कोल्हापूर कोल्हापूर जिल्ह्यातील अनेक महत्त्वाच्या मंदिरांपैकी, एक मंदिर असलेले बिनखांबी गणेश मंदिर Kolhapur Binkhambi Ganesha Temple सध्या चर्चेत आहे. त्याला कारण म्हणजे या मंदिरातील गणेशाच्या मूर्तीवर गेल्या दोनशे वर्षांपासून History and Culture of Lord Ganesh लावण्यात आलेला शेंदूर आता काढण्यात आला removing the shendur from the idol आहे. यामुळे मूळ दगडी मूर्ती उजेडात आली आहे. जवळपास चार फूट उंच असलेली ही कोरीव दगडी मूर्ती पाहण्यासाठी, त्याचे दर्शन घेण्यासाठी भाविक गर्दी करत आहेत. काय आहे या मंदिराचा इतिहास आणि वैशिष्ट्य पाहुयात आमचे ईटिव्ही प्रतिनिधी यांच्या विशेष रिपोर्ट मधून.
बाराव्या शतकातील गणेश मूर्ती कोल्हापूर शहरातील आई अंबाबाई मंदिर परिसरात अनेक मंदिरे आजही पाहायला मिळतात. त्यापैकी एक महत्वाचे मंदिर म्हणजे बिनखांबी गणेश मंदिर होय. याला बिनखांबी म्हणायचे कारण सुद्धा या मंदिराची रचना आहे. कारण जवळपास दीडशे दोनशे वर्षांपूर्वी खांबांशिवाय मंदिर बांधायचे, हे केवळ अशक्यप्राय मानले जायचे. त्यावेळी अनेक मंदिरात खांब हे असायचेच. मात्र या मंदिरातील सभा मंडप आणि गाभाऱ्यात कोणत्याही पद्धतीने खांब नसून संपूर्ण मंदिर हे फक्त दगडी भिंतींवर उभे आहे. त्यामुळेच पुढे त्याला बिनखांबी गणेश मंदिर अशी ओळख प्राप्त झाली. खरेतर दुसरे संभाजी यांच्या राजवटीत बांधलेले हे मंदिर असले तरी, या मंदिरातील गणेश मूर्ती मात्र बाराव्या शतकातील असल्याचा अंदाज आहे. कारण याच पद्धतीच्या अनेक हुबेहूब गणेशमूर्ती आज पुरातन मंदिरात पाहायला मिळतात. शिरोळ तालुक्यातील कोपेश्वर मंदिर येथे सुद्धा अशीच गणेशाची मूर्ती पाहायला मिळते, असे मंदिर अभ्यासक प्रसन्न मालेकर यांनी 'ईटीव्ही भारत'शी बोलताना म्हणटले आहे. करवीर संस्थानचे राज ज्योतिषी जोशीराव हे आता ज्या ठिकाणी हे मंदिर उभे आहे, त्याच परिसरात राहत होते. त्यांच्या विहरीतील गाळ काढण्याचे काम सुरू होते, त्यावेळेस त्यांना दगडी कोरीव गणेशमूर्ती सापडली. त्यांनी काही दिवस आपल्या घरासमोरच ही मूर्ती ठेवली होती. मात्र नंतर दुसरे संभाजी यांनी या मंदिरात मूर्तीची प्रतिष्ठापना केली, असा याचा इतिहास असल्याचे अभ्यासक सांगतात.
50 किलो वजनाचा मुर्ती वरील शेंदूर काढला दरम्यान, पश्चिम महाराष्ट्र देवस्थान समितीच्या अंतर्गत येणाऱ्या, या मंदिरातील गणेश मूर्तींवर गेल्या दीडशे ते दोनशे वर्षांपासून वेळोवेळी शेंदूर लावण्यात आला होता. शेंदूर एव्हड्या मोठ्या प्रमाणात लावण्यात आला होता, की ज्यामुळे मूर्तीचा चेहरा सुद्धा व्यवस्थित दिसू शकत नव्हता. त्यामुळेच या मूर्तीवरील शेंदूर काढण्याबाबत निर्णय घेण्यात आला. त्यानुसार या मूर्तीवरील पूर्ण शेंदूर काढण्यात आला असून, आता मूर्तीचे मूळ रूप उजेडात आले आहे. जवळपास 40 ते 50 किलो शेंदूर या मूर्तीवर लावण्यात आला होता, तो काढण्यात आला असून आता अतिशय सुंदर मूर्ती उजेडात आली आहे. अशी माहिती पश्चिम महाराष्ट्र देवस्थान समितीचे सचिव शिवराज नाईकवडे यांनी तसेच देवस्थान पुरोहित योगेश पाटील यांनी दिली.
हेही वाचा Ganeshotsav 2022 प्लास्टर ऑफ पॅरिसच्या मुर्त्यामुळे पर्यावरणाला धोका होऊ शकतो, मूर्तिकार लखन सोनुले
