National Press Day: આજે રાષ્ટ્રીય પત્રકારત્વ દિવસ, જાણો તેનું મહત્વ અને ભારતમાં પ્રેસની સ્વતંત્રતