હૈદરાબાદ આત્મહત્યાના વધતા જતા વલણને કારણે, વર્ષ 2003 થી, વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ વિશ્વભરમાં આત્મહત્યા અટકાવવા માટે દર વર્ષે વર્લ્ડ સ્યુસાઇડ પ્રિવેન્શન ડે (World Suicide Prevention Day) ઉજવવાનું શરૂ કર્યું હતું. વિશ્વમાં દર ચાર સેકન્ડે એક વ્યક્તિ આત્મહત્યા કરે છે. સમગ્ર વિશ્વમાં આ કાર્યક્રમની રજૂઆતનું મુખ્ય કારણ વિશ્વમાં ઝડપથી વધી રહેલી આત્મહત્યાની વૃત્તિને રોકવાનું (World suicide prevention day significance preventive measures, World Suicide Prevention Day) હતું. જો પ્રારંભિક તબક્કે ડિપ્રેશનની ઓળખ કરવામાં આવે તો આત્મહત્યા અટકાવી શકાય છે, તેમજ લાચાર વ્યક્તિને જરૂરી માનસિક કાઉન્સેલિંગ આપવામાં આવે છે. WSPD 10 September
વર્લ્ડ સ્યુસાઇડ પ્રિવેન્શન ડે આ વર્ષે વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (WHO) એ વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ માટે એક નવું સૂત્ર આપ્યું છે. કાર્યવાહિ કે દ્વારા આશા જગાના. (WSPD 2022 theme Creating hope through action) વાસ્તવમાં, આત્મહત્યાને રોકવા માટે અસરકારક પગલાં સતત લેવામાં આવી રહ્યા છે. તે ખાસ દિવસોમાંનો એક 10 સપ્ટેમ્બર વિશ્વભરમાં વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. શું તે ખરેખર એક દિવસ આત્મહત્યાની ટકાવારી શૂન્ય સુધી ઘટાડી શકશે, આ બાબતે દરેક જગ્યાએ ખૂબ મંથન ચાલી રહ્યું છે.
આત્મહત્યાના પરીબળો રાંચી રિનપાસના ડો. સિદ્ધાર્થ સિંહા વરિષ્ઠ મનોચિકિત્સકના જણાવ્યા અનુસાર, વ્યક્તિમાં આત્મહત્યા કે આત્મહત્યાનો વિચાર અચાનક આવતો નથી. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ ખૂબ જ અસ્વસ્થ અથવા ખૂબ જ નિરાશ હોય છે, ત્યારે તે તેની આસપાસના લોકોની જવાબદારી છે કે તે તેને ભાવનાત્મક, માનસિક અથવા શારીરિક જરૂર છે. જેથી વ્યક્તિ એકલાતા ન અનુભવે. વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ પર વરિષ્ઠ મનોચિકિત્સક ડૉ. સિદ્ધાર્થ સિન્હા લોકોને અપીલ કરે છે કે, જીવનમાં જ્યારે નિરાશા કે મુશ્કેલી હોય ત્યારે મિત્રો અથવા પરિવારના સભ્યો સાથે વાત કરો અને સમસ્યાનો ઉકેલ લાવવાનો પ્રયાસ કરો.
ભારત 43મા ક્રમે છે 77 ટકા આત્મહત્યા ઓછી અને મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં થાય છે. વિશ્વમાં દર 40 સેકન્ડે એક વ્યક્તિ આત્મહત્યા કરીને મૃત્યુ પામે છે. આત્મહત્યા કરનારા લોકોની સંખ્યાના આધારે ભારત વિશ્વમાં 43મા ક્રમે છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન અનુસાર છેલ્લા વર્ષમાં લગભગ 10 લાખ લોકો આત્મહત્યાના કારણે મૃત્યુ પામ્યા છે. વિશ્વની કુલ આત્મહત્યાઓમાં ભારતનો હિસ્સો 21 ટકા છે.
36 ટકા મહિલાઓમાં આત્મહત્યા ડોક્ટર મનોજ તિવારીનું કહેવું છે કે, એક મેગેઝિન અનુસાર વિશ્વની 18 ટકા મહિલાઓ ભારતમાં રહે છે. જ્યારે વિશ્વમાં મહિલાઓ દ્વારા કરવામાં આવતી કુલ આત્મહત્યામાં ભારતીય મહિલાઓનો હિસ્સો 36 ટકા છે, તેની પાછળ ઘરેલું હિંસા મુખ્ય કારણ છે. આત્મહત્યા કરનારાઓમાં 7.4 ટકા ખેડૂતો છે. રિપોર્ટ અનુસાર ભારતમાં દર 4 મિનિટે એક આત્મહત્યા થાય છે.
