ 10 ਵਾਰ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
- ਪੀ ਚਿਦੰਬਰਮ-ਪੀ ਚਿਦੰਬਰਮ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਨੌਂ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਸਨ। 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਅਤੇ 2000 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ, ਵਿੱਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਉਸਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ।
- ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ-ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਇੱਕ ਦਿੱਗਜ, ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਅੱਠ ਵਾਰ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 1980, 2009 ਅਤੇ 2012 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ।
- ਯਸ਼ਵੰਤ ਸਿਨਹਾ-ਯਸ਼ਵੰਤ ਸਿਨਹਾ ਨੇ ਸੱਤ ਵਾਰ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1998 ਤੋਂ 2002 ਤੱਕ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।
- ਸੀ.ਡੀ. ਦੇਸ਼ਮੁਖ-ਚਿੰਤਾਮਨ ਦਵਾਰਕਾਨਾਥ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਨੇ 1920 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸਿਵਲ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 1943 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਗਵਰਨਰ ਬਣਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ 1949 ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿੱਤ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਨੂੰ 1950 ਵਿੱਚ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1956 ਵਿੱਚ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨੇ-ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਛੇ ਵਾਰ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਬਜਟ ਭਾਸ਼ਣ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹਨ। ਇਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਦਾਰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ।
- ਵਾਈ ਬੀ ਚਵਾਨ-ਮਾਰਚ 1971 ਵਿੱਚ ਪੰਜਵੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਾਈ ਬੀ ਚਵਾਨ ਨੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਉਸਨੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 1971-72 ਲਈ ਅੰਤਰਿਮ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1971-72 ਤੋਂ 1974-75 ਤੱਕ ਦੀ ਮਿਆਦ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਗਾਤਾਰ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਅੰਤਮ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
