એડિલેડ: યુનિવર્સિટી ઓફ સાઉથ ઓસ્ટ્રેલિયાના ન્યુટ્રિશનિસ્ટ્સ (Nutritionists of University of South Australia) તમને વિવિધ રંગોના ફળો અને શાકભાજી ખાવાની સલાહ આપે છે. રંગોનો આ મેઘધનુષ્ય માત્ર સારો ખોરાક નથી, કારણ કે તે પ્લેટમાં સારો લાગે છે. તેના બદલે દરેક રંગ (Nutritionists Advise For Colorful fruits) આપણા શરીરને વિવિધ પ્રકારના જરૂરી પોષક તત્વો પૂરા પાડે છે. તેથી જ ધીમે ધીમે આ રંગબેરંગી ફળોને તમારા રોજિંદા જીવનમાં સામેલ કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. તમારા ખોરાકમાં ફળ અને શાકભાજીનો સમાવેશ કરો તો જ તમને ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ મળશે. આ ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ (Phytonutrients are Useful For Health) ખાસ કરીને આપણા શરીર અને આપણા એકંદર સ્વાસ્થ્ય માટે કામ કરે છે..
દરેક રંગમાં ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ: છોડના ખોરાકમાં જોવા મળતા પોષક તત્ત્વને વ્યાપક રીતે ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ કહેવામાં આવે છે. ઓછામાં ઓછા 5,000 જાણીતા ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ હોવાનું કહેવાય છે, જો કે ત્યાં ઘણા વધુ છે. દરેક રંગમાં જોવા મળતા ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ ખાસ કરીને આપણા શરીર અને આપણા સમગ્ર સ્વાસ્થ્ય માટે કામ કરે છે. ચાલો જાણીએ કયો રંગ શું કરે છે.
પોષક તત્ત્વ: લાલ રંગના ફળ અને શાકભાજી 'કેરોટીનોઈડ્સ' નામના ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ દ્વારા રંગીન હોય છે. તેમાં લાઇકોપીન, ફ્લેવોન અને ક્વેર્સેટીન જેવા તત્ત્વ હોય છે. આ તત્ત્વ આપણા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ કેરોટીનોઈડ્સ ટામેટાં, સફરજન, ચેરી, તરબૂચ, લાલ દ્રાક્ષ, સ્ટ્રોબેરી અને કેપ્સિકમમાં જોવા મળે છે.
કેરોટીનોઈડ એન્ટીઓક્સીડેન્ટ: આ કેરોટીનોઈડ એન્ટીઓક્સીડેન્ટ તરીકે ઓળખાય છે. આપણે આ નામ પહેલા પણ સાંભળ્યું હશે, પરંતુ તેનો અર્થ કદાચ તમને યાદ નહીં હોય. તે "ફ્રી રેડિકલ" સાથે સંબંધિત છે. મુક્ત રેડિકલ આપણા શરીરમાં કુદરતી રીતે શ્વસન અને ચાલવા જેવી બધી સામાન્ય શારીરિક પ્રક્રિયાઓના આડપેદાશ તરીકે રચાય છે. પરંતુ તે યુવી પ્રકાશ, ધૂમ્રપાન, વાયુ પ્રદૂષકો અને ઔદ્યોગિક રસાયણોના સંપર્કમાં આવવાથી પણ આવે છે. મુક્ત રેડિકલ અસ્થિર અણુઓ છે, જે આપણા શરીરમાં પ્રોટીન, કોષ પટલ અને DNAને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. આ કુદરતી પરંતુ હાનિકારક પ્રક્રિયા ઓક્સિડેશન અથવા ઓક્સિડેટીવ તણાવ તરીકે ઓળખાય છે. તે અકાળ વૃદ્ધત્વ, બળતરા અને કેન્સર અને હૃદય રોગ સહિતના રોગોમાં ફાળો આપે છે.
એન્ટીઑકિસડન્ટો વધારવાના ફાયદા: મહત્ત્વની વાત એ છે કે, એન્ટિઓક્સિડન્ટ્સ આપણા શરીરમાં ઉત્પન્ન થતા મુક્ત રેડિકલનો નાશ કરે છે. તેઓ મુક્ત રેડિકલને સ્થિર કરે છે. જેથી તેઓ નુકસાન ન કરે. તમારા આહારમાં એન્ટીઑકિસડન્ટો વધારવાથી ઓક્સિડેટીવ તણાવ ઓછો થાય છે અને સંધિવા, પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ, હૃદય રોગ, સ્ટ્રોક અને કેન્સર સહિત ઘણા રોગોનું જોખમ ઓછું થાય છે.
