पटना : चार दिवसीय छठ व्रत ( Chhath Puja 2022 ) आजपासून नाहय खायने सुरू झाले आहे. या दिवशी व्रत पाळणाऱ्या स्त्रिया नवीन वस्त्रे परिधान करून स्नान करतात आणि पूजा करतात. पिवळ्या आणि लाल रंगाच्या कपड्यांचे विशेष महत्त्व आहे. इतर रंगांचे कपडे देखील परिधान केले जाऊ शकतात. छठवती आंघोळीनंतरच हरभरा डाळ, भोपळ्याची कारली आणि तांदूळ यांचा प्रसाद घेतात.
नहाय काय आहे : उपवास करणाऱ्या महिलांनी प्रसाद घेतल्यावरच कुटुंबातील इतर सदस्य जेवण करतात. या दिवशी उपवास करण्यापूर्वी स्नान करणे याला न्हय-खय म्हणतात. मुख्यत्वेकरून या दिवशी छठ उपवास करणार्‍या भाजी आणि हरभरा डाळ घेतात. या भाज्या अत्यंत शुद्धतेने धुतल्या जातात. स्वयंपाक करताना स्वच्छतेची काळजी घेतली जाते. स्वयंपाक करतानाही छठवती छठ मैयाच्या गाण्यांची पूजा करताना दिसतात. आंघोळीच्या दिवशी खाल्ल्या जाणाऱ्या अन्नामध्ये रॉक मिठाचा वापर केला जातो. नियमांचे पालन करून छठरात्री जेवल्यानंतर कुटुंबातील इतर सदस्य अन्न घेऊ शकतात. हे व्रत फार कठीण आहे. त्यामुळे आजारी किंवा शारीरिक दुर्बल व्यक्ती हे व्रत करू शकत नाहीत.
निर्जला उपवास कठीण : 36 तास निर्जल राहणाऱ्या छठ व्रतांना हे व्रत अवघड नसून सोपे वाटते. व्रत पाळणारी व्यक्ती म्हणजेच छठवती उपवास पूर्ण होईपर्यंत जमिनीवर झोपते. आंघोळीच्या दिवशी तयार केलेला पदार्थ बनवतानाही अनेक विशेष गोष्टींची काळजी घ्यावी लागते. या दिवशी जे अन्न तयार केले जाते ते स्वयंपाकघरातील चुलीवर नाही तर लाकडाच्या चुलीवर तयार केले जाते. या चुलीमध्ये फक्त आंब्याचे लाकूड वापरले जाते. या दिवशी सर्व नियमांचे पालन करून अन्न तयार करून प्रथम सूर्यदेवाला अर्पण केले जाते. त्यानंतर छठ उपवास भोजन घेतात आणि त्यानंतरच कुटुंबातील इतर सदस्यांना भोजन करता येते.
या नियमांचे पालन करा (Chhath Puja Pujan Vidhi): आंघोळीच्या दिवसापासून उपवासाने स्वच्छ व नवीन वस्त्रे परिधान करावीत. छठ संपेपर्यंत आंघोळ करून उपवासाने जमिनीवर झोपावे. उपवास करणारी व्यक्ती जमिनीवर चटई किंवा चादर घालून झोपू शकते. घरात तामसिक व मांसाहार वर्ज्य आहे. त्यामुळे या दिवसापूर्वी घरात असलेल्या अशा वस्तू बाहेर फेकून द्याव्यात आणि घराची स्वच्छता करावी. दारू, धुम्रपान इत्यादी करू नका. कोणत्याही प्रकारच्या वाईट सवयी टाळा. स्वच्छतेकडे विशेष लक्ष देणे आवश्यक आहे. पूजेची वस्तू अस्वच्छ असणे चांगले मानले जात नाही. त्यामुळे स्वच्छतेची पूर्ण काळजी घ्या. स्नानासोबतच चहूबाजूंनी छठाची सावली दिसते.
