रजोनिवृत्ती Menopause म्हणजे मासिक पाळी संपल्यानंतर, स्त्रीला योनीतून हलके किंवा जास्त रक्तस्राव होणे हे काही वेळा गंभीर आजाराचे लक्षण असू शकते. पोस्टमेनोपॉझल रक्तस्त्राव म्हणून ओळखली जाणारी ही स्थिती एंडोमेट्रियल कर्करोगाच्या endometrial cancer विशेष लक्षणांपैकी एक मानली जाते. पण जर एखाद्या महिलेला हा त्रास होत असेल तर तिला कॅन्सर असेलच असे नाही, कारण काही वेळा हार्मोनल बदलांमुळे किंवा इतर काही सामान्य आणि गुंतागुंतीच्या समस्यांमुळे स्त्रियांना रजोनिवृत्तीनंतर योनिमार्गातून रक्तस्त्राव होण्याचीही समस्या उद्भवू शकते.
रजोनिवृत्ती आणि पेरीमेनोपॉज Menopause and Perimenopause : उत्तराखंडमधील स्त्रीरोगतज्ज्ञ डॉ. विजय लक्ष्मी Dr. Vijay Lakshmi gynecologist सांगतात की, साधारणपणे 45 वर्षांच्या वयानंतर स्त्रियांमध्ये मासिक पाळी थांबण्याची प्रक्रिया सुरू होते. रजोनिवृत्ती किंवा मासिक पाळी बंद होणे याला रजोनिवृत्ती म्हणतात. रजोनिवृत्तीनंतर महिलांना मासिक पाळी येणे बंद होते. तथापि, रजोनिवृत्तीपूर्वी, स्त्रिया सहसा पेरी-मेनोपॉजच्या टप्प्यातून जातात ज्यामध्ये त्यांच्या शरीरात अनेक प्रकारचे हार्मोनल बदल देखील दिसून येतात. या काळात अनेक महिलांना अनियमित मासिक पाळी येणे, कमी किंवा जास्त रक्तस्त्राव आणि पीरियड सायकलमध्ये वारंवार होणारे बदल यासह अनेक समस्यांना तोंड द्यावे लागते. याउलट, जर एखाद्या महिलेला एका वयानंतर सुमारे एक वर्ष मासिक पाळी येत नसेल तर ती रजोनिवृत्ती मानली जाते.
रजोनिवृत्तीनंतरच्या रक्तस्रावाची कारणे Causes of postmenopausal bleeding : त्या सांगतात की काही वेळा रजोनिवृत्तीनंतरही स्त्रियांना काही अवस्थेत काही कालावधीसाठी योनिमार्गातून रक्तस्त्राव होऊ शकतो. विशेषतः, ज्या स्त्रिया हार्मोन थेरपी घेत आहेत किंवा इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टोजेन हार्मोन औषधे घेत आहेत किंवा सायकल हार्मोन थेरपी घेत आहेत त्यांना कधीकधी हलका रक्तस्त्राव होऊ शकतो. पण सामान्य स्थितीत, रजोनिवृत्तीनंतर जर एखाद्या महिलेला योनीमार्गातून कमी-अधिक प्रमाणात रक्तस्त्राव होत असेल, तर काही वेळा हे एखाद्या गंभीर आजाराचे लक्षण असू शकते. डॉ विजयालक्ष्मी सांगतात की रजोनिवृत्तीनंतरच्या 10% महिलांमध्ये रजोनिवृत्तीनंतर रक्तस्त्राव होण्याची समस्या दिसून येते. ज्यासाठी अनेक गंभीर आजार तसेच सामान्य समस्या आणि लैंगिक संसर्ग, योनि म्यूकोसा किंवा एंडोमेट्रियम यासह रोग देखील जबाबदार मानले जाऊ शकतात. त्यातील काही खालीलप्रमाणे आहेत.
डॉ विजयालक्ष्मी सांगतात की रजोनिवृत्तीनंतरच्या 10% महिलांमध्ये रजोनिवृत्तीनंतर रक्तस्त्राव होण्याची समस्या दिसून येते. ज्यासाठी अनेक गंभीर आजार तसेच सामान्य समस्या आणि लैंगिक संसर्ग, योनि म्यूकोसा किंवा एंडोमेट्रियमसह रोग देखील जबाबदार मानले जाऊ शकतात. त्यातील काही खालीलप्रमाणे आहेत.
