હૈદરાબાદ: નવરાત્રીનો તહેવાર દેશના લગભગ તમામ ભાગોમાં આદર અને ઉત્સાહ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, નવરાત્રીના ઉપવાસ (navaratri fast recipes) દ્વારા આધ્યાત્મિક વૃદ્ધિ અને સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપવાસ દ્વારા સમગ્ર શરીરના શુદ્ધિકરણ અને નવીકરણ સાથે, બિનજરૂરી ચરબીનો નાશ થાય (shardiya navratri vrat benefits) છે. સતત ઉપવાસને કારણે ઘણી વખત લોકોને થાક, ઉર્જાનો અભાવ, ક્યારેક પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ અથવા માથાનો દુખાવો જેવી સમસ્યા દેખાવા લાગે છે. પરંતુ ઉપવાસ દરમિયાન કેટલીક સાવચેતી રાખવાથી અને આહારમાં સંતુલન રાખવાથી આ સમસ્યાઓથી ઘણી હદ સુધી બચી શકાય છે.
નવ દિવસ ઉપવાસ: ઘણા લોકો નવરાત્રિમાં નવ દિવસ ઉપવાસ પણ રાખે છે. આ દિવસોમાં વ્રત રાખીને મા દુર્ગાના અન્ય સ્વરૂપોની પૂજા કરવાથી વિશેષ ફળ મળે છે. જો કે ઉપવાસના ઘણા સ્વાસ્થ્ય લાભો છે, પરંતુ લાંબા દિવસો સુધી ઉપવાસ રાખવાથી નબળાઈ પણ આવી શકે છે. તમે બીમાર પણ પડી શકો છો. ઘણી વખત આખો દિવસ ઉપવાસ કે ઉપવાસ દરમિયાન, ઘી તેલયુક્ત ખોરાક વધુ માત્રામાં ખાવાથી અથવા અમુક અલગ અલગ કારણોસર, ઉપવાસ દરમિયાન અથવા ક્યારેક નવરાત્રિ પછી પણ સ્વાસ્થ્ય પર કેટલીક હાનિકારક અસરો જોવા મળે છે.
ડૉ. દિવ્યા શર્મા: ઉપવાસ દરમિયાન અને પછી પણ કોઈ સમસ્યા ન થાય તે માટે ઉપવાસ દરમિયાન આહાર અને આહારની દિનચર્યા શું હોવી જોઈએ તે વિશે વધુ જાણવા માટે ETV ભારત સુખી ભવાએ ન્યુટ્રિશનિસ્ટ અને ડાયેટિશિયન ડૉ. દિવ્યા શર્માની સલાહ લીધી હતી.
સમસ્યાઓ વધી શકે છેઃ ડૉ.દિવ્યા કહે છે કે, મોટાભાગના લોકો ઉપવાસ દરમિયાન દિવસમાં માત્ર એક જ વાર ખાય છે. આમાંના કેટલાક લોકો એવા હોય છે કે, તેઓ દિવસમાં એકવાર અનાજ ખાય છે, જ્યારે કેટલાક લોકો આખા દિવસ દરમિયાન ફ્રુટ ડાયટમાં ગણાયેલ ખોરાક જ ખાય છે. ઘણી વખત, કેટલાક લોકો આ સમયગાળા દરમિયાન શરીરની જરૂરિયાતો અનુસાર ખોરાકના અભાવને કારણે શરીરમાં ઉર્જાનો અભાવ અનુભવે છે, જ્યારે કેટલાક લોકો એવા પણ હોય છે, જે ઉપવાસ દરમિયાન ખૂબ ફળવાળો નાસ્તો અને ઘી તેલયુક્ત આહાર લે છે. આવી સ્થિતિમાં તેમને પાચન સંબંધી કેટલીક સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે.
ફાસ્ટિંગ ફૂડમાં ઘી: ડૉ. દિવ્યા શર્મા જણાવે છે કે જ્યારે કેટલાક લોકો દિવસમાં માત્ર એક જ વાર ભોજન લે છે, તો ઉપવાસ તોડતી વખતે તેઓ જરૂરિયાત અને ભૂખ બંને કરતાં વધુ ખોરાક લે છે. તે જ સમયે, લોકો સામાન્ય રીતે ફાસ્ટિંગ ફૂડમાં ઘી અથવા તેલનો વધુ ઉપયોગ કરે છે. આવી સ્થિતિમાં, જ્યારે લોકો આખો દિવસ ખાલી પેટ પછી એકસાથે વધુ પડતું ખોરાક ખાય છે, તો તે ખોરાકના પાચનમાં માત્ર સમસ્યા નથી, પરંતુ પાચન અને અન્ય પ્રકારની ઘણી સમસ્યાઓ પણ જોવા મળે છે. લોકો..
