लखनौ : समाजवादी पक्षाचे नेते मुलायम सिंह यादव ( Mulayam Singh Yadav Passed Away ) यांचे निधन झाले आहे. तीन वेळा यूपीचे मुख्यमंत्री राहिलेले मुलायम सिंह गेली अनेक वर्षे राजकारणात सक्रिय नव्हते, पण त्यांची ती एक घोषणा आजही यूपीच्या लोकांच्या मनात ताजी आहे. 'जिसका जलवा कायम है, उसका नाम मुलायम है'. अशी ती घोषणा होती. मुलायमसिंहांच्या या भडकपणामुळेच उत्तर प्रदेशातही समाजवाद दीर्घकाळ बहरला. मुलायमसिंह यादव यांची ही ज्योत अशीच प्रस्थापित झाली नाही. त्यामागील संघर्षाची कहाणी खूप मोठी आहे.
देशभरात जय श्री रामचा नारा : ९० च्या दशकात अयोध्येसह देशभरात जय श्री रामचा नारा घुमला, तेव्हा एक नारा लोकप्रिय झाला. ज्याचे नाव अखंड, त्याचं नाव मुलायम असा नारा होता. ही घोषणा आजही समाजवादी नेते मुलायमसिंह यादव यांच्यासाठी वापरली जाते. जाणून घ्या हा नारा का लावण्यात आला. 1989 मध्ये जनता दलाचे नेते म्हणून मुख्यमंत्री झालेल्या मुलायम सिंह यांनी पहिल्यांदाच सिंहासन धारण केले. अयोध्येतील राममंदिर आंदोलनही त्यावेळी शिगेला पोहोचले होते. 24 जानेवारी 1991 पर्यंत मुलायम सिंह यादव यांनी मुख्यमंत्री म्हणून त्यांचा पहिला डाव पूर्ण केला होता. यानंतर जनता दलात फूट पडू लागली. त्यानंतर कल्याण सिंह यांच्या नेतृत्वाखाली भाजपने यूपीची सत्ता काबीज केली.
कारसेवकांनी बाबरी मशीद पाडली : ६ डिसेंबर रोजी कारसेवकांनी बाबरी मशीद पाडली. कल्याण सिंह यांनी राजीनामा दिला आणि उत्तर प्रदेशात राष्ट्रपती राजवट लागू झाली. राष्ट्रपती राजवटीच्या एक वर्षानंतर डिसेंबर 1993 मध्ये विधानसभेच्या निवडणुका झाल्या. कल्याण सिंह यांच्या नेतृत्वाखालील भाजपचे पडसाद राजकीय वर्तुळात उमटत होते. बाबरी मशीद पाडल्यामुळे मतदार कल्याणसिंह यांच्या पाठीशी असतील, अशी अपेक्षा होती. मग मुलायमसिंह यादव यांनी मोठा डाव खेळून बसपाशी हातमिळवणी केली. त्याचा परिणाम असा झाला की 4 डिसेंबर 1993 रोजी मुलायमसिंह यादव दुसऱ्यांदा मुख्यमंत्री झाले, म्हणजे मुलायमची सत्ता अबाधित राहिली.
15व्या वर्षी समाजवादात सामील : 2 नोव्हेंबर 1939 रोजी जन्मलेले मुलायम सिंह जेव्हा समाजवादात सामील झाले तेव्हा ते 15 वर्षांचे होते. तरुण वयात ते इटावा येथील सैफई येथील प्रसिद्ध समाजवादी राम मनोहर लोहिया यांच्यासमवेत सिंचन शुल्काविरुद्धच्या चळवळीत सामील झाले. या आंदोलनादरम्यान त्यांना ३ महिने तुरुंगवास भोगावा लागला. आंदोलनापुढे सरकारला झुकावे लागले. तुरुंगातून परत आल्यावर त्यांचे फुलांच्या हाराने स्वागत करण्यात आले. यानंतर कुस्तीत आपले भविष्य पाहणाऱ्या मुलायम सिंह यांनी कधीच मागे वळून पाहिले नाही.
आणीबाणीत १९ महिने तुरुंगात : आणीबाणीच्या काळात मुलायमसिंह यादव १९ महिने तुरुंगात (Mulayam Singh Yadav prisoned 19 month in Emergency ) होते. 1977 मध्ये पहिल्यांदा त्यांना जनता पक्षाच्या सरकारमध्ये राज्यमंत्री करण्यात आले. 1980 मध्ये ते लोकदलाचे अध्यक्ष झाले. 1985 नंतर मुलायम यांनी क्रांतिकारी आघाडी स्थापन केली. 1989 मध्ये संयुक्त आघाडीची स्थापना केली आणि उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री झाले. 1990 मध्ये केंद्रातील व्हीपी सिंग यांचे सरकार पडल्यानंतर जनता दलात फूट पडली. मुलायमसिंह यादव त्यांचे निकटवर्तीय चंद्रशेखर यांच्या जनता दलात (समाजवादी) सामील झाले आणि मुख्यमंत्री राहिले. 1991 मध्ये काँग्रेसचा पाठिंबा काढून घेतल्याने मुलायम सिंह यांचे सरकार पडले. 1991 मध्ये मध्यावधी निवडणुका झाल्या आणि मुलायम सिंह यादव यांच्या पक्षाने सरकार स्थापन केले नाही.