एट्रोफिक योनिशोथ Atrophic vaginitis : रजोनिवृत्ती दरम्यान किंवा नंतर शरीरातील हार्मोन्सची पातळी लक्षणीयरीत्या कमी होऊ शकते. यामुळे काहीवेळा योनी आणि गर्भाशयाच्या ऊतींमध्ये कोरडेपणा आणि सूज देखील येऊ शकते. यामुळे लैंगिक संबंधानंतर किंवा सर्वसाधारणपणे योनीतून रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
एंडोमेट्रियल पॉलीप्स Endometrial polyps : एंडोमेट्रियल पॉलीप्स, ज्याला गर्भाशयाच्या पॉलीप्स देखील म्हणतात, हा एक प्रकारचा ट्यूमर आहे जो एंडोमेट्रियमच्या अतिवृद्धीमुळे होतो. हे बहुतेक प्रकरणांमध्ये कर्करोग नसतात आणि अस्वस्थता देखील आणत नाहीत. परंतु गर्भाशयात त्यांची संख्या एकापेक्षा जास्त असल्यास किंवा त्यांचा आकार मोठा असल्यास रजोनिवृत्तीनंतर रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
एंडोमेट्रियल ऍट्रोफी Endometrial atrophy : एंडोमेट्रियल ऍट्रोफीमध्ये, शरीरातील इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन सारख्या हार्मोन्सच्या कमी पातळीमुळे रजोनिवृत्तीनंतर स्त्रीच्या गर्भाशयाचे अस्तर पातळ होऊ लागते. गर्भाशयाचे अस्तर जास्त पातळ झाल्यास योनीतून रक्तस्त्राव देखील होऊ शकतो.
गर्भाशयाच्या फायब्रॉइड्स Uterus fibroids : गर्भाशयाच्या फायब्रॉइड्स किंवा गर्भाशयाच्या फायब्रॉइड्सला खरेतर गर्भाशयाच्या भिंतींवर स्नायू आणि पेशींच्या गाठी म्हणतात. जो स्वतः एक प्रकारचा ट्यूमर मानला जातो. ती संख्या एक किंवा एकापेक्षा जास्त असू शकते. त्याला लेओमायोमा किंवा मायोमा असेही म्हणतात. ही समस्या रजोनिवृत्तीनंतरच्या स्त्रियांमध्ये अचानक रक्तस्त्राव होऊ शकते जेव्हा ती कधीकधी गुंतागुंतीची होते.
एंडोमेट्रियल हायपरप्लासिया Endometrial hyperplasia : एंडोमेट्रियल हायपरप्लासियामुळे कधीकधी रजोनिवृत्तीनंतर रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
एंडोमेट्रियल कर्करोग Endometrial cancer : रजोनिवृत्तीनंतर असामान्य योनीतून रक्तस्त्राव होऊ शकतो अगदी एंडोमेट्रियल कर्करोग किंवा गर्भाशयाचा कर्करोग झाल्यास. हे गर्भाशयाच्या कर्करोगाच्या मुख्य लक्षणांपैकी एक मानले जाते. आकडेवारीनुसार, या प्रकारच्या कर्करोगाने ग्रस्त असलेल्या रजोनिवृत्तीनंतरच्या 90% स्त्रियांमध्ये योनिमार्गातून रक्तस्त्राव होण्याची समस्या आढळून येते.
लैंगिक संक्रमित रोग Sexually Transmitted Diseases : कधीकधी क्लॅमिडीया, नागीण आणि गोनोरिया यांसारखे लैंगिक संक्रमित रोग देखील रजोनिवृत्तीनंतर असामान्य स्पॉटिंग किंवा रक्तस्त्राव यासाठी जबाबदार असू शकतात.
लक्षणांकडे दुर्लक्ष करू नका: डॉ. विजय लक्ष्मी सांगतात की, रजोनिवृत्तीनंतर, जर महिलांना हलके डाग पडणे किंवा जास्त रक्तस्त्राव होण्याची समस्या येत असेल, तर त्यांनी ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा आणि त्यांच्या आरोग्याची संपूर्ण वैद्यकीय तपासणी करून घ्यावी. सामान्यत: या प्रकारची समस्या उद्भवल्यास, डॉक्टर, पीडित व्यक्तीची सर्व लक्षणे लक्षात घेऊन, आवश्यकतेनुसार रक्त तपासणी, पॅप-स्मियर, एंडोमेट्रियल बायोप्सी, सोनोग्राफी आणि डीएनसी इत्यादींची शिफारस करतात.
त्या सांगतात की कधीकधी पेरीमेनोपॉजच्या काळातही काही स्त्रियांना जास्त काळ मासिक पाळी येत नाही, ज्याला अनेक स्त्रिया रजोनिवृत्ती मानतात. दुसरीकडे, जेव्हा काही काळानंतर स्त्रीला कधी हलका आणि कधी जास्त रक्तस्त्राव सुरू होतो, तेव्हा ते रजोनिवृत्तीनंतर त्याचा संदर्भ घेऊ लागतात. स्त्रीला रजोनिवृत्ती आहे की नाही याची पुष्टी करण्यासाठी डॉक्टर सामान्यत: विशेष प्रकारच्या रक्त तपासणीची शिफारस करतात. ज्याचे परिणाम रजोनिवृत्ती आहे की नाही याची पुष्टी करू शकतात.
हेही वाचा - Loneliness and future Unemployment संशोधकांना एकाकीपणा आणि भविष्यातील बेरोजगारी यांच्यातील दुवा सापडला
