ବଲାଙ୍ଗୀର: ରଶି ଉପରେ ଚାଲୁଥିଲା ବାଘ ... ହାତୀର ଦମ ଦମ୍ ଚାଲି । କମାଲ କରୁଥିଲେ ଭାଲୁ ...ମନ ମୋହୁଥିଲେ ମାଙ୍କଡ଼ । ମଣିଷର ଗୋଟିଏ ଇସାରାରେ କରୁଥିଲେ ଦର୍ଶକଙ୍କ ମନୋରଞ୍ଜନ । ଜୋକରଙ୍କ ହସ ଲୁହର ଅଭିନୟ ... ଜିମ୍ନାଷ୍ଟିକ କଳାକାରଙ୍କ ଅବିଶ୍ବସନୀୟ ପ୍ରତିଭା । ଆମେ କହୁଛୁ ସର୍କସ କଥା ...ଦିନ ଥିଲା ମନୋରଞ୍ଜନ ପାଇଁ ଲୋକେ ଖୋଜୁଥିଲେ କେଉଁଠି ପଡିଛି ସର୍କସ । 80 ଦଶକ ହେଉ ଅବା 90 ଦଶକ । ସର୍କସ ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ବସା ବାନ୍ଧିଥିଲା । ସମୟ ବଦଳିବା ସହ ବଦଳି ଯାଇଛି ଲୋକଙ୍କ ରୁଚି । ଆଉ ଆଗ ଭଳି ନାହିଁ ସର୍କସର ଚାହିଦା । ମୋବାଇଲ ଯୁଗରେ ଯେମିତି ଶେଷ ନିଶ୍ବାସ ଗଣୁଛି ସର୍କସ ! ଦୁର୍ଦ୍ଦିନରେ କଳାକାର, ପେଟପାଟଣା ଚିନ୍ତାରେ ମାଲିକ ।
‘ଏବେ କେବଳ ସର୍କସକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିଛୁ । ଆଉ ଆଗ ଭଳି ଚାଲୁନି ସର୍କସ । ଯାହା ରୋଜଗାର ହେଉଛି କେବଳ ପରିବାର ଚଳୁଛି । ଆମେ ଗରିବ ଲୋକ କୁଆଡେ ଯିବୁ ।’ ଲୋକଙ୍କୁ ହସାଇ ହସାଇ ବେଦମ କରୁଥିବା ସର୍କସରେ ଅଭିନୟ କରୁଥିବା ଜଣେ କଳାକାରଙ୍କର (ଜୋକର) ଏହା ହେଉଛି ଅନ୍ତରର ବେଦନା । ସର୍କସ ପ୍ରତି ବିମୁଖତା ସେମାନଙ୍କ ପେଟପାଟଣା ଉପରେ ଶକ୍ତ ପ୍ରହାର ପକାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଚଳିଯାଉଛି, ଆଗକୁ କରିବେ କଣ ଏଭଳି କିଛି ପ୍ରଶ୍ନ ଭିତରେ ସେମାନେ ଛନ୍ଦି ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି ।
‘କିଛି ସରକାରୀ ନିୟମ କଟକଣା ଯୋଗୁଁ ସର୍କସ ବ୍ୟବସାୟ ବିପଦରେ ପଡିଛି । ସାରା ଦେଶରେ ଅନେକ ସର୍କସ କମ୍ପାନୀ ବନ୍ଦ ହୋଇସାରିଛି । ସରକାରୀ ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗ ନ ମିଳିଲେ ସର୍କସ ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବ । ଲୋକେ ସର୍କସ ଥିଲା ବୋଲି କହିବେ ।’ ନିୟମ କଠୋର, ମାତ୍ର ହାତ ଗଣତି କିଛି କଳାକାରଙ୍କ ନେଇ ସର୍କସ ଚଳାଉଥିବା ସର୍କସ ମାଲିକ ଏମ.ଡ଼ି ହାସନେନ ଏପରି କହିଛନ୍ତି ।
ଦିନ ଥିଲା ମନୋରଞ୍ଜନ ମାଧ୍ୟମ, ଏବେ ଖୋଜୁଛି ପରିଚୟ ...
