हैदराबाद Why is petrol not used in airplanes : विमानांची संख्या दिवसेंदिवस वाढत असताना, सामान्यतः कारमध्ये वापरलं जाणारं पेट्रोल विमानात का वापरलं जात नाही, याचा तुम्ही कधी विचार केला आहे का? याचं कारण विविध इंधनांच्या गुणधर्मांमध्ये आहे. विमानात पेट्रोलऐवजी रॉकेलवर आधारित इंधन वापरतात. या इंधनाला जेट ए, जेट 1 किंवा एव्हिएशन केरोसीन क्यूएव्ही असंही म्हणतात. हे एक रंगहीन आणि अत्यंत ज्वलनशील द्रव असंत.
विमानांना विशेष इंधनाची गरज : विमानांना -58°F ते 122°F पर्यंत अत्यंत कठिण तापमानाचा सामना करू शकणारं इंधन आवश्यक असतं. उंचीवर पेट्रोल, किंवा गॅसोलीन, या मानकांची पूर्तता करत नाही. पेट्रोलचा कमी फ्लॅश पॉइंट, अस्थिरता तसंच मर्यादित उर्जेची घनता हे विमान उड्डाणासाठी अयोग्य बनवतं.
एव्हिएशन टर्बाइन इंधन (एटीएफ) : विमानं एटीएफ इंधनावरवर अवलंबून असतात, ज्याला जेट इंधन असंही म्हणतात. हे विशेष रॉकेल-आधारित इंधन असतं.
1. उच्च उर्जा घनता : एटीएफमध्ये प्रति युनिट वजनासह जास्त ऊर्जा असते, ज्यामुळं विमानात इंधनाचा वापर कमी होतो. तसंच विमानाला अशा इंधनामुळं लांबचा पल्ला गाठता येतो.
2. उच्च फ्लॅश पॉइंट : एटीएफचा (Aviation Turbine Fuel) उच्च फ्लॅश पॉइंट इंधन हाताळणी करताना तसंच उड्डाण दरम्यान इग्निशनचा धोका कमी करतं.
3. थंड-हवामानात टीकतं : एटीएफ इंधन अत्यंत कमी तापमानात द्रव रुपातचं राहतं. त्यामुळं इंजिनचं कार्यप्रदर्शन चांगलं राहतं.
4. उंचीवर स्थिरता : ATF इंधन उच्च दाब आणि उंचीवर देखील त्याचे गुणधर्म टीकवून ठेवतं.
विमान इंधनाचे प्रकार :
एटीएफ इंधनाचे दोन प्राथमिक प्रकार विमानात वापरले जातात.
1. Jet-A1 : ATF फ्लॅश 38°C (100°F) पॉइंटसह, सर्वाधिक प्रमाणात वापरलं जाणारं इंधन आहे.
2. जेट-ए : युनायटेड स्टेट्समध्ये 40°C (104°F) च्या किंचित जास्त फ्लॅश पॉइंटसह वापरलं जातं.
डिझेल किंवा इतर पर्याय का नाही? : डिझेल किंवा जैवइंधन यांसारख्या इतर इंधनांचा विमान वाहतुकीसाठी शोध घेतला जात आहे.
1. सुसंगतता : विमानातील विद्यमान इंजिन डिझाइन तसंच सुविधा ATF इंधनासाठी अनुकूल आहेत.
2. ऊर्जेची घनता : पर्यायी इंधनांमध्ये अनेकदा कमी ऊर्जा घनता असते, ज्यामुळं उड्डाण आणि कार्यप्रदर्शन प्रभावित होतं.
3. प्रमाणन : नवीन इंधनांची व्यापक चाचणी आणि प्रमाणन आवश्यक आहे. तसंच ते विमानात वापरता येईल.
शाश्वत इंधनाचं भविष्य : विमान वाहतूक उद्योग कार्बन उत्सर्जन कमी करण्याचा प्रयत्न करतंय. शाश्वत विमान इंधन (SAF) हरितगृह वायू उत्सर्जन 80% पर्यंत कमी करू शकतं. मात्र, किंमत आणि उत्पादन, प्रमाणीकरणात लक्षणीय अडथळे आहेत.
विमान चालवण्यासाठी अद्वितीय इंधनाची आवश्यकता असते. पेट्रोल कारसाठी आदर्श असलं तरी, ATF च्या (Aviation Turbine Fuel) गुणधर्मांमुळं ते विमानांसाठी सर्वात सुरक्षित आणि कार्यक्षम पर्याय आहे. जसजसा विमान उद्योगाचा विकास होईल तसतसं इंधन तंत्रज्ञानातील नवकल्पना शाश्वत विमान इंधनाला आकार देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतील.
मुख्य आकडेवारी :
जागतिक ATF इंधनाचा वापर : दररोज 5.5 दशलक्ष बॅरल
SAF उत्पादनात अंदाजित वाढ : 2025 पर्यंत 1 अब्ज लिटर
SAF वापरून हरितगृह वायू उत्सर्जनात अंदाजे घट : 70-80%
