मुंबई : पृथ्वीवरील अनेक प्राण्यांमध्ये घरचा रस्ता शोधण्याची अविश्वसनीय क्षमता असते. स्थलांतराच्या वेळी हजारो मैल उडणारे पक्षी असोत किंवा अन्न शोधून आपल्या घरामध्ये परतणाऱ्या मुंग्या असोत, अशा प्रत्येकाल घरी पोहचायच असतं. पण हे प्राणी नेहमी घरचा रस्ता कसा शोधतात? असे अनेक प्रश्न तुम्हाला पडले असतील. इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (IIT) बॉम्बे येथील संशोधकांनी या घटनेमागील रहस्य उलगडण्यासाठी रोबोटचा वापर केलाय. “आमच्या संशोधनाचं प्राथमिक उद्दिष्ट भौतिकशास्त्र समजून घेणं आहे. आम्ही सजीवांच्या गतिशीलतेची नक्कल करण्यासाठी या रोबोट्सचं मॉडेल बनवतोय," यातून अनेक रहस्य उलगडणार असल्याचं डॉ. नितीन कुमार म्हणाले.
घरी परतण्यासाठी प्रकाशाचा वापर : डॉ. कुमार यांच्या टीमनं एक रोबोट विकसित केला असून तो प्राण्यांमधील वर्तनाची नक्कल करतो. हा रोबोट स्वतःहून फिरण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे. ज्याप्रमाणं एखादा प्राणी अन्न शोधतो नंतर घरी परतण्यासाठी प्रकाशाचा वापर करतो. एका नवीन अभ्यासात, त्यांनी होमिंगच्या मूलभूत तत्त्वांचा अभ्यास करण्यासाठी या चाराआणि होमिंग रोबोटचा वापर केलाय. जेव्हा रोबोटला घरी परत जावं लागतं, तेव्हा तो वेगळ्या मोडमध्ये जातो. संशोधक रोबोटवर प्रकाशाच्या तीव्रतेत हळूहळू बदल करतात. त्यामुळं रोबोट मार्ग शोधण्यासाठी प्रयत्न करतो. काही प्राणी सूर्य किंवा इतर पर्यावरणीय संकेत वापरू असं करू शकतात. संशोधकांनी प्राण्यांच्या वर्तनाची नक्कल करण्यासाठी डिझाइन केलेला छोटे रोबोट वापरून या नमुन्यांचं परीक्षण केलं. हे रोबोट्स, अंदाजे 7.5 सेमी व्यासाचं असून वस्तू आणि प्रकाश शोधण्यासाठी सेन्सरनं सुसज्ज आहे. ज्यामुळं तो रोबो प्रकाश स्रोताद्वारे त्याचं "घर" शोधू शकतो.
प्राण्यांच्या वर्तनाची नक्कल : अन्नाच्या शोधात प्राणी जसे इकडे तिकडे फिरतात त्याचप्रमाणे रोबो फिरण्यासाठी प्रोग्राम केलेला आहे. या प्रकारच्या गतीला सक्रिय ब्राउनियन (एबी) गती म्हणतात. जी जिवंत गतिशीलतेची नक्कल करणारी संगणक मॉडेल आहे. रोटेशनल प्रपोगेशन नावाच्या एखाद्या गोष्टीमुळं रोबोची दिशा वारंवार बदलते. प्राण्यांच्या वर्तनाची नक्कल करून, शास्त्रज्ञांनी मूलभूत तत्त्वे समजून घेण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचललं आहे. स्थलांतर किंवा चारा यासारख्या क्रियाकलापांनंतर घरी परतण्याची क्षमता अनेक प्राण्यांसाठी महत्त्वाची असते. होमिंग. कबूतर त्यांच्या अपवादात्मक नेव्हिगेशन कौशल्यामुळं लांब अंतरावर संदेश वाहून नेण्यासाठी प्रसिद्ध आहेत. त्याचप्रमाणे, समुद्री कासव, सॅल्मन, मोनार्क फुलपाखरे त्यांच्या घरी जाण्यासाठी लांबचा प्रवास करतात. सामान्यतः निसर्गात दिसणाऱ्या या होमिंग वर्तनानं शास्त्रज्ञांना दीर्घकाळ मोहित केलं आहे.
'हे' वाचलंत का :
