ન્યુઝ ડેસ્ક: સ્ત્રીઓને ડિલિવરી પછી અને પ્રસૂતિ પછીના સમયગાળામાં થાક જેવી સમસ્યાઓ અને શારીરિક અને માનસિક સમસ્યાઓનો (physical and mental problems) સામનો કરવો પડે છે. આવી સ્થિતિમાં, યોગ્ય સ્વસ્થ થવા માટે અને આ સમસ્યાઓની અસરોને ઘટાડવા માટે નવી માતાની વિશેષ કાળજી લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
આ પણ વાંચો: જો તમે ગર્ભનિરોધક ગોળીઓ લઈ રહ્યા છો તો તમને થશે આ નુકસાન
ડિલિવરી પછી માતાની ખાસ કાળજી છે જરુરી: ડિલિવરી ભલે સિઝેરિયન હોય કે નોર્મલ,(Cesarean and normal delivery) બાળકના જન્મ પછી મહિલાઓના સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખવું ખૂબ જ જરૂરી છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે, જો ડિલિવરી પછી માતાનું શરીર યોગ્ય રીતે રિકવર ન થઈ શકે તો ભવિષ્યમાં બીજી ઘણી સમસ્યાઓનું જોખમ વધી જાય છે. હકીકતમાં, ગર્ભાવસ્થાથી લઈને બાળજન્મ સુધી અને પછી પ્રસૂતિ પછીના સમયગાળા દરમિયાન સ્ત્રીઓના શરીરમાં ઘણા માનસિક અને શારીરિક ફેરફારો (mental and physical changes in the body) થાય છે, જેની અસર તેમના સમગ્ર સ્વાસ્થ્ય પર પડે છે. ઉત્તરાખંડના વરિષ્ઠ ગાયનેકોલોજિસ્ટ ડૉ.વિજય લક્ષ્મીનું કહેવું છે કે, બાળકના જન્મ પછીનો સમય કોઈપણ મહિલા માટે ખૂબ જ જટિલ હોય છે. ડિલિવરી પછીના સમય દરમિયાન, જેને જન્મ પછીનો સમય પણ કહેવામાં આવે છે, સ્ત્રીના શરીરમાં ઘણા પ્રકારના શારીરિક અને ભાવનાત્મક ફેરફારો થાય છે, જેની સીધી અને ક્યારેક આડકતરી અસર તેના સ્વાસ્થ્ય પર પડે છે. એટલા માટે આ સમયે માત્ર શારીરિક જ નહીં પરંતુ તેમના માનસિક અને ભાવનાત્મક સ્વાસ્થ્યનું પણ ધ્યાન રાખવું ખૂબ જ જરૂરી છે.
આ પણ વાંચો: હવે કેન્સરની સારવારમાં થતી આડઅસરોથી મળશે રાહત
આરામ કરવો છે જરૂરી: ડૉ. વિજય લક્ષ્મી જણાવે છે કે, ડિલિવરી સિઝેરિયન હોય કે નોર્મલ (Cesarean and normal delivery) તે પછી મહિલાએ આરામ કરવો ખૂબ જ જરૂરી છે. જો કે, બંને પરિસ્થિતિઓમાં લેવાની સાવચેતી અલગ હોઈ શકે છે. પરંતુ બંને સ્થિતિમાં તેમના આહાર અને આરામનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે. તે કહે છે કે, નોર્મલ ડિલિવરીની પ્રક્રિયા મહિલા માટે ઘણી પીડાદાયક હોય છે. પરંતુ આ પછી પણ જો યોનિમાર્ગમાં ટાંકા આવે તો તેમાં થતો દુખાવો, ગર્ભાવસ્થાથી લઈને બાળકના જન્મ પછી શરીરમાં હોર્મોનલ ફેરફારો, આરામ, ઊંઘનો અભાવ અને થાક જેવા કારણો મહિલાઓ માટે લાંબા ગાળાની સમસ્યાઓનું કારણ બની રહી શકે છે. બીજી તરફ, સિઝેરિયન ડિલિવરી પછી મહિલાઓને આ સિવાય કેટલીક અન્ય સમસ્યાઓનો સામનો કરવો (cesarean delivery problems) પડે છે, જેમ કે સર્જરીને કારણે દુખાવો, નબળાઈ, ખાસ કરીને ઉઠવા, બેસવામાં અને ચાલવામાં સમસ્યા વગેરે. બંને કિસ્સાઓમાં, શારીરિક સમસ્યાઓ સિવાય, બાળકની જવાબદારીઓ જેમ કે તેને ખવડાવવું, તેને સાફ કરવું અને તેની સંભાળ રાખવી અને તેને સૂવડાવવું વગેરે, નવી માતાને સંપૂર્ણપણે થકાડી દેતી હોય છે, જે તેના શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્યને પણ અસર કરે છે.
