નવી દિલ્હી: શિક્ષણ મંત્રાલય (Union Ministry of Education) દ્વારા નેશનલ કાઉન્સિલ ઓફ એજ્યુકેશનલ રિસર્ચ એન્ડ ટ્રેનિંગ (NCERT)ની મદદથી માનસિક સ્વાસ્થ્ય સર્વે હાથ ધરવામાં આવ્યો (NCERT Mental Health Survey) હતો. જેમાં વિદ્યાર્થીઓના માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને સર્વાંગી વિકાસ પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ સર્વે વિદ્યાર્થીઓના માનસિક સ્વાસ્થ્યને લઈને તેમની ધારણા જાણવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો. સર્વેક્ષણે વિદ્યાર્થીઓને તેમની લાગણીઓ પર પ્રતિબિંબિત કરવાની અને તેમના સુખાકારીને હકારાત્મક અથવા નકારાત્મક રીતે અસર કરતા પાસાઓ પર આત્મનિરીક્ષણ કરવાની તક આપી છે.
સર્વેક્ષણ: રાજ્યસભામાં એક પ્રશ્નના લેખિત જવાબમાં આ માહિતી આપતાં શિક્ષણ રાજ્યપ્રધાન અન્નપૂર્ણા દેવીએ જણાવ્યું હતું કે, ''દેશભરની વિવિધ શાળાઓના ધોરણ 6 થી 12ના કુલ 3,79,842 વિદ્યાર્થીઓએ સર્વેમાં ભાગ લીધો હતો. શિક્ષણ મંત્રાલય દ્વારા તારીખ 06 સપ્ટેમ્બર 2022ના રોજ સર્વેક્ષણ અહેવાલ બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો. સર્વેક્ષણના એકંદર તારણો સૂચવે છે કે, મોટાભાગના વિદ્યાર્થીઓ તેમના જીવનમાં સારું કરવા માટે જવાબદાર હોવાનું અનુભવે છે.''
વિદ્યાર્થી તણાવ: જો કે, વિદ્યાર્થીઓનો શારીરિક દેખાવ, અંગત અને શાળાના જીવનમાંથી સંતોષ અને લોકો તેમની લાગણીઓ અને આનંદના અનુભવો શેર કરવા માટે ઉપલબ્ધતા પણ વારંવાર મૂડ સ્વિંગ સાથે સંકળાયેલા હતા, અભ્યાસ, પરીક્ષા અને પરિણામ વિશે ચિંતા અનુભવતા હતા. આ વિદ્યાર્થી તણાવ મધ્યમથી માધ્યમિક સ્તર સુધી વધ્યો અને છોકરાઓ કરતાં છોકરીઓ દ્વારા વધુ નોંધવામાં આવ્યો. વિદ્યાર્થીઓ દ્વારા અપનાવવામાં આવેલી વ્યૂહરચનાઓમાં યોગ અને ધ્યાન માટે તેમની પસંદગીનો સમાવેશ થાય છે.
મનોદર્પણ: શિક્ષણ મંત્રાલયે મનોદર્પણ નામની પહેલ કરી છે. તેમાં વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય ધરાવતા પરિવારોને, કોવિડ ફાટી નીકળતી વખતે અને તે પછી પણ મનોસામાજિક સહાય પૂરી પાડવા માટેની પ્રવૃત્તિઓની વિશાળ શ્રેણીનો સમાવેશ થાય છે. માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને મનોસામાજિક ક્ષેત્રના નિષ્ણાતો વિદ્યાર્થીઓના માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ પર દેખરેખ રાખવા અને મનોસામાજિક સમસ્યાઓના નિવારણ માટે રોકાયેલા છે. કાઉન્સેલિંગ સેવાઓ, ઓનલાઈન સંસાધનો અને હેલ્પલાઈન દ્વારા મનોદર્પણ પહેલ હેઠળ શિક્ષણ મંત્રાલયની વેબસાઈટ પર વેબ પેજ બનાવવામાં આવ્યું છે.
ટોલ ફ્રી હેલ્પલાઇન: વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો માટે વેબ પેજ પર અપલોડ કરવામાં આવેલી સલાહ, વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો (FAQ), વ્યવહારુ ટીપ્સ, પોસ્ટર્સ, વિડિયો, શું કરવું અને મનોસામાજિક સમર્થન માટેની માર્ગદર્શિકા શામેલ છે. શાળાઓ, કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓના વિદ્યાર્થીઓ માટે રાષ્ટ્રીય ટોલ ફ્રી હેલ્પલાઇન (વિદ્યાર્થીઓ માટે રાષ્ટ્રીય ટોલ ફ્રી હેલ્પલાઇન 8448440632)ની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. NCERT શિક્ષક કાઉન્સેલર મોડેલ સાથે ડિપ્લોમા કોર્સ ઇન ગાઇડન્સ એન્ડ કાઉન્સેલિંગ (DCGC) ઓફર કરે છે. જેથી આવા શિક્ષકો વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષણ સિવાય શૈક્ષણિક, વ્યક્તિગત અને કારકિર્દી સંબંધિત મુદ્દાઓ સાથે વ્યવહાર કરવામાં મદદ કરી શકે.
શિક્ષણ મંત્રાલય: કેન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રાલય અનુસાર તમામ રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની સરકારોને મંત્રાલયની મનોદર્પણ પહેલને વ્યાપક પ્રચાર કરવાની સલાહ આપવામાં આવી હતી. જેથી રસ ધરાવતા વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો, માતાપિતા આ સેવાઓનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કરી શકે. NCERT વિદ્યાર્થીઓની ભાવનાત્મક અને માનસિક સુખાકારી માટે શિક્ષકો અને કાઉન્સેલરોની ક્ષમતાને મજબૂત કરવામાં રોકાયેલ છે. તેમને ડરનો સામનો કરવામાં મદદ કરે છે અને તેમની સાથે વ્યવહાર કરવાની રીતો શોધે છે.
