पुणे : इसवी सन १६३० मध्ये शिवाजी महाराजांचे वडील शहाजी राजे भोसले यांनी त्यांच्या पत्नी जिजाबाई आणि मुलासाठी लाल महाल स्थापन( Lal Mahal) केला. शिवाजी महाराजांनी आपला पहिला किल्ला काबीज करेपर्यंत अनेक वर्षे येथे मुक्काम केला. सध्याचा लाल महाल हा मूळचा पुनर्बांधणी ( Reconstruction of Lal Mahal ) आहे. तो पुणे शहराच्या मध्यभागी आहे. शहाजी राजे शिवाजी राजे आणि त्यांची आई माँसाहेब जिजाबाई यांच्यासमवेत शहरात दाखल झाले तेव्हा नुकत्याच उद्ध्वस्त झालेल्या पुणे शहराचे पुनरुज्जीवन करण्याच्या कल्पनेने मूळ लाल महाल बांधण्यात आला होता.
शाईस्ता खानाची बोटे कापली : लाल महाल हे छत्रपती शिवाजी महाराज आणि शाईस्ता खान यांच्यातील चकमकीसाठी देखील प्रसिद्ध आहे. जिथे शिवाजी महाराजांनी लाल महालाच्या खिडकीतून पळून जाण्याचा प्रयत्न करत असताना त्यांची बोटे कापली ( Chhatrapati Shivaji Maharaj Shaista cut Khana fingers )होती. शिवाजी महाराजांच्या बालपणीच्या घरावर शाईस्ता खानने ताबा घेऊन पुण्यात तळ ठोकलेल्या मोगल सैन्यावर केलेल्या गुप्त गनिम हल्ल्याचा हा भाग होता. उच्च संख्या आणि चांगले सशस्त्र आणि पोसलेले सैनिक असूनही पराभवाच्या अपमानाची शिक्षा म्हणून, मुघल सम्राटाने शाईस्ताला बंगालमध्ये स्थानांतरित केले.
लाल महालाची पुनरर्बांधणी : 17 व्या शतकाच्या अखेरीस, लाल महाल काही लोकांकडून उद्ध्वस्त झाला आणि अखेरीस शहरावरील विविध हल्ल्यांमुळे तो जमीनदोस्त ( Reconstruction of Lal Mahal ) झाला. शनिवारवाड्याच्या बांधकामादरम्यान लाल महालाची काही माती आणि दगड नशिबाने वापरण्यात आल्याचे सांगितले जाते. 1734-35 मध्ये लाल महालाच्या जमिनीवर काही घरे बांधून राणोजी शिंदे आणि रामचंद्रजी यांच्या वापरासाठी देण्यात आली. चिमाजी अप्पांचा मुलगा सदोबाच्या धागा-समारंभात ब्राह्मणांसाठी मेजवानीची व्यवस्था करण्यासाठी लाल महालाचा वापर केला जात होता. असा उल्लेख पेशव्यांच्या कार्यालयातील नोंदींमध्ये आहे. लाल महालचे नेमके मूळ स्थान अज्ञात आहे. तथापि ते शनिवारवाड्याच्या अगदी जवळ असल्याचे ज्ञात होते. जे सध्याचे पुनर्बांधणी आहे.
पुनर्रचना आणि वर्तमान संरचना : सध्याचा लाल महाल मूळ लाल महालच्या जमिनीच्या काही भागावरच बांधला गेला होता. नवीन लाल महालाची पुनर्बांधणी मूळच्या लाल महालाप्रमाणे झाली नाही. मूळ लाल महालाचे क्षेत्रफळ आणि संरचनेबद्दल फारशी माहिती उपलब्ध नाही. सध्याचा लाल महाल पुणे महापालिकेने पुन्हा बांधला होता. बांधकाम 1984 मध्ये सुरू झाले आणि 1988 मध्ये पूर्ण झाले.
लोकप्रिय जिजामाता गार्डन : सध्याचा लाल महाल हे शिवाजी महाराजांच्या जीवनातील महत्त्वाच्या घटनांवर आधारित मोठ्या आकाराच्या तैलचित्रांचा संग्रह असलेले ( popular Jijamata Garden ) स्मारक आहे. जिजाबाईंचा पुतळा, जिजाबाईंसोबत सोन्याचा नांगर वापरून शिवाजी महाराजांचे फायबर मॉडेल असलेले कोरीव काम आहे. घोडेस्वारांसह रायगड आणि शिवाजी महाराजांचे किल्ले दर्शविणारा महाराष्ट्राचा मोठा नकाशा. लोकप्रिय जिजामाता गार्डन आता मुलांसाठी एक मनोरंजक उद्यान आहे.
