मोहनदास करमचंद गांधी हे एक प्रमुख स्वातंत्र्यसैनिक होते, ज्यांनी सत्य आणि अहिंसेच्या मार्गाने भारताला स्वातंत्र्य मिळवून दिले. कोणी त्यांना महात्मा म्हणतात, तर कोणी 'बापू' म्हणतात. राष्ट्रपिता ही पदवी महात्मा गांधींना मिळाली आहे. राष्ट्रपिता म्हणजे प्रत्येक भारतीयांचा पिता, ज्यांनी योग्य मार्गाचा अवलंब करून भारताला इंग्रजांपासून मुक्त करण्याची शिकवण दिली. वडिलांप्रमाणेच त्यांनी आम्हाला मारामारी आणि रक्तपातापासून दूर राहून अहिंसेचा मार्ग स्वीकारण्याची प्रेरणा दिली. स्वातंत्र्यानंतर काही महिन्यांनी 30 जानेवारी 1948 रोजी महात्मा गांधी यांचे निधन झाले. गांधीजींना नथुराम गोडसेने बिर्ला हाऊसमधील गांधी स्मृती येथे संध्याकाळी प्रार्थनेदरम्यान गोळ्या घातल्या. हा दिवस गांधीजींची पुण्यतिथी म्हणून इतिहासात कायमचा नोंदवला गेला. यावर्षी त्यांची 75वी पुण्यतिथी आहे.
जागतिक शांतता आणि गांधीवाद : सत्याग्रह हे गांधीजींच्या अहिंसक पद्धतीचे ब्रीदवाक्य आहे, याचा अर्थ सर्व प्रकारच्या अन्याय, अत्याचार आणि शोषणाविरुद्ध स्वबळाचा वापर करणे. आजच्या परिस्थितीत आणि जागतिक परिस्थितीत गांधींचा हा मंत्र जागतिक शांतता प्रस्थापित करू शकतो. अहिंसा गांधीवादाचा हा एक मुख्य घटक, ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध भारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीदरम्यान, गांधीजींनी त्याचा योग्य वापर करून ब्रिटिश सरकारला लाचार बनवले.
अहिंसा आणि सहिष्णुता : गांधीजींचा असा विश्वास होता की, अहिंसा आणि सहिष्णुतेसाठी मोठ्या प्रमाणात धैर्य आणि संयम आवश्यक आहे. हिंसाचार आणि दहशतवादाने त्रस्त झालेले जग, युद्धातून जात असलेले जग, गृहयुद्धासारख्या परिस्थितीशी झगडत असलेले हे जग आणि जागतिक महामारीच्या संकटात मूलभूत सुविधांसाठी झगडणारे जग, या जगाला सत्य, अहिंसेचा अवलंब करावा लागेल. गांधीजी म्हणायचे सर्वोदय म्हणजे 'सार्वत्रिक उन्नती' किंवा 'सर्वांची प्रगती'. जॉन रस्किन यांच्या राजकीय अर्थव्यवस्थेवरील ‘अनटू दिस लास्ट’ या पुस्तकाचा अनुवाद करताना गांधीजींनी सर्वोदयाचा मंत्र दिला. भूतकाळापेक्षा गांधी विचाराला आज अधिक महत्त्व देण्याची गरज आहे.
भारतीय संविधान आणि गांधी : भारतीय राज्यघटनेच्या चौथ्या भागामध्ये गांधींच्या तत्त्वज्ञानाची झलक पाहायला मिळते. संविधान सभेच्या अशाच एका बैठकीत शिब्बन लाल सक्सेना यांनी गांधींचे नाव आणि त्यांचे प्रयत्न, प्रेरणा आणि सत्य आणि अहिंसेची तत्त्वे प्रस्तावनेत समाविष्ट करण्याची कल्पना मांडली होती, जी मान्य होऊ शकली नाही. गांधीवादी अर्थशास्त्रज्ञ श्रीमन नारायण अग्रवाल यांनी १९४६ मध्ये स्वतंत्र भारताचे गांधीवादी संविधान प्रकाशित केले. त्यावर गांधींनी सहमती दर्शवली. गांधी भारतीय न्यायव्यवस्थेचे पुनरुज्जीवन करण्याच्या बाजूने होते आणि वादावर पर्यायी तोडगा काढण्याबद्दल बोलले.
नोबेल पुरस्कारासाठी नामांकित शांततेचे प्रेषित, राष्ट्रपिता महात्मा गांधी यांना 1937, 1938, 1939, 1947 मध्ये नोबेल पुरस्कारासाठी नामांकित करण्यात आले होते आणि शेवटचे जानेवारी 1948 मध्ये, त्यांच्या हत्येच्या काही दिवस आधी. पण गंमत बघा, मार्टिन ल्युथर किंग आणि नेल्सन मंडेला यांच्यासारख्या लोकांना गांधींनी शिकवलेल्या धड्यावर शांततेचा नोबेल पुरस्कार मिळाला, तेव्हा त्यांनी कबूल केले की, ते गांधींच्या अहिंसेच्या मार्गाने प्रेरित होते. आजच्या युगात गांधीजींना योग्य श्रद्धांजली त्यांनी दाखविलेल्या मार्गाचा अवलंब करूनच दिली जाऊ शकते, त्यातच विश्वशांतीचा धडा आणि लोककल्याणाचा मंत्रही दडलेला आहे, म्हणूनच गांधीजी म्हणायचे- 'तुम्ही जगात पाहू इच्छिता,ते बदल तुम्ही स्वत: पासुन सुरु करा".
