जागतिक आकडेवारीनुसार, सध्या सुमारे 128 कोटी लोक उच्च रक्तदाबाच्या समस्येने त्रस्त आहेत, त्यापैकी एकट्या भारतात या समस्येने बळी पडलेल्यांची संख्या 80 दशलक्षाहून अधिक आहे. विशेष म्हणजे, उच्च रक्तदाबामुळे लोकांना हृदयविकार आणि पक्षाघात यांसारख्या आजारांचा धोका वाढतो. दुसरीकडे या आजाराबाबत निष्काळजीपणा दाखवला तर पिडीताचा मृत्यूही होऊ शकतो.
हायपरटेन्शनबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता पसरवण्याच्या उद्देशाने जागतिक उच्च रक्तदाब दिन दरवर्षी जगभरात एका खास थीमवर साजरा केला जातो. यावर्षी जागतिक उच्च रक्तदाब दिन 2022 साठी 'तुमचा रक्तदाब अचूकपणे मोजा, त्यावर नियंत्रण ठेवा, दीर्घकाळ जगा' ही थीम निवडण्यात आली आहे. उल्लेखनीय आहे की हा दिवस साजरा करण्याची सुरुवात द वर्ल्ड हायपरटेन्शन लीगने 2005 पासून केली होती, त्यानंतर 2006 पासून दरवर्षी 17 मे रोजी हा दिवस साजरा केला जातो.
काय आहे हायपरटेन्शन?
हायपरटेन्शनची समस्या, ज्याला सामान्य भाषेत उच्च रक्तदाब किंवा बीपी म्हणून ओळखले जाते. रक्तवाहिन्यांमधील रक्ताचा दाब वाढतो, ज्यामुळे रक्तवाहिन्यांमधील रक्त प्रवाहावर परिणाम होतो. या स्थितीत, रक्तवाहिन्यांमधील रक्ताचा प्रवाह योग्य आणि सुरळीत ठेवण्यासाठी हृदयाला सामान्यपेक्षा जास्त काम करावे लागते. ज्यामुळे काही वेळा काही समस्याही निर्माण होऊ शकतात.
विशेष म्हणजे, रक्तदाब दोन मोजमापांवर आधारित असतो. सिस्टोलिक आणि डायस्टोलिक. साधारणपणे १४०/९० च्या वरच्या रक्तदाबाला हायपरटेन्शन / हाय बीपी / हायपरटेन्शन म्हणतात. पण जर हा दबाव आणखी वाढला आणि 180/120 च्या वर पोहोचला तर ते जीवनासाठी संकट देखील बनू शकते.
आयुर्वेदाच्या दृष्टिकोनातून उच्च रक्तदाब -
मुंबईस्थित आयुर्वेदिक चिकित्सक डॉ. मनीषा काळे सांगतात की, आयुर्वेदात पित्त आणि वात दोष हे उच्च रक्तदाबाचे कारण मानले जातात आणि या दोषांचे प्रमाण जास्त आणि नियमितपणे भरपूर आणि चरबीयुक्त अन्नाचे सेवन, व्यायाम न केल्याने होते. किंवा शारीरिक हालचाल कमी होणे, आणि चिंता, तणाव किंवा नैराश्य यासारख्या मानसिक स्थिती कारणीभूत असल्याचे मानले जाते.
ही समस्या टाळण्यासाठी जीवनशैली सुधारणे अत्यंत आवश्यक असल्याचे त्या सांगतात. जसे की, पचायला हलके ताजे अन्न योग्य वेळी घ्या, वेळेवर झोपा आणि वेळेवर उठा, नियमित व्यायाम करा आणि तणाव टाळण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न करा.
त्या सांगतात की, जरी सर्पगंधा, जटामांसी, शंखपुष्पी इत्यादी आयुर्वेदिक औषधे उच्च रक्तदाबाच्या आयुर्वेदिक उपचारांमध्ये औषधांच्या सहाय्याने पित्त आणि वात या दोन्हींचा समतोल राखण्याची शिफारस केली जाते, परंतु ते आयुर्वेदिक, अॅलोपॅथी किंवा होमिओपॅथिक उपाय आहेत हे फार महत्वाचे आहे. डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्याशिवाय घेऊ नये.