80 ଦଶକ ହେଉ ଅବା 90 ଦଶକ । ମଣିଷ-ପଶୁର ସତସତିକା ଖେଳ ଲୋକଙ୍କ ଆବେଗ ସହ ଜଡିତ ଥିଲା । ପୂରା ପରିବାର ଯାଉଥିଲେ ସର୍କସ ଦେଖିବାକୁ । ସର୍କସ ଆସିଛି କହିଲେ ଛୁଆଠୁ ବୃଦ୍ଧ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ ଉତ୍ସାହ ଭରି ଯାଉଥିଲା । ଜୋକରରଙ୍କ ଅଭିନୟ ଓ କସରତରେ ଲୋକ ହସି ବେଦମ ହେଉଥିଲେ । ଏପରିକି ସର୍କସର ଜୋକରର ବେଶଭୂଷାକୁ ଆଜିବି ସବୁଠି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । ସେହିପରି ଜିମ୍ନାଷ୍ଟିକ କଳାକାର ତାଙ୍କର ଅବିଶ୍ୱସନୀୟ ପ୍ରତିଭାରେ ଦର୍ଶକଙ୍କ ମନ ମୋହି ନେଉଥିଲେ । ଏରବେଟିକ କଳାକାର ଶୂନ୍ୟରେ ଦୋଳି ଖେଳ ଦେଖାଇ ଲୋକଙ୍କୁ ଆଚମ୍ବିତ କରୁଥିଲେ । ଏହା ଛଡ଼ା ବିଭିନ୍ନ ଛୋଟ ବଡ଼ ଅବିଶ୍ୱସନୀୟ ଖେଳ ଲୋକଙ୍କ ଖୁବ ମନ ଜିଣି ନେଉଥିଲେ । ହେଲେ ଏବେ ସେ ଆବେଗ ଏତେଟା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉନାହିଁ । ଖାଲି ଖାଲି ରହୁଛି ସର୍କସ ।
ମିଛ ଦେଖି ଖୁସି, ଲୋକପ୍ରିୟତା ହରାଉଛି କି ସର୍କସ:
ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ସିନେମା ପରଦା, TVଠୁ ନେଇ ମୋବାଇଲ ସବୁଠି କମ୍ପୁଟର ରଚିତ ମିଛ ଖେଳ ଦେଖି ଲୋକେ ଖୁସି । ସେପଟେ ଅସଲି ଖେଳ ଦେଖାଉଥିବା କଳାକାର ଏବେ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନରେ । ଦେଶରେ ସର୍କସ କମ୍ପାନୀ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ବନ୍ଦ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ହାତ ଗଣତି କିଛି ସର୍କସ କମ୍ପାନୀ ଏବେ ପରମ୍ପରାକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିବା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ କରୁଛନ୍ତି । ଏବେ ରିଲ୍ସ ଯୁଗ ଚାଲିଥିବା ବେଳେ ଧିରେ ଧିରେ ସର୍କସ ପ୍ରତି ବିମୁଖ ହେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି ।
ଦେଶରେ ଚାଲିଛି ମାତ୍ର ୫ରୁ ୬ ସର୍କସ ଦଳ :
ଏବେ ସାରା ଦେଶରେ ମାତ୍ର ୫ କିମ୍ବା ୬ଟି ସର୍କସ କମ୍ପାନୀ ଥିବାବେଳେ ଏଥିରେ ଏକ ହଜାରରୁ କିଛି ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ଲୋକ ମାତ୍ର ଏହି ପରମ୍ପରାକୁ ଧରି ରଖିଛନ୍ତି ।
ସର୍କସରେ ଜୀବଜନ୍ତୁ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ କଟକଣା :
