Silver Village : 'हे' गाव ओळखले जाते चंदेरी नगरी म्हणून; प्रत्येक घरात तयार होतात चांदीचे दागिने, काय आहे कहाणी?

कोल्हापूर जिल्ह्यातील हुपरी हे गाव चांदीनगरी म्हणून ओळखले जाते. गेल्या शंभर सव्वाशे वर्षापासून गावातील प्रत्येक घरात सुरू असलेला चांदीचा व्यवसाय ही या गावाची ओळख निर्माण झाली आहे. येथे कोणत्याही तंत्रज्ञानाशिवाय चांदिचे दागिने घडवले जातात. कोयली, मासोळ्या, जोडवी, चाळ, घागरी, कडदोरे, गोंडे, छल्ले, वाळे, तोडे, वाक्या असे अनेक अलंकार येथे तयार होतात. याबद्दल अधिक या विशेष रिपोर्टमधून जाणून घेवू या.

कोल्हापूर : कोल्हापुरातील हुपरी या गावाचा आजही मुख्य व्यवसाय चांदीचे दागिने तयार करण्याचा आहे. आज गेल्या अनेक वर्षांपासून सुरू असलेल्या या चांदीच्या व्यवसायामुळे हुपरीला चंदेरी नगरी असे नाव पडले आहे. हुपरी स्पेशल पैंजण हे देशातील अनेक भागात प्रसिद्ध आहेत. हे पैंजण प्रत्येक महिलाच्या पायावर येत महिलांचा सौंदर्य वाढवण्याचा काम करत आहे, तर हुपरीतील प्रत्येक घटकाला रोजगार देखील देत आहे.

व्यवसायातील पाच घटक : यासाठी प्रमुख 5 घटक आहेत. पहिला घटक कच्ची चांदी ते चांदीच्या दागिन्यांची निर्मीती करणारा आहे. दूसरा घटक फक्त चांदिचे दागिने घेवून ते देशभराच्या मार्केटमध्ये पाठवणारे व्यापारी आहेत. तिसरे घटक म्हणजे धडी उत्पादक होय. धडी उत्पादक म्हणजे कच्ची चांदी घेवून चांदीचे दागिने करणारा घटक. चौथा घटक कारागिर आहेत. ते चांदीच्या दागिन्यावर कारागिरी करतात. यामध्ये महिलांचे प्रमाण मोठे आहे. पाचवा घटक म्हणजे या सर्वांना पुरक ठरू शकेल, असा काम करणारा वर्ग आहे. या सर्व घटकांनी गाव बांधले गेलेले आहे. हुपरी गावचा मुख्य व्यवसाय चांदीचा आहे. त्यामुळे येथील प्रत्येक युवक कितीही शिकलेला असला तरी तो अखेर चांदी व्यवसायातच येतो. यावेळी अटणी व्यवसायिक सुदर्शन खाडे व चांदी व्यावसायिक प्रकाश महाजन यांनी संवाद साधला.

कच्च्या चांदीपासून दागिने तयार होण्याचा प्रवास :

• परपेठांवरुन कच्ची चांदी विटांच्या स्वरुपात आल्यानंतर व्यापारी ते हुपरीतील कारागीरांना कच्च्या चांदीच्या विटा देतात. त्यांना कोणत्या डिझाईनची पैंजन बनवायचे आहेत ते दिले जाते.
• कारागिर ती चांदी मुसमध्ये (चांदी वितळवण्यासाठीचे भांडे ) घालुन भट्टीत वितळवुन त्याच्या 300 ते 500 ग्रॕमपर्यंत लगडी पाडतात. त्यानंतर त्या लगडींचे कंपनीमध्ये वेगवेगळ्या स्वरुपाचे सुत आणि पाष्टा करुन घेतले जाते.
• तयार झालेल्या सुताचे सुतमशीनमधुन व पाष्ट्यापासुन प्रेस मशीनमधुन छोट्या डिझाईनचे तुकडे केले जातात.
• ते डिझाईन उकाडा या केमिकलमधुन काढुन स्वच्छ धुवुन घेतले जाते. त्याचे छोटे पाकीट करुन हुपरी आणि आसपासच्या खेडेगावात महीलांना मजुरी तत्वावर भरणी स्वरुपात दिले जाते. त्या महीला ते छोटे-छोटे तुकडे लोखंडी पकडीच्या सहाय्याने जोडुन त्याची साखळी बनवतात.
• या सर्वात विशेष म्हणजे पंचक्रोशीतील महिलांना देण्यात येणारी लाखो रुपयांची चांदी ही कोणत्याही अटीशिवाय केवळ आणि केवळ विश्वासाच्या आधारावर दिले जाते. हा विश्वास गेल्या कित्येक दशकांपासून गावकरी टिकवून आहेत.
• कारागीर ती जोडलेली साखळी वर्कशॉपमध्ये आणुन ती मापानुसार कटिंग करतात. राखेच्या तड्यामध्ये डाकाच्या सहाय्याने त्यावरती नाजुक-नक्षीदार डिझाईन ठेवुन मशिनच्या सहाय्याने जोडतात.
• तयार करून जोडलेली साखळी फासाच्या सहाय्याने त्यांची जोडी बनवतात. पॉलिशला दिले जाते. पॉलिशहुन आलेनंतर पैंजणातील छोट्या डिझाईनमध्ये मीना (रंगकाम) केले जाते. पुन्हा एकदा शेवटचे व्र्हायबेटर पॉलिश करुन मापांनुसार ते पैंजन प्लॕस्टिकच्या लकोट्यात बंद करुन व्यापाऱ्यांना दिले जाते.

गावाची चांदीमग्नता : व्यापारी ते दागिने ज्वेलर्समध्ये देतात. अत्यंत नाजुक, वेगवेगळ्या डिझाईचे पैंजन स्त्री सौंदर्य आणखीवन खुलवतात. पण ह्या नाजुक-नक्षीदार, आकर्षक चांदीच्या वस्तु व पैंजण बनवण्यासाठी हजारो हात काम करतात. हुपरीतल्या ज्या भागात चांदीचे कारखाने अधिक आहेत, त्या भागातील रस्त्यांवरचा कचरा काढणाऱ्या महिलादेखील दिवसाला कचरा विकून दोन-तीनशे रुपये मिळवतात. यावरूनच या गावाची चांदीमग्नता लक्षात येईल.

हेही वाचा :