किशोरवयीन मुलांमध्ये प्रकरणे वाढत आहेत -
आजच्या युगात जागतिक उच्च रक्तदाब दिन साजरा करण्याची गरज अधिकच वाढली आहे. कारण गेल्या काही वर्षांत त्याचा परिणाम अगदी लहान वयोगटातही दिसू लागला आहे. पूर्वीच्या काळात हा वृद्धत्वाचा आजार मानला जात होता.
आकडेवारीवर विश्वास ठेवला तर 60 वर्षांनंतरही जवळपास 50 टक्के लोक याला बळी पडतात. मात्र आता लहान मुलेही त्याला बळी पडत आहेत. आकडेवारीनुसार, सध्या भारतातील सुमारे 7.6% किशोरवयीन मुले उच्च रक्तदाबाने ग्रस्त आहेत. डॉ. मनीषा सांगतात की, पौगंडावस्थेतील मुलांमध्ये ही समस्या उद्भवू नये म्हणून त्यांना दिनचर्येतील शिस्त, सकस आहार, व्यायाम यासारख्या चांगल्या जीवनशैलीच्या सवयी अंगीकारण्यास प्रवृत्त करणे अत्यंत आवश्यक आहे. याशिवाय त्यांची नियमित आरोग्य तपासणीही व्हायला हवी. पौगंडावस्थेतच याची पुष्टी झाली, तर काही आवश्यक सवयी रुटीनमध्ये समाविष्ट करून आणि उपचारांच्या मदतीने या आजाराच्या दुष्परिणामांपासून बऱ्याच अंशी आराम मिळू शकतो.
उच्च रक्तदाब आणि प्रतिबंधाच्या बाबतीत काय करावे -
आमच्या तज्ञांच्या मते, उच्च रक्तदाब होऊ नये म्हणून आणि शरीरावर होणारा परिणाम कमी करण्यासाठी काही गोष्टी लक्षात ठेवणे आणि काही सावधगिरी बाळगणे फायदेशीर ठरू शकते. त्यातील काही खालीलप्रमाणे आहेत.
- एक नियमित दिनचर्या करा, ज्यामध्ये खाण्याची वेळ, झोपण्याची वेळ आणि व्यायामाची वेळ निश्चित केली जाते.
- आहारातील शिस्तीचे पालन करा, म्हणजेच वेळेवर खा, योग्य खा आणि नियंत्रित प्रमाणात खा. तसेच शक्यतोवर जास्त मीठयुक्त आहार, जास्त तिखट मसाले आणि पॅक केलेले आणि प्रक्रिया केलेले अन्न टाळा. तसेच, या स्थितीत, सामान्य मिठाऐवजी रॉक मिठाचे सेवन करणे चांगले.
- दुधात हळद आणि दालचिनीचा वापर करा आणि जेवणात लसणाचे प्रमाण वाढवा.
- आहारात हिरव्या भाज्या आणि फळांचे प्रमाण वाढवा.
- दिवसभर आवश्यक प्रमाणात पाणी प्यायला ठेवा. याशिवाय ताक, दूध, नारळपाणी यांचे सेवन करणेही फायदेशीर ठरू शकते.
- योगासने आणि ध्यानाचा सराव, विशेषतः प्राणायाम, उच्च रक्तदाबामध्ये फायदेशीर ठरू शकतो. या समस्येने ग्रस्त असलेल्यांनी चिंता आणि क्रोधापासून दूर राहावे, ज्यामध्ये ध्यानाचा सराव खूप फायदेशीर ठरू शकतो.
हेही वाचा - स्मार्टफोनच्या अती वापराने तरुणांचे मानसिक आरोग्य होऊ शकते बाधित
