प्रतिस्पर्धी जागतिक शक्तींसाठी पाकिस्तान पुढची युद्धभूमी

एकीकडे युक्रेनचा संघर्ष जोरात सुरू (The conflict in Ukraine is intense ) असताना अमेरिका, रशिया आणि चीन (America, Russia and China) यांच्यातील पुढील जागतिक युद्धभूमी ही पाकिस्तान (Pakistan next battleground for rival world powers) बनण्याची चिन्हे दिसत आहेत. पाकिस्तानातील लष्करप्रमुखांनी अमेरिकेबाबत नुकतीच केलेली भाषणबाजी आणि इम्रान खान यांनी अमेरिकेवर केलेले गंभीर आरोप हे याचेच संकेत देत आहेत. असे वरिष्ठ वार्ताहर संजीब कुमार बरुआ यांनी म्हणले आहे.

नवी दिल्ली: पाकिस्तानचे लष्करप्रमुख जनरल कमर जावेद बाजवा (Army Chief General Kamar Javed Bajwa) यांनी पाकिस्तानमध्ये सुरू असलेल्या राजकीय लढाईत आपली भूमिका पूर्णपणे बजावली आहे. पाकिस्तानात सर्वसाधारणपणे अत्यंत प्रभावशाली समजले जाणारे लष्कर आता इम्रान खानच्या विरोधात (Against Imran Khan) उभे ठाकले आहे. किंबहुना, काही काळातच नागरी सरकार आणि लष्कर यांच्यातील दरी वाढली आहे. अमेरिकेशी समेट घडवून आणण्यासाठी लष्कर सर्वतोपरी प्रयत्न करत आहे.

इम्रान खान रशिया-चीनसाठी फलंदाजी करत असताना. 2 एप्रिल रोजी मात्र इस्लामाबाद सुरक्षा संवाद 2022 मधील भाषणानंतर एका प्रश्नाला उत्तर देताना, जनरल बाजवा यांनी अमेरिकेच्या समर्थनाची जोरदार वकिली केली. ते म्हणाले, 'आम्ही छावणीचे राजकारण पाहत नाही. अमेरिकेशी ऐतिहासिकदृष्ट्या आमचे चांगले संबंध आहेत. आज आपल्याकडे जे चांगले सैन्य आहे ते अमेरिकेने बनवलेले आणि प्रशिक्षित केले आहे. आमच्याकडे सर्वोत्तम अमेरिकन उपकरणे आहेत.

अमेरिकेसोबतच्या ऐतिहासिक संबंधांचा उल्लेख करताना ते म्हणाले, "आम्ही तुमचे (अमेरिकेचे) दीर्घकाळ सहयोगी आहोत, आम्ही सीटो, सेंन्टो आणि बगदाद करारांचा भाग होतो, आम्ही तुम्हाला व्हिएतनाममध्ये पाठिंबा दिला, आम्ही तुम्हाला अफगाणिस्तानमध्ये पाठिंबा दिला. होय, पूर्वीचे सोव्हिएत युनियन नष्ट करण्यासाठी आम्ही तुम्हाला मदत केली आणि काल तुम्ही निर्माण केलेला 'गोंधळ' आम्ही साफ करण्याचा प्रयत्न करत आहोत. आम्ही मोठी किंमत मोजली आहे आणि तुम्ही आमच्याबद्दल काय करत आहात?' बाजवा यांचा दावा म्हणजे अमेरिकेची कैफियत होती. 2001 च्या 9/11 च्या घटनेनंतर, अनेक दशकांपासून अमेरिकेशी घनिष्ठ सामरिक आणि लष्करी संबंध जपणाऱ्या पाकिस्तानमध्ये खळबळ उडाली. अमेरिकेचा भारताकडे कल लक्षणीय वाढला, तर चीनने सीपीईसीसह पाकिस्तानमध्ये मोठी गुंतवणूक केली.

बाजवा म्हणाले की, अमेरिका आणि पाश्चिमात्य देशांनी भारताच्या दबावाखाली पाकिस्तानला शस्त्रे विकण्यास नकार दिल्याने चीनशी लष्करी संबंध वाढले आहेत. 'चीनसोबत आमचे लष्करी सहकार्य वाढत आहे कारण आम्हाला पश्चिमेकडून उपकरणे नाकारण्यात आली आहेत. केलेले अनेक सौदे रद्द करण्यात आले आहेत. जर तुम्हाला वाटत असेल की चीनचा प्रभाव पाकिस्तानमध्ये जास्त आहे, तर त्याला रोखण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे काउंटर गुंतवणूक आणणे. तुम्हाला कोण अडवते? आम्ही कोणत्याही गुंतवणुकीचे स्वागत करतो.'

दुसरीकडे, इम्रान खान यांनी 3 एप्रिल रोजी मध्य आणि दक्षिण आशियासाठी अमेरिकेचे सहाय्यक परराष्ट्र मंत्री डोनाल्ड लू यांना त्यांची सत्ता पाडण्यासाठी "परकीय षड्यंत्रा" मध्ये सामील असलेल्या व्यक्तीचे नाव दिले. समांतर रेषेवर, अमेरिका आणि रशिया या दोघांनाही पाकिस्तान आवडत असेल, तर चीन आपल्या गुंतवणुकीबाबत नक्कीच घाबरेल. इम्रान खान यांच्या आरोपांचे खंडन करत अमेरिकेच्या परराष्ट्र खात्याने म्हटले आहे की, इम्रान खान यांच्या सरकारविरोधातील अविश्वास प्रस्तावात अमेरिकेचा सहभाग असल्याच्या त्यांच्या आरोपांमध्ये तथ्य नाही. तो फक्त आरोप आहे.

दुसरीकडे, रशियाने पाकिस्तानच्या अंतर्गत बाबींमध्ये अमेरिकेच्या भूमिकेला “निर्लज्ज हस्तक्षेपाचा आणखी एक प्रयत्न” असे म्हटले आहे. खान यांना त्यांच्या "अनादरा" साठी शिक्षा करण्याचा हा अमेरिकेचा प्रयत्न असल्याचे रशियाने म्हटले आहे. रशियाच्या परराष्ट्र व्यवहाराच्या प्रवक्त्या मारिया झाखारोवा यांनी एका निवेदनात म्हटले आहे: "स्वतःच्या स्वार्थासाठी मुक्त राष्ट्राच्या अंतर्गत बाबींमध्ये निर्लज्ज अमेरिकन हस्तक्षेप करण्याचा हा आणखी एक प्रयत्न आहे ... पाकिस्तानच्या पंतप्रधानांनी स्वतः वारंवार सांगितले आहे." परदेशातून प्रेरीत आणि वित्तपुरवठा करून त्याच्याविरुद्ध कट रचला गेला.

त्याच वेळी, इम्रान खान आणि जनरल बाजवा यांच्यात संघर्ष होताना दिसत आहे. ज्याने खऱ्या अर्थाने लोकशाहीची मुळे खोलवर रुजू दिली नाहीत. त्याचे मुख्य कारण म्हणजे बड्या जागतिक महासत्ता आपल्या शत्रुत्वासाठी पाकिस्तानला सुपीक जमीन मानत आहेत. पाकिस्तानी समाज अनेक भागांमध्ये विभागलेला आहे, ज्यामध्ये पंजाबी, पठाण, बलुच, सिंधी आणि मुहाजिर हे मुख्य वांशिक गट आहेत. पाकिस्तानी सैन्यात पंजाबी वर्चस्व आहे, जे वादाचे प्रमुख कारण आहे.

दुसर्‍या प्रकारे, पाकिस्तानमधील लोकशाही किंवा त्याचा मुखवटा दोन संस्थांद्वारे नियंत्रित केला जातो, एक म्हणजे लष्कर, दुसरी जमीनदार. 'बिरादरी' नावाची काही हजार श्रीमंत आणि शक्तिशाली कुटुंबे आहेत. सरासरी पाकिस्तानी आणि राज्य यांच्यातील संपर्क 'बिरादारी'च्या माध्यमातून होतो. निवडणुकीत कोणत्या पक्षाला मत द्यायचे हे बंधुत्व ठरवते. या पारंपारिक अभिजात वर्गाला काय शक्तिशाली बनवते ते म्हणजे विकास निधी खर्च करण्यासह सार्वजनिक सेवा सुविधा, संरक्षण किंवा नाकारण्याची शक्ती.

पाकिस्तानच्या अस्तित्वाच्या 75 वर्षांमध्ये, लष्कराने जवळपास 33 वर्षे राज्य केले आहे, तर 19 पंतप्रधानांपैकी एकाही पंतप्रधानाने एकही कार्यकाळ पूर्ण केला नाही, ज्यामुळे देशाच्या लोकशाही भूमिकेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे. लोकशाही देशात परिपक्व होण्यासाठी पाकिस्तानचे अथक प्रयत्न हे आपत्तीजनक अपयशाची कहाणी आहे. 3 एप्रिल रोजी हा प्रयत्न पुन्हा अयशस्वी झाला जेव्हा पंतप्रधान इम्रान खान यांच्याविरोधात अविश्वास प्रस्ताव सभागृहात आला. पाकिस्तानमध्ये सत्ता परिवर्तन घडवून आणण्यासाठी परदेशी शक्ती प्रयत्न करत असल्याचा आरोप करत सभागृहाचे उपसभापती कासिम सूरी यांनी सोमवारी अविश्वास प्रस्ताव फेटाळला. आता सरकारच्या कारवाईची कायदेशीरता पाहणे देशाच्या न्यायव्यवस्थेवर अवलंबून आहे.