શાકભાજીમાં પણ કેરોટીનોઈડ: નારંગી રંગના ફળ અને શાકભાજીમાં પણ કેરોટીનોઈડ હોય છે. પરંતુ લાલ શાકભાજીમાં જોવા મળતા આલ્ફા અને બીટા કેરોટીન કર્ક્યુમિનોઈડ્સ અને અન્ય કરતા થોડા અલગ હોય છે. આ ગાજર, કોળું, જરદાળુ, ટેન્જેરીન, નારંગી અને હળદરમાં જોવા મળે છે. આલ્ફા અને બીટા કેરોટીન આપણા શરીરમાં વિટામિન Aમાં રૂપાંતરિત થાય છે, જે તંદુરસ્ત આંખો અને સારી દ્રષ્ટિ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
વિટામિન A: વિટામિન A એ એન્ટીઑકિસડન્ટ પણ છે, જે આપણા શરીરના લિપિડ્સ (અથવા ચરબી) ના ભાગોને લક્ષ્ય બનાવી શકે છે, જેમ કે કોષ પટલ. વિટામિન A મુક્ત રેડિકલને લક્ષ્ય બનાવે છે, જે આપણા કોષ પટલની આસપાસ અને લિપિડથી બનેલા અન્ય વિસ્તારો બનાવે છે, કેન્સર અને હૃદય રોગનું જોખમ ઘટાડે છે.
પીળા રંગના ફળ: પીળા ફળો અને શાકભાજીમાં કેરોટીનોઈડ્સ પણ હોય છે, પરંતુ તેમાં લ્યુટીન, ઝેક્સાન્થિન, મેસો ઝેક્સાન્થિન, વાયોલા ઝેન્થિન અને અન્ય સહિતના ઘણા ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ પણ હોય છે. આ સફરજન, નાશપતી, કેળા, લીંબુ અને અનાનસમાં જોવા મળે છે. લ્યુટીન, ઝેક્સાન્થિન અને મેસો ઝેક્સાન્થિન આંખના સ્વાસ્થ્ય માટે ખાસ કરીને મહત્ત્વપૂર્ણ હોવાનું દર્શાવવામાં આવ્યું છે.
ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ: આ ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ તમારી આંખોમાં યુવી પ્રકાશને પણ શોષી શકે છે. આંખો માટે સનસ્ક્રીનની જેમ કાર્ય કરે છે અને તેમને સૂર્યના નુકસાનથી બચાવે છે. લીલા રંગના ફળો (લીલા ફળ) અને શાકભાજીમાં હરિતદ્રવ્ય હોય છે. નાઈટ્રેટ્સ અને ફોલેટ અથવા વિટામીન B9 તરીકે ઓળખાતા કેટેચીન્સ, એપિગાલોકેટેચીન ગેલેટ, ફાયટોસ્ટેરોલ્સ સહિતના ઘણા ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ આ બધા મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્ત્વ છે. આ બધા એવોકાડો, બ્રસેલ્સ સ્પ્રાઉટ્સ, સફરજન, નાસપતી, લીલી ચા અને પાંદડાવાળા શાકભાજીમાં જોવા મળે છે. તે એન્ટીઑકિસડન્ટ તરીકે પણ કામ કરે છે અને તેથી લાલ શાકભાજી માટે ઉપર જણાવેલા ફાયદા છે. પરંતુ તે 'વાસોડિલેશન'ને પ્રોત્સાહન આપીને રક્તવાહિનીઓને સ્વસ્થ રાખવામાં મહત્વપૂર્ણ લાભ પણ પૂરા પાડે છે.
ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સના લાભ: આ ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ આપણી રક્ત વાહિનીઓને વધુ સ્થિતિસ્થાપક અને લવચીક બનાવવામાં મદદ કરે છે અથવા વિસ્તરે છે. તે રક્ત પરિભ્રમણને સુધારે છે અને બ્લડ પ્રેશર ઘટાડે છે, હૃદય અને અન્ય ગૂંચવણો અને રોગનું જોખમ ઘટાડે છે. વિભાવના પછી ફોલેટ લેવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે. કારણ કે, તે બાળકોમાં ન્યુરલ ટ્યુબ ખામી (જેમ કે સ્પિના બિફિડા) ના જોખમને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. ફોલેટ સગર્ભાવસ્થાના પ્રથમ થોડા અઠવાડિયા દરમિયાન ગર્ભની નર્વસ સિસ્ટમના વિકાસમાં મદદ કરે છે. કારણ કે, તે તંદુરસ્ત કોષ વિભાજન અને DNA સંશ્લેષણને પ્રોત્સાહન આપવાનું કામ કરે છે.
વાદળી અને જાંબલી ફળ: વાદળી અને જાંબલી ફળમાં વિવિધ પ્રકારના ફાયટોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ હોય છે. જેમાં એન્થોકયાનિન, રેઝવેરાટ્રોલ, ટેનીન અને અન્યનો સમાવેશ થાય છે. તેઓ બ્લેકબેરી, બ્લૂબેરી, અંજીર અને જાંબલી દ્રાક્ષમાં જોવા મળે છે. એન્થોકયાનિન્સમાં એન્ટીઑકિસડન્ટ ગુણધર્મો પણ છે અને તેથી તે લાલ ફળો અને શાકભાજી હેઠળ સમજાવ્યા મુજબ કેન્સર, હૃદય રોગ અને સ્ટ્રોકના જોખમને ઘટાડવામાં લાભ આપે છે. તાજેતરના પુરાવા સૂચવે છે કે, તેઓ મેમરીમાં સુધારો પણ પ્રદાન કરી શકે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, તે મગજના કોષો વચ્ચે સિગ્નલિંગમાં સુધારો કરે છે અને મગજ માટે નવી માહિતીને બદલવા અને અનુકૂલન કરવાનું સરળ બનાવે છે. આ મગજની પ્લાસ્ટિસિટી તરીકે ઓળખાય છે.
