मुंबई - संपूर्ण जगाला ग्रासलेल्या कोरोनाने आर्थिक आणि सामाजिक संकटांसह इतरही समस्या वाढवून ठेवल्या आहेत. कोविड रुग्णांच्या कचऱ्याचा गंभीर प्रश्न सध्या रुग्णालयांना आणि प्रशासनाला भेडसावत आहे. केंद्र आणि राज्य सरकारने जाहिर केलेल्या कोविड कचरा संकलनाबाबतच्या नव्या नियमांमुळे कचरा निर्मूलन केंद्रांवरील ताण काहीसा कमी झाला आहे. मात्र, कोरोनाच्या संसर्ग वाढीबरोबरच राज्यातील जैववैद्यकीय कचऱ्याचे प्रमाणही वाढतच आहे. हे प्रमाण आता ९० टनांवर पोहचल्याची माहिती महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाने दिली आहे.
देशात मार्च महिन्याच्या मध्यावर कोरोनाचा संसर्ग सुरू झाला. परंतु केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाने जुलैच्या अखेरीस कोविड कचऱयाबाबतची सुधारीत नियमावली जाहीर केली. त्यानंतरच कोविड जैववैद्यकीय कचऱ्याच्या प्रश्नाला दिशा मिळाली. गेल्या चार महिन्यात कोरोनाच्या वाढत्या प्रसाराबरोबरच त्याचा जैववैद्यकीय कचराही वाढला होता. त्यामुळे राज्यात एरवी तयार होणाऱ्या एकूण जैववैद्यकीय कचऱ्याचे प्रमाण नेहमीपेक्षा (६० टन)वाढून ९० टनापर्यंत पोहचले.
केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाने त्यामुळे सुधारित नियमावली जारी केली. कोविड कचऱ्याची विल्हेवाट प्रामुख्याने भस्मीकरणाद्वारेच केली जाते. या कचऱ्यात शिल्लक खाद्यपदार्थ, फळाच्या रसाचे रिकामे टेट्रा पॅक, अर्धवट पाण्याच्या बाटल्या, एका वेळीच वापरल्या जाणाऱ्या प्लेट, ग्लास आणि विविध प्रकारची आवरणे, पिशव्या यांची सरमिसळ यापूर्वी होत असे. इतर जैववैद्यकीय कचऱ्यांमध्ये पीपीई किट व प्लास्टिकचे प्रमाणदेखील वाढले होते. या सर्वाचा भस्मीकरण यंत्रावर अनावश्यक ताण येत असे. कचऱयाच्या नवीन नियमांमुळे येणारा ताण मोठय़ा प्रमाणात कमी झाल्याचे पुणे आणि ठाणे येथील जैववैद्यकीय कचरा विल्हेवाट केंद्र चालकांनी राज्य सरकारला कळवले आहे.
कोविड-19 कचरा हाताळणे, त्यावर प्रक्रिया आणि विल्हेवाट हे सर्व घनकचरा व्यवस्थापन नियम 2016 आणि जैववैद्यक कचरा व्यवस्थापन नियमांतर्गत करण्याचे आदेश आता सर्वांना देण्यात आले आहेत. रुग्णालयांमधून येणारा सर्व प्रकारचा कचरा हा जैववैद्यक कचरा असल्याचे केंद्रीय प्रदूषण मंडळाने सक्तीने सर्व राज्य सरकारांना बजावले आहे.
राज्य सरकारच्या आदेशानुसार आयसोलेशन केंद्रे, रुग्णांचे नमुने गोळा करणारी केंद्रे, चाचण्या करण्यात येणाऱ्या लॅब यासाठी वेगवेगळे नियम आहेत व क्वारंटाईन केंद्र आणि होम क्वारंटाईनसाठी वेगळे नियम आहेत. आयसोलेशन वॉर्ड्स (विलगीकरण कक्ष) मध्ये कोरोनाच्या कचऱ्यासाठी वेगवेगळ्या रंगाच्या डबल-लेअर्ड बॅग किंवा डबे बंधनकारककरून त्यावर लेबल लावण्यात येत आहेत. ज्या ट्रॉलीमधून हा कचरा नेतात त्यातून दुसरा कचरा नेता कामा नये. कोरोना कचरा हाताळणाऱ्या सॅनिटेशन स्टाफला दुसरे कुठलेही काम किंवा इतर कचरा उचलण्याचे काम दिले जात नाही. क्वारंटाईन सेंटर्स (विलगीकरण केंद्र)मध्ये बायोमेडिकल वेस्ट पिवळ्या पिशव्यांमध्ये गोळा करण्याचे आदेश आहेत. त्यानंतर तो जैववैद्यक कचरा प्रक्रिया केंद्रात पाठवावा लागतो. तर दैनंदिन कचऱ्याची घनकचरा व्यवस्थापन नियम 2016 नुसार विल्हेवाट लावण्याचे निर्देश आहेत.
होम क्वारंटाईन म्हणजे घरी असणाऱ्यांनी बायोमेडिकल कचरा पिवळ्या पिशवीत गोळा करण्याच्या सुचना देण्यात आल्या आहेत. त्यानंतर हा कचरा स्थानिक प्रशासनाने नियुक्त केलेल्या स्वच्छता कर्मचाऱ्यांना सुपुर्त करावा लागतो. कचरा गोळा करणारे आणि तो हातळणारे अशा सर्वांना पीपीई कीट आवश्यक आहे. कर्मचाऱ्यांनी हे पीपीई कीट कायम घालून असायला हवे. यात थ्रीलेअर मास्क, गाऊन, हेव्ही ड्युटी ग्लोव्हज्, गम बुट्स आणि सेफ्टी गॉगल्स बंधनकारक करण्यात आले आहेत.