આ સંજોગોમાં નવી માતાને આરામ આપવા માટે કેટલીક બાબતોનું ધ્યાન રાખી શકાય:
- બાળકની તમામ જવાબદારીઓ નવી માતા પર નાખવાને બદલે તેની સ્વચ્છતા અને સંભાળને લગતી કેટલીક જવાબદારીઓ પરિવારના અન્ય સભ્યો જેમ કે પિતા, દાદી, નાની અને ઘરના અન્ય સભ્યો પણ વહેંચી શકે છે.
- બાળકના જન્મ પછી, માતાની દિનચર્યા બાળકની દિનચર્યા પર ઘણી હદ સુધી આધાર રાખે છે. ઘણી વખત માતાને લાગે છે કે, બાળક સૂઈ જાય પછી તે તેનું બાકીનું કામ પૂરું કરશે, પરંતુ આવું થતું નથી. આવી સ્થિતિમાં, માતાની ઊંઘ પર ખૂબ અસર થાય છે. તેથી, જ્યારે પણ બાળક ઊંઘે છે, ત્યારે માતાએ એ પણ સુનિશ્ચિત કરવું જોઈએ કે ભલે થોડીવાર માટે જ હોય, તેણીએ પણ સૂવું જોઈએ જેથી તેની ઊંઘ પૂર્ણ થઈ શકે.
- જો શક્ય હોય તો, દિવસમાં એકવાર તમારા રૂમની બહાર ખુલ્લા વાતાવરણમાં જાઓ જેથી માતાને તાજી હવા અને સૂર્યપ્રકાશ મળે. આનાથી માત્ર શરીરને જ ફાયદો નથી થતો પરંતુ મન પણ શાંત અને પ્રસન્ન રહે છે.
- જો શક્ય હોય તો તમારા બાળકને તમારી બાજુમાં પરંતુ અલગ પથારીમાં સૂવા માટે મૂકો. તેનાથી માતા આરામથી સૂઈ શકશે અને બાળક પણ તેની સાથે રહેશે.
આ પણ વાંચો: ભારતમાં વધતા જતા હિસ્ટરેકટમીના કેસ છે ચિંતાનો વિષય
આહારનું ધ્યાન રાખવું જરુરી: માત્ર ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન જ નહીં, પરંતુ બાળકના જન્મ પછીના સમગ્ર સમયગાળા દરમિયાન માતાના આહારનું ખૂબ ધ્યાન રાખવું જોઈએ. ખાસ કરીને ડિલિવરી પછી સ્ત્રીને જરૂરી માત્રામાં એવો સંતુલિત અને સ્વસ્થ આહાર આપવો ખૂબ જ જરૂરી છે, જેમાં અનાજ, કઠોળ, ફળો અને શાકભાજી, બદામ, બીજ અને ડેરી ઉત્પાદનો વિપુલ પ્રમાણમાં હોય. આના કારણે તેમના શરીરને જરૂરી તમામ મિનરલ્સ, વિટામિન્સ, પ્રોટીન, કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ અને ફાઈબર વગેરે મળતા રહેશે. આ પોષણથી માત્ર તેમને જ નહીં પણ બાળકના શરીરને પણ ફાયદો થાય છે. તે જ સમયે, તે તેમના શરીરને ઝડપથી પુનઃપ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરે છે. આ સિવાય મહિલાના શરીરમાં પાણીની કમી ન રહે તે ખૂબ જ જરૂરી છે.