નવરાત્રી રેસીપી: ન્યુટ્રિશનિસ્ટ ડૉ. દિવ્યા શર્મા કહે છે કે, ઉપવાસ દરમિયાન આવી સમસ્યાઓથી બચવા માટે તમારી ડાયટ રૂટિન રાખવી જરૂરી છે. જે લોકોને ડાયાબિટીસ કે અન્ય કોઈ પ્રકારની સમસ્યા હોય તે જ નહીં પરંતુ સ્વસ્થ લોકોએ પણ ઉપવાસ દરમિયાન પોતાના આહારનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ. તેઓ જણાવે છે કે, ઘણા લોકો ઉપવાસ દરમિયાન એક જ ભોજન સિવાય બટાકા, ચિપ્સ, સાબુદાણાની મોટી કે ખીચડી વગેરે ઘીમાં શેકેલા નાસ્તા ખાય છે. જે શરીરની કેલરી કાઉન્ટ વધારી શકે છે, કારણ કે બટેટા અને સાબુદાણા બંનેમાં કેલરી વધુ હોય છે. તેથી, તેઓ ખૂબ જ મર્યાદિત માત્રામાં ખાવા જોઈએ. આના સ્થાને ફળો, દૂધ અને દૂધની બનાવટો અને ડ્રાય ફ્રુટ્સનું સેવન આરોગ્યપ્રદ વિકલ્પ છે.
ઉપવાસનો આહાર શું છેઃ ડાયેટિશિયન ડૉ. દિવ્યા શર્મા જણાવે છે કે, અલગ અલગ જગ્યાએ ઉપવાસ દરમિયાન બિયાં સાથેનો દાણો, રાજગીરા, પાણીની છાલનો લોટ, મોરધન ખીચડી વગેરે ફળ તરીકે ખાવામાં આવે છે. ખાસ કરીને ફ્રૂટ ડાયટમાં લોકો ડમ્પલિંગ, ચીલા કે તેમાંથી બનાવેલા પરાઠા ખાય છે. પરંતુ વ્રત દરમિયાન વધુ માખણ કે ઘી તેલથી બનેલા આહારનું સેવન ટાળવું જોઈએ. પકોડાને બદલે ઓછા તેલ કે ઘીમાં બનાવેલા ચીલા કે, પરાઠા ખાવાથી વધુ ફાયદો થાય છે. આ સિવાય મોરધન ખીચડી કે સાબુદાણામાં બટાકાની જગ્યાએ અન્ય શાકભાજીનો ઉપયોગ પણ સ્વાસ્થ્ય માટે વધુ ફાયદાકારક છે.
ઉપવાસ દરમિયાન ભોજન: ડાયટિશિયન દિવ્યા શર્મા કહે છે કે, ઉપવાસ દરમિયાન માત્ર એક જ વાર વધુ ખોરાક ખાવાને બદલે દિવસમાં ત્રણ કે ચાર વખત માઈક્રો ફૂડ લેવાથી વધુ ફાયદો થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, ફળો, ડ્રાયફ્રૂટ્સ અથવા બંનેમાંથી બનાવેલ શેક સવારે દૂધ સાથે ખાઈ શકાય છે. બીજી બાજુ, શાકભાજી, દહીં, ફળો જે ઉપવાસમાં રાજગીર, મોરધન અથવા પાણીની છાલના લોટની રોટલી, ચીલા અથવા પરાઠા સાથે ખાઈ શકાય છે, તે બપોરે અથવા સંપૂર્ણ ભોજન સમયે લઈ શકાય છે.
ડ્રાયફ્રૂટ્સ: આ સિવાય બટાકા કે, તેલ અને ઘીમાંથી બનેલા નાસ્તાને બદલે લસ્સી, નારિયેળ પાણી, મગફળી, શેકેલા મખાના અને ડ્રાયફ્રૂટ્સ આખો દિવસ આરોગી શકાય છે. આનાથી આખો દિવસ શરીરમાં એનર્જી જળવાઈ રહેશે એટલું જ નહીં, ખાલી પેટ કે એક જ સમયે વધારે ખાવાથી એસિડિટી, ગેસ, પેટ ફૂલવું અથવા માથાનો દુખાવો જેવી સમસ્યાઓ પણ દૂર રહેશે. તેઓ કહે છે કે, મોડી સાંજે અથવા રાત્રે ઉપવાસ તોડવાને બદલે, થોડો વહેલો ખોરાક અથવા ફળોનો ખોરાક લેવો વધુ સારું છે. આ ખોરાકને પચવામાં પૂરો સમય આપે છે અને તે પાચન સંબંધિત સમસ્યાઓ પણ ઘટાડે છે. ઉપવાસ દરમિયાન દિવસમાં એક વખત ભોજન લેનારાઓએ પણ રાત્રે થોડું વહેલું ખાવું જોઈએ. દિવસભર કંઈ ન ખાધા પછી, જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ મોડી સાંજે અથવા રાત્રે ખાય છે, ત્યારે ખોરાકને પચવામાં સમસ્યા થઈ શકે છે. આ સિવાય ઉપવાસ દરમિયાન હળવો અને પૌષ્ટિક આહાર લેવો વધુ સારું છે.