ସର୍କସରେ ପଶୁଙ୍କ ପ୍ରତି କ୍ରୁରତା ଦର୍ଶାଇ ଭାରତରେ ସର୍କସରେ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇଛନ୍ତି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର । ସର୍କସ, ପ୍ରଦର୍ଶନୀ ମନୋରଞ୍ଜନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । 2011 ଆଇନ ଅନୁସାରେ, ସର୍କସରୁ ବାଘ, ସିଂହ, ମାଙ୍କଡ ଭାଲୁ ଆଦି ଖେଳ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି । ସେହିପରି ଘୋଡା, ଜଳହସ୍ତୀ, ହାତୀ ମଧ୍ୟ ଖେଳ ଦେଖାଇବା ଉପରେ ବ୍ୟାନ କରାଯାଇଛି ।
ପରଫରମିଙ୍ଗ ଆନିମଲ୍ସ (ରେଜିଷ୍ଟେସନ) ଆମେଣ୍ଡମେଣ୍ଟ ରୁଲସ୍ 2018 ଅନୁସାରେ (Performing Animals (Registration) (Amendment) Rules), କୌଣସି ପ୍ରକାର ଖେଳ ଦେଖାଇବା ବା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବାକୁ କୌଣସି ସର୍କସ କିମ୍ବା ଭ୍ରାମ୍ୟମାଣ ମନୋରଞ୍ଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
ସରକାରୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଆବଶ୍ୟକ:
ଦୁର୍ଦ୍ଦିନରେ ସର୍କସ ଚାଲୁଥିବା ବେଳେ ସହାୟତା ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି ମାଲିକ । ଏପରି ଦୁର୍ଦ୍ଦିନରୁ ମୁକୁଳିବା ପାଇଁ ସରକାରୀ ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗୀ ଲୋଡିଛନ୍ତି ସମସ୍ତେ ।
ଏହା ମଧ୍ୟ ପଢନ୍ତୁ: ଇଣ୍ଟରନେଟ ଜମାନାରେ ସର୍କସ, ମୋବାଇଲ ବନାମ ଜୀବନ୍ତ ଖେଳ - rolex circus in balasore ସିଲଭର ସିଟିକୁ ଫେରିଲା ସର୍କସ୍; ହସେଇ ହସେଇ ଗଡ଼ାଉଛି ଜୋକର, ମନ କିିଣିଲା ମଣିପୁର ଯୁବତୀଙ୍କ ଦୁଃସାହସିକ ପ୍ରଦର୍ଶନ |
ଦୁଃଖ ବଖାଣିଲେ ହସାଉଥିବା ଜୋକର:
ସର୍କସର ଜୋକର ହୋଇ ଲୋକଙ୍କୁ ହସାଇ ଆସୁଥିବା କଳାକାର ମହମ୍ମଦ ମିମାମୁଦ୍ଦିନ କହିଛନ୍ତି, "ମୁଁ 14 ବର୍ଷ ହେବ ସର୍କସର ଜୋକର କାମ କରି ଆସୁଛି । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅଭିନୟ କରି ମୁଁ ଲୋକଙ୍କୁ ହସାଇ ଆସୁଛି । ପୂର୍ବରୁ ଏହି ଲୋକ ଖୁବ ଭିଡ ଜମାଇ ସର୍କସ ଦେଖିବାକୁ ଆସୁଥିଲେ । ହେଲେ ଏବେ ସେପରି ହେଉନାହିଁ । ଆମେ ବଡ଼ କଷ୍ଟରେ ଆମର ଗୁଜୁରାଣ ମେଣ୍ଟାଉଛୁ । ତେଣୁ ଲୋକ ସର୍କସକୁ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ଦେଖିବାକୁ ଆସିଲେ ଆମର ପେଟ ପାଟଣା ଚାଲିବ । ହେଲେ ସେମିତି ହେଉନାହିଁ । କୌଣସି ମତେ ଆମେ ସର୍କସକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିବାର ଉଦ୍ୟମ କରୁଛୁ ।’