छठ पूजेचे महत्व : छठ सण हा श्रद्धेशी निगडित असून, जो व्यक्ती हा व्रत पूर्ण श्रद्धेने पाळतो, त्याच्या मनोकामना पूर्ण होतात. छठचा उपवास सुख, संतती, सुख, सौभाग्य आणि आनंदी जीवनासाठी केला जातो. या सणात सूर्यदेवाच्या उपासनेला विशेष महत्त्व आहे. मान्यतेनुसार, छठ माया ही सूर्यदेवाची बहीण आहे जिची छठ पूजेदरम्यान पूजा केली जाते. या व्रतामध्ये सूर्याची उपासना केल्याने छठ माता प्रसन्न होते आणि तिला आशीर्वाद देते. या व्रतामध्ये जेवढे पूजनीय नियम आणि पावित्र्य पाळले जाईल, तेवढी षष्ठी माया सुखी होईल. छठावर खास बनवलेल्या थेकुया नक्कीच प्रसाद म्हणून दिल्या जातात.
पूजेत वापरले जाणारे साहित्य : छठ पूजेमध्ये नवीन साड्या, बांबूपासून बनवलेल्या मोठ्या टोपल्या, पितळ किंवा बास सूप, दूध, पाणी, लोटा, शाळी, ऊस, हंगामी फळे, पान, सुथना, सुपारी, मिठाई, दिवे इत्यादींची आवश्यकता असते. वास्तविक, या हंगामात मिळणारी सर्व फळे आणि भाज्या छठला सूर्यदेवाला अर्पण केल्या जातात.
छठ पूजेशी संबंधित आख्यायिका काय आहे? एका आख्यायिकेनुसार प्रियव्रत नावाचा राजा होता. त्यांच्या पत्नीचे नाव मालिनी होते. दोघांनाही मूलबाळ नव्हते. त्यामुळे दोघेही दु:खी असायचे. एके दिवशी महर्षी कश्यप यांनी राजा प्रियव्रताला पुत्रप्राप्तीसाठी यज्ञ करण्यास सांगितले. महर्षींच्या आज्ञेनुसार राजाने यज्ञ केला, त्यानंतर राणीने एका सुंदर मुलाला जन्म दिला. पण दुर्दैवाने ते मूल मृत जन्माला आले. यामुळे राजा आणखीनच दु:खी झाला. त्याचवेळी आकाशातून एक विमान उतरले ज्यामध्ये माता षष्ठी बसल्या होत्या. राजाच्या विनंतीवरून त्याने आपली ओळख करून दिली. त्यांनी सांगितले की मी ब्रह्मदेवाची मानस कन्या षष्ठी आहे. मी जगातील सर्व लोकांचे रक्षण करतो आणि निपुत्रिकांना संतती मिळविण्याचे वरदान देतो. मग देवीने मृत मुलाला आशीर्वाद दिला आणि तिचा हात ठेवला, ज्यामुळे तो पुन्हा जिवंत झाले. देवीच्या या कृपेने राजाला खूप आनंद झाला आणि त्याने षष्ठी देवीची पूजा केली. तेव्हापासून ही पूजा पसरली.
छठ पूजेची तारीख
- दिवस पहिला - नहाय खा (28 ऑक्टोबर 2022, शुक्रवार)
- दूसरा दिवस - खरना (29 ऑक्टोबर 2022, शनिवार)
- तिसरा दिवस - मावळत्या सूर्याला नमस्कार (30 ऑक्टोबर 2022, रविवार)
- शेवटचा दिवस आणि चौथा दिवस - उगवत्या सूर्याला नमस्कार (31 ऑक्टोबर 2022, सोमवार)
28 ऑक्टोबर 2022 रोजी स्नान आहे. छठपूजेची सुरुवात स्नानाने होते. शनिवार, २९ ऑक्टोबर रोजी डे खरना करण्यात येणार आहे. रविवार, 30 ऑक्टोबर रोजी संध्याकाळी प्रथम अर्घ्य भगवान भास्करला दिले जाईल. दुसरीकडे, सोमवारी 31 ऑक्टोबर रोजी उगवत्या सूर्याला अर्घ्य दिले जाते. आणि यासह छठपूजा समाप्त होते.