સામાન્ય પોસ્ટપાર્ટમ સમસ્યાઓ અને ઉપાયો:
- ડૉ. વિજયલક્ષ્મી જણાવે છે કે, નોર્મલ ડિલિવરી દરમિયાન ઘણી વખત મહિલાને યોનિમાર્ગમાં ટાંકા આવે છે. આવી સ્થિતિમાં, થોડા સમય માટે ઉક્ત જગ્યાએ પીડા અને અસ્વસ્થતા રહી શકે છે. આ માટે, ડોકટરો સામાન્ય રીતે ઘા પર દુખાવો દૂર કરતી ક્રીમ અથવા સ્પ્રેનો ઉપયોગ કરવાની, ઘા પર બરફ લગાવવાની અથવા અનુકૂળતા મુજબ ગરમ અથવા ઠંડા પાણીના ટબમાં બેસવાની ભલામણ કરે છે. જેના કારણે તેમને દર્દમાં રાહત મળી શકે છે.
- ઘણી વખત ડિલિવરી પછી મહિલાઓને કબજિયાતની સમસ્યા થાય છે. જો આવું થાય, તો તેમના ટાંકા પર પણ તણાવ આવી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, તેમને વધુ ફાઇબરયુક્ત ખોરાક ખાવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. બીજી તરફ, જો સમસ્યા વધુ હોય, તો તેમને કેટલાક લૈક્સેટિવ લેવાની પણ સલાહ આપવામાં આવે છે.
- સિઝેરિયન પછી સ્ત્રીઓને સ્વસ્થ થવામાં વધુ સમય લાગે છે. આવી સ્થિતિમાં, ઓપરેશન દરમિયાન ટાંકાઓમાં દુખાવો સિવાય, તેમાં અન્ય સમસ્યાઓનું જોખમ વધારે છે. તેથી જ ડોકટરો સ્ત્રીઓને ટાંકા સુકવવા માટે દવાઓ અને દુખાવો ઓછો કરવા માટે દર્દ નિવારક દવાઓ આપે છે. આ તબક્કામાં, સ્ત્રીઓને વધુ આરામ કરવાની અને બાળકને ઉપાડવા સિવાય અમુક સમય માટે કોઈ ભારે વસ્તુ ન ઉઠાવવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.
- બંને પ્રકારની ડિલિવરીમાં ઘણી વખત મહિલાઓને બાળકને સ્તનપાન કરાવતી વખતે પણ કેટલીક સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો બાળક ઓછી માત્રામાં દૂધ પીવે અને દૂધ માતાના સ્તનોમાં એકઠું થવા લાગે, તો સ્તનોમાં ગઠ્ઠો હોઈ શકે છે. આનાથી તેઓ ફૂલી શકે છે અથવા સખત બની શકે છે. આ સ્થિતિ ક્યારેક ખૂબ પીડાદાયક હોઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં બ્રેસ્ટ પંપની મદદથી અથવા બ્રેસ્ટને દબાવીને તેમાં એકઠું થયેલું દૂધ બહાર કાઢવું જોઈએ.
- ડૉ. વિજયલક્ષ્મી સમજાવે છે કે, બાળજન્મ પછી શરીરમાં હોર્મોનલ ફેરફારો અને આરામ, ઊંઘ અને થાકના અભાવને કારણે, સ્ત્રીઓમાં ઘણી ભાવનાત્મક અને વ્યવહારિક સમસ્યાઓ ઊભી થાય છે જેમાં તણાવ, જેમ કે ગુસ્સો, ચીડિયાપણું, ઉદાસી, રડવું, નિરાશા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. આ તબક્કાને બેબી બ્લૂઝ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આવી સ્થિતિમાં, જો શક્ય હોય તો, ઘરના વડીલો, ખાસ કરીને સ્ત્રીઓ તેમને પ્રોત્સાહિત કરી શકે છે અને સારી સલાહ આપી શકે છે. આ સાથે જ જરૂર પડ્યે તબીબી સલાહ કે કાઉન્સેલિંગ લેવાથી પણ ફાયદો થઈ શકે છે.