ମିଛ କଳା ଆଗରେ ହଜି ଯାଇଛି ସତ କଳା:
ଆଫ୍ରିକା ମହାଦେଶର କେନିଆର କଳାକାର ମୁସଲେମାନ ହରଫାନ କହିଛନ୍ତି, "ମୁଁ ଓ ମୋର ସାଥି ଦୀର୍ଘ 14 ବର୍ଷ ହେବ ଭାରତ ଆସି ଏହି ସର୍କସରେ କାମ କରୁଛୁ । ଏଠି ଆମର ବିଭିନ୍ନ ଜିମ୍ନାଷ୍ଟିକ ଓ ଏରବେଟିକ କଳା ଦେଖାଇ ଆମେ ଲୋକଙ୍କ ମନୋରଞ୍ଜନ କରି ଆସୁଛୁ । ହେଲେ ଏବେ ଆନିମେସନ ଓ ଏଡିଟିଂ ଦୁନିଆରେ ଆମର କଳା ଫିକା ପଡିଯାଇଛି । ଆମର ସତର କଳା ଆଜିର ମିଛ କଳା ଆଗରେ ହଜି ଯାଇଛି । ଲୋକ ମଧ୍ୟ ଆଉ ସର୍କସକୁ ସେମିତି ଆସୁ ନାହାନ୍ତି । ତେଣୁ ଲୋକ ସତ ଦେଖନ୍ତୁ ଓ ନିଜେ ଲାଇଭ ଆମର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ । ଯାହାଦ୍ୱାରା ଆମର ଏହି ସର୍କସ ବଞ୍ଚି ରହିବ ।’
ନିୟମ ପରେ ବ୍ୟାପକ ପ୍ରଭାବ:
ସର୍କସ ମାଲିକ ଏମ. ଡି ହାସନେନ କହିଛନ୍ତି, ‘ସର୍କସ ହସି ମଜା ସହିତ କସରତର ଖେଳ ଅଟେ । ଶିଶୁଠୁ ନେଇ ବଡ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମନୋରଞ୍ଜନ ଦେଇଥାଏ । ହେଲେ କିଛି ସରକାରୀ ନିୟମ କଟକଣା ଯୋଗୁଁ ସର୍କସ ବ୍ୟବସାୟ ବିପଦରେ ପଡ଼ିଛି । ସାରା ଦେଶରେ ଅନେକ ସର୍କସ କମ୍ପାନୀ ବନ୍ଦ ହୋଇ ସାରିଛି । ପୂର୍ବରୁ ସର୍କସରେ କଳା କସରତ ଖେଳ ସହ ପଶୁ ପକ୍ଷୀଙ୍କ କସରତ ଲୋକଙ୍କୁ ବେଶ ଆକୃଷ୍ଟ କରୁଥିଲା । ହେଲେ ଏବେ ନିୟମ ଆସିବାରୁ ପଶୁ ପକ୍ଷୀ ବ୍ୟବହାର ଆଉନାହିଁ । ଯାହା ଫଳରେ ବ୍ୟାପକ ଫରକ ପଡ଼ିଛି ।’
ନିୟମ ସରଳ କରନ୍ତୁ ସରକାର:
ସେ ଆହୁରି କହିଛନ୍ତି, ‘ଆମେ ଜିମ୍ନାଷ୍ଟିକ ଏରୋବେଟିକ ଭଳି ଖେଳ ଦେଖାଇ ଆସୁଛୁ । ବାହାର ଦେଶର କଳାକାର କଳାକାରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଆଣୁଛୁ । ହେଲେ ସେଭଳି ଆଉ ବ୍ୟବସାୟ ନାହିଁ । ଆଗରୁ ଗୋଟିଏ କମ୍ପାନୀରେ ୨ ଶହରୁ ଅଧିକ କଳାକାର ଲୋକ ଥିଲେ । ହେଲେ ଏବେ ବ୍ୟବସାୟ ନ ଥିବାରୁ ଆମ ପାଖରେ ଏବେ 60 ରୁ 65 କର୍ମଚାରୀ କଳାକାର ଅଛନ୍ତି । ସେହିପରି ଭାରତରେ ଏବେ ମାତ୍ର ପାଞ୍ଚଟି ସର୍କସ କମ୍ପାନୀ ଶେଷ ରହିଛି । ଯେଉଁଥିରେ 12 ଶହ କଳାକାର ଓ ଲୋକ କର୍ମଚାରୀ ଅଛନ୍ତି । ତେବେ ଏଭଳି ସ୍ଥିତିରେ ସରକାରୀ ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗ ନ ମିଳିଲେ ସର୍କସ ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବ । ଲୋକେ ସର୍କସ ଥିଲା ବୋଲି କହିବେ । ତେଣୁ ସରକାର ଟ୍ୟାକ୍ସରେ ରିହାତିଠୁ ନେଇ ଅନୁମତି ସରଳ କଲେ ଆମ ପାଇଁ ସହାୟକ ହୁଅନ୍ତା ।’
ଏବେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନି ସର୍କସ :
ଦର୍ଶକ ରବି ମିଶ୍ର କହିଛନ୍ତି, ‘ବର୍ଷ ବିତି ଯାଇଛି ସର୍କସ ଦେଖି ଥିବାର । ଛୋଟ ବେଳେ ଆମେ ସର୍କସ ଦେଖିଥିଲୁ । ଜୋକର, ପଶୁ. ପକ୍ଷୀ ଓ ଲୋକଙ୍କ କଳା ଆମକୁ ମଜା ଦେଉଥିଲା । ତାର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ମଜା ରହୁଥିଲା । ହେଲେ ଏବେ ସର୍କସ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । କାରଣ କିଛି ଥାଇ ପାରେ କିଛି ସରକାରୀ ନିୟମ । ତେବେ ଆଗକୁ ଏହି ସର୍କସ ଥିଲା ବୋଲି ହିଁ କୁହାଯିବ କାରଣ ଏହା ଆଉ କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବ ଭଳି ଜଣାପଡୁଛି।’
କାହିଁକି କମୁଛି ସର୍କସ ଚାହିଦା ?
ଏସବୁ ହୋଇପାରେ କାରଣ ...
- ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ବ୍ୟବହାର ବୃଦ୍ଧି
- ମୋବାଇଲ ପାଲଟିଛି ମନୋରଞ୍ଜନ ମାଧ୍ୟମ
- ସର୍କସରେ ଜୀବଜନ୍ତୁ ବ୍ୟବହାର ବନ୍ଦ
- ବ୍ୟସ୍ତବହୁଳ ଜୀବନ
- ମନୋରଞ୍ଜନ ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ
- ସର୍କସକୁ ମିଳୁନି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ
ଇତିହାସ ହୋଇଯିବ କି ସର୍କସ ?
ଇତିହାସ ପାଲଟି ଯିବ ସର୍କସ । ଏ ପ୍ରଶ୍ନ ଜଣେ ସାଧାରଣ ଦର୍ଶକଙ୍କର । କାରଣ ଦିନେ ମନୋରଞ୍ଜନର ଖୋରାକ ସାଜିଥିବା ସର୍କସ ମାତ୍ର ହାତ ଗଣତି କେତୋଟି ରହିଯାଇଛିି । ଗୋଟିଏ କମ୍ପାନୀରେ ଯେଉଁଠି 200 ଲୋକ କାମ କରୁଥିଲେ ତାହା ଖସି ଆସି 60ରୁ 65କୁ । ଯାହା ସର୍କସର ଭବିଷ୍ୟତକୁ ନେଇ ଅନେକ ଅସମାହିତ ପ୍ରଶ୍ନର ପାହାଡ ଛିଡା କରିଛି । ସରକାର ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଇ ଦେବେ ନା ଦୀପ ଶିଖା ଭଳି ଜଳି ଜଳି ଦିନେ ଲିଭି ଯିବ ସର୍କସ । କଣ ହେବ କଳାକାରଙ୍କ ଭାଗ୍ୟ । ଏ ପ୍ରଶ୍ନ ଏବେ କଳାକାରଙ୍କ ମନକୁ ଆନ୍ଦୋଳିତ କରୁଛି ।
ବଲାଙ୍ଗୀରରୁ ଶେଖ ମହମ୍ମଦ ୱାହିଦଙ୍କ ରିପୋର୍ଟ , ଇଟିଭି ଭାରତ ...
