नवी दिल्ली: विद्यमान उपराष्ट्रपती एम व्यंकय्या नायडू यांचा कार्यकाळ १० ऑगस्ट रोजी संपत आहे. त्यामुळे निवडणूक आयोगाने उपराष्ट्रपतींच्या निवडणुकीची प्रक्रिया सुरू केली आहे. ५ जुलैपासून निवडणुकीची प्रक्रिया सुरू झाली आहे. नामांकनाची अंतिम तारीख १९ जुलै आहे. 20 जुलै रोजी उमेदवारी अर्जांची छाननी होणार आहे. 22 जुलैपर्यंत उमेदवारी मागे घेता येईल. उपराष्ट्रपती पदासाठी 6 ऑगस्टला मतदान होणार असून, त्याचदिवशी निकाल जाहीर होणार आहे.
घटनात्मक तरतुदी - घटनेच्या अनुच्छेद 66 मधील तरतुदींनुसार, उपराष्ट्रपतीची निवड निर्वाचक सदस्यांद्वारे केली जाते. अर्थात दोन्ही सभागृहे लोकसभा आणि राज्यसभेचे सदस्य यासाठी मतदान करतात. उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत राज्यसभेचे 233 निवडून आलेले खासदार, राज्यसभेचे 12 नामनिर्देशित खासदार आणि लोकसभेचे 543 खासदार मतदान करू शकतात. यामध्ये एकूण 788 लोक मतदान करू शकतात. घटनेच्या अनुच्छेद 68 मध्ये असे नमूद केले आहे की, निवडणूक प्रक्रिया विद्यमान उपराष्ट्रपतींची मुदत संपण्यापूर्वी पूर्ण करणे आवश्यक आहे. अर्थात सध्या ही प्रक्रिया 10 ऑगस्ट 2022 पर्यंत पूर्ण करावी लागेल.
नामांकन प्रक्रिया - निवडणुकीत उभे राहण्यासाठी, एखाद्या व्यक्तीने किमान 20 संसद सदस्यांना प्रस्तावक म्हणून आणि किमान 20 संसद सदस्यांना समर्थक म्हणून नामनिर्देशित केले पाहिजे. उपराष्ट्रपती पदाचा उमेदवार होण्यासाठी 15,000 रुपये सुरक्षा ठेव जमा करावी लागते. नामांकन केल्यानंतर, निवडणूक अधिकारी नामनिर्देशनपत्रांची छाननी करतात आणि पात्र उमेदवारांची नावे मतपत्रिकेत समाविष्ट केली जातात. रिटर्निंग ऑफिसरला लेखी नोटीस देऊन उमेदवारही अर्ज मागे घेऊ शकतो. उमेदवार जास्तीत जास्त चार उमेदवारी अर्ज दाखल करू शकतो. १९ जुलै ही उमेदवारी अर्ज भरण्याची शेवटची तारीख आहे. 20 जुलै रोजी उमेदवारी अर्जांची छाननी होणार असून 22 जुलै रोजी अर्ज मागे घेण्याची अंतिम तारीख आहे.
उपराष्ट्रपतीच्या निवडणुकीसाठी गुप्त मतदान - घटनेच्या कलम 66 मध्ये उपराष्ट्रपतीच्या निवडीची प्रक्रिया आहे. त्यातील तरतुदींनुसार, उपराष्ट्रपतीची निवड निवडणूक संसदेच्या सदस्यांद्वारे केली जाते, जी लोकसभा आणि राज्यसभा या दोन्ही सभागृहांतील सदस्यांनी बनलेली असते. यामध्ये मतदान सिंगल ट्रान्स्फरेबल व्होट सिस्टीमद्वारे केले जाते. सोप्या शब्दात सांगायचे तर या निवडणुकीतील मतदाराला पसंतीक्रमाच्या आधारे मतदान करायचे आहे. उदाहरणार्थ, मतपत्रिकेवरील उमेदवारांमध्ये, तो त्याच्या पहिल्या पसंतीच्या उमेदवारांपैकी एक, दोन ते दुसऱ्या पसंतीचा आणि इतर उमेदवारांसमोर त्याचा प्राधान्यक्रम क्रमांक म्हणून लिहितो. ही संपूर्ण प्रक्रिया गुप्त मतदान पद्धतीने केली जाते. मतदाराला आपली पसंती रोमन अंकांच्या स्वरूपात लिहायची आहे. हे लिहिण्यासाठी निवडणूक आयोगाने दिलेले विशेष पेन वापरावे लागते.
मतदान कुठे होते? - राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपतींच्या निवडणुकीच्या नियम 1974 च्या नियम 8 नुसार, निवडणुकीची निवडणूक संसद भवनात घेतली जाते. सत्ताधारी एनडीए आणि विरोधी पक्ष या दोन्ही पक्षांनी अद्याप आपल्या उमेदवारांची नावे जाहीर केलेली नाहीत. सत्ताधारी एनडीए आणि विरोधी पक्ष या दोन्ही पक्षांनी राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीसाठी जसे आपले उमेदवार उभे केले आणि मतदानाची गरज भासल्यास मतदान 6 ऑगस्ट (शनिवार) रोजी नवी दिल्लीतील संसद भवनातील खोली क्रमांक 63 मध्ये होईल आणि पुढील उपराष्ट्रपती 11 ऑगस्ट रोजी शपथ घेतील.