ઉદાહરણ સાથે સમજો: NCRBના ડેટા અનુસાર, વર્ષ 2021માં ઝારખંડમાં 1825 લોકોએ આત્મહત્યા કરી છે, જોકે 2020માં આ આંકડો 2200ની નજીક હતો. આંકડા દર્શાવે છે કે, મોટાભાગના લોકો તેમના લગ્ન જીવનને કારણે મૃત્યુ પામે છે. ઝારખંડમાં લગ્નને લગતી સૌથી વધુ સમસ્યાઓ 240, ઝઘડાને કારણે લગ્ન પછી 60, દહેજ 43, લગ્ન પછીના ગેરકાયદેસર સંબંધો 90, લગ્ન પછી છૂટાછેડા 47, વંધ્યત્વ અને નપુંસકતા 15, 168 પરીક્ષામાં નાપાસ થતાં 173 લોકોએ આત્મહત્યા કરી હતી. કૌટુંબિક મતભેદ માટે બીમારીને આત્મહત્યાનું મુખ્ય કારણ માનવામાં આવે છે. ઝારખંડમાં બીમારી, માનસિક બિમારી અને નશાની લતને કારણે 569 લોકોએ આત્મહત્યા કરી છે. આ ઉપરાંત સામાજિક પ્રતિષ્ઠાને ડામવાને કારણે 37, મિલકતના વિવાદમાં 63, ભવિષ્યની ચિંતાને કારણે 64, હાઉસ વાઈફ 162, ખાનગી ક્ષેત્રમાં કામ કરતા 201 અને સરકારી નોકરી કરતા 9 લોકોએ આત્મહત્યા કરી છે.
389 લોકોએ પ્રેમમાં આપ્યો જીવઃ એ જ રીતે, ઝારખંડમાં આત્મહત્યાની સંખ્યામાં વધારો થવા પાછળનું મુખ્ય કારણ પ્રેમ પ્રકરણ છે. પ્યાર મોહબ્બતમાં છેતરપિંડી થયા બાદ વર્ષ 2021માં 389 લોકોએ પોતાનો જીવ આપ્યો. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે, પ્રેમમાં જીવ આપનાર લોકોમાં પુરુષોની સંખ્યા વધુ હતી.
આંકડાઓમાંથી શીખવાના પાઠ: મનોચિકિત્સક ડો. સિદ્ધાર્થ સિન્હા રિનપાસે વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસના સંદર્ભમાં ETV ભારત સાથે વિગતવાર વાત કરી દરેક પગલા પર કાઉન્સેલિંગ કરવું પડશે. આપઘાતના મૂળમાં બેસીને આપણે કારણો વિશે ચર્ચા કરવી પડશે. આત્મહત્યા અને તેના નિવારણની દિવાલોને ઉજાગર કરવામાં મીડિયાની પણ મહત્વની ભૂમિકા છે. વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ 2022ને લોકોને આત્મહત્યાથી બચાવવાના પ્રયાસ તરીકે પણ જોવામાં આવે છે. આ વખતે વર્લ્ડ સ્યુસાઇડ એન્ટ્રન્સ એગની થીમ એક્શન થ્રુ હોપ ક્રિએટ કરી રહી છે. એટલે કે તમે તમારી વચ્ચે કામ કરતા લોકોની અપેક્ષાઓ રાખો, તેમનામાં આશા જગાડો. ડૉ.સિદ્ધાર્થ સિન્હાના જણાવ્યા અનુસાર, આ થીમ દ્વારા અમે એવા લોકોને સંદેશ આપવા માંગીએ છીએ જેઓ આત્મહત્યાનો વિચાર કરી રહ્યા છે કે, તેઓએ આશા ન છોડવી જોઈએ.
આત્મઘાતી વિચારોના લક્ષણો (Symptoms of suicidal ideation)
વારંવાર મરવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરવી (ખરેખર આત્મહત્યા કરતા પહેલા વ્યક્તિ તેના પરિવાર, મિત્રો અને પરિચિતો સાથે તેની ચર્ચા કરે છે જેથી લોકો તેને મદદ કરી શકે)
નિરાશાવાદી વિચાર વ્યક્ત કરવો (હું જીવીને શું કરીશ એમ કહેવાનો મારા જીવનમાં કોઈ હેતુ નથી.)
અપરાધની ઉચ્ચ ડિગ્રી વ્યક્ત કરો
અસહાય લાગણી
તમારી જાતને નાલાયક ગણો
ખતરો ઉઠાવો
વર્તન અને દિનચર્યામાં અચાનક ફેરફાર
દવાઓનો અતિશય ઉપયોગ
તમારી મનપસંદ પ્રવૃત્તિઓમાં અરુચિ દર્શાવો
કુટુંબ અને મિત્રોથી અંતર
આત્મ વિનાશ
આત્મહત્યા નિવારણના ઉપાય (Suicide Prevention Remedies)
લોકો સાથે જોડાયેલા રહો કારણ કે એકલતા એ આત્મહત્યા માટેનું મુખ્ય જોખમ પરિબળ છે.
તમારો ઉત્સાહ ચાલુ રાખો.
જો તમને સ્વાસ્થ્ય સંબંધી સમસ્યા હોય તો સારવાર લો
તમારા માનસિક સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખો
આત્મહત્યાના વિચારના કિસ્સામાં પ્રશિક્ષિત અને અનુભવી મનોવિજ્ઞાનીની સલાહ લો.
ધીરજ રાખો
સકારાત્મક વલણ રાખો
તમારા નિયંત્રણમાં હોય તેવી પરિસ્થિતિઓ પર ધ્યાન આપો
તમારી રુચિઓ અને શોખને પૂરતો સમય અને મહત્વ આપો
મનોરંજન કરો
પરિવાર સાથે ગુણવત્તાયુક્ત સમય પસાર કરો
બાળકો સાથે રમો
તમારી સર્જનાત્મક ક્ષમતાઓનો વિકાસ કરો
તમારી જાતને પ્રોત્સાહિત કરો
જીવનના સારા દિવસો અને ઘટનાઓને યાદ કરો
રમુજી લોકો સાથે સમય પસાર કરો
કોમેડી ફિલ્મો જુઓ
જોક્સ વાંચો