1992 मध्ये पक्षाची स्थापना : 1992 मध्ये मुलायम सिंह यादव यांनी समाजवादी पक्षाची स्थापना ( Mulayam Singh Yadav formed Samajwadi Party in 1992 )केली. आणि 1993 मध्ये बसपाच्या पाठिंब्याने मुलायम पुन्हा एकदा सत्तेत आले. गेस्ट हाऊस घोटाळ्यानंतर त्यांचे सरकार अल्पमतात आले. यानंतर उत्तर प्रदेशात भाजपची सरकारे बनत राहिली आणि मुलायमसिंग प्रबळ विरोधी पक्षाची भूमिका बजावत राहिले. 2003 मध्ये मुलायम सिंह यादव पुन्हा यूपीमध्ये सत्तेत आले आणि मुख्यमंत्री बनले. याआधी ते 1996 ते 1998 या काळात एचडी देवेगौडा आणि इंदर कुमार गुजराल यांच्या सरकारमध्ये देशाचे संरक्षण मंत्रीही होते.
मुलायमसिंहांची फिरकी : युपीचे तीन वेळा मुख्यमंत्री आणि देशाचे संरक्षणमंत्री राहिलेल्या मुलायमसिंह यादव यांच्या राजकीय यशाचे मर्म त्यांच्या कुस्तीत दडले होते. राजकारणातील सूरमा यांच्यासाठी कुस्तीपटू आणि नेते मुलायम यांच्या पुढील सट्टेचा अंदाज बांधणे फार कठीण होते. आखाड्याच्या मातीत वाढलेल्या मुलायमसिंग यांनी आपल्या 'चरख्या'च्या बाजीने अनेक दिग्गजांना थक्क केले. घटना 1982 ची आहे. व्हीपी सिंह मुख्यमंत्री असताना मुलायम यांच्यावर प्राणघातक हल्ला झाला होता. मुलायम यांच्या सुरक्षेसाठी त्यांचे राजकीय गुरू चरणसिंग यांनी त्यांना विरोधी पक्षनेते बनवले. 1987 मध्ये चरणसिंग यांच्या राजकीय उत्तराधिकारावरून अजित सिंग यांच्याशी त्यांचा संघर्ष झाला. या राजकीय लढाईत अजित सिंह यांना पराभवाला सामोरे जावे लागले. मुलायम यूपीमध्ये संयुक्त विरोधी पक्षाचे नेते बनले होते.
सोनिया गांधी पंतप्रधान : 1999 मध्ये, काँग्रेस सरकार स्थापन करण्यात चुकली आणि सोनिया गांधी त्यांच्या राजकीय चरख्यामुळे पंतप्रधान झाल्या. 1999 मध्ये जयललिता यांचा पाठिंबा काढून घेतल्याने केंद्रातील अटलबिहारी वाजपेयी सरकार अल्पमतात आले. त्यानंतर सोनिया गांधी यांनी 272 खासदारांच्या पाठिंब्याने काँग्रेसच्या नेतृत्वाखाली सरकार स्थापन करण्याचा दावा केला. पण 1996 मध्ये पंतप्रधानपद गमावलेल्या मुलायम सिंह यांनी नव्या सरकारला पाठिंबा देण्यासाठी सीपीएम नेते ज्योती बसू यांना पंतप्रधान करण्याची अट घातली. सोनिया गांधी नेतृत्व सोडण्यास राजी झाल्या नाहीत आणि काँग्रेसचे सरकार स्थापन होत राहिले.
राम मंदिर आंदोलन आणि शूटिंग : 5 डिसेंबर 1989 रोजी मुलायम सिंह मुख्यमंत्री असताना उत्तर प्रदेशात राम मंदिर आंदोलन सुरू झाले ( Ram temple agitation and shooting ) होते. 1990 मध्ये विश्व हिंदू परिषदेच्या नेतृत्वात कारसेवकांनी अयोध्येकडे कूच केले. 30 ऑक्टोबर 1990 रोजी त्यांनी बाबरी मशिदीकडे जाणाऱ्या कारसेवकांवर गोळीबार करण्याचे आदेश दिले. गोळीबारानंतर मुलायम यांचे सरकार पडले. गोळीबारानंतर देशात तीव्र प्रतिक्रिया उमटल्या, पण मुलायम आपल्या आदेशाच्या समर्थनावर ठाम राहिले.
राम मनोहर लोहियांचा प्रभाव : मुलायमसिंह यादव यांच्यावर समाजवादी आदर्श डॉ.राम मनोहर लोहिया यांच्या विचारसरणीचा आणि तत्त्वांचा प्रभाव ( Ram Manohar Lohian Influence ) होता. त्यांचे पहिले गुरु नाथू सिंग यांनी राजकारणात प्रवेश केला. तेव्हा ते इतर समाजवादी नेत्यांशी जवळीक साधले. समाजवादी विचारसरणीचे नेते मधु लिमये, राम सेवक यादव, कर्पूरी ठाकूर, जनेश्वर मिश्रा आणि राज नारायण यांसारख्या लोकांच्या संपर्कात आले. मुलायम सिंह यादव हे चौधरी चरणसिंग, व्हीपी सिंह आणि चंद्रशेखर यांसारख्या भारताच्या माजी पंतप्रधानांच्याही जवळचे होते.
