आज भारतासाठी नौदलाचे प्रचंड महत्त्व आहे. कारण भारतावर होणारे हल्ले आणि धमक्या जमिनीच्याच मार्गानेच अधिक होत्या आणि आहेत. भारतीय इतिहास हा वायव्येकडील हल्ल्यांच्या घटनांनी भरलेला आहे. पण भारताची सागरी सीमा खूप विस्तीर्ण आहे आणि आजच्या आंतरराष्ट्रीय परिस्थितीत तिची सुरक्षा आणि भारतीय नौदलाचे महत्त्व या दोन्ही बाबी अधिकाधिक संवेदनशील बनल्या आहेत. 4 डिसेंबर रोजी साजरा केला जाणारा 'नौदल दिवस' (Indian Navy Day 2022) हा केवळ एका ऐतिहासिक घटनेचा वर्धापन दिन नाही, तर भारतीय नौदलाला योग्य दृष्टीकोनातून पाहण्याचा दिवस आहे.
4 डिसेंबरलाच का साजरा केला जातो : दरवर्षी ४ डिसेंबर रोजी भारतात नौदल दिन साजरा करण्यामागे नौदलाचे विशेष यश आहे. 1971 मध्ये जेव्हा बांगलादेश मुक्तीसाठी भारत आणि पाकिस्तानमध्ये युद्ध झाले होते. त्या युद्धाच्या घटनांमध्ये, 4 डिसेंबर रोजी, भारतीय नौदलाने पाकिस्तानच्या कराची नौदल तळावर हल्ला करून ते उद्ध्वस्त केले. त्याच्या यशाच्या स्मरणार्थ (Since 1971 this day makes us realize importance of Indian Navy) हा दिवस साजरा केला जातो.
हा हल्ला निर्णायक ठरला : भारतीय नौदलाच्या सामर्थ्यशाली आणि चपळ रणनीतीचा हा परिणाम होता की, पाकिस्तान हतबल झाला होता. आणि यानंतर पाकिस्तानला युद्धात सावरण्याची संधी मिळाली नाही. त्यावेळी बांगलादेशला लागुन असल्यामुळे भारत आणि पाकिस्तानची जमीन सीमा खूप उंच होती. त्यामुळे पाकिस्तानच्या दृष्टिकोनातून नौदलाचे महत्त्व एवढेच होते की, पश्चिम पाकिस्तान नौदलाच्या माध्यमातूनच पूर्व पाकिस्तानात माल पाठवू शकतो.
१९७१ मधील भूमिका मोठी : पण पाकिस्तानच्या अपेक्षेविरुद्ध भारताने नौदलाच्या माध्यमातून चकित करत, बॅकफूटवर ढकलल्यानंतर भारताला सावरण्याची संधी मिळाली नाही. इतकेच नव्हे तर भारतीय नौदलाच्या रणनीतीचा परिणाम असा झाला की, पश्चिम पाकिस्तान आपल्या नौदलाच्या माध्यमातून पूर्व पाकिस्तानला कोणतीही मदत देऊ शकला नाही.
नौदलाचे सुवर्ण विजय वर्ष : गेल्या वर्षी भारतीय नौदलाने हा दिवस सुवर्ण विजय वर्ष म्हणून साजरे केले होते. भारतीय नौदलाची स्थापना 1612 मध्ये ईस्ट इंडिया कंपनीने केली, ज्याचे नंतर रॉयल इंडियन नेव्ही असे नामकरण करण्यात आले होते आणि 1950 मध्ये स्वातंत्र्यानंतर त्याचे भारतीय नौदल असे नामकरण करण्यात आले.
नौदलाचा दिवस बदलत होता : भारतातील नौदल दिन पूर्वी रॉयल नेव्हीच्या ट्रॅफलगर दिवसासह साजरा केला जात होता. 21 ऑक्टोबर 1944 रोजी रॉयल इंडियन नेव्हीने पहिल्यांदा नेव्ही डे साजरा केला. सामान्य लोकांमध्ये नौदलाबद्दल जागरुकता वाढावी हा हा उत्सव साजरा करण्यामागचा उद्देश होता. 1945 पासून दुसऱ्या महायुद्धानंतर 1 डिसेंबर रोजी नौदल दिन साजरा करण्यात आला. त्यानंतर 1972 पर्यंत 15 डिसेंबर रोजी नौदल दिन साजरा केला जात होता आणि 1972 पासून तो फक्त 4 डिसेंबर रोजी साजरा केला जातो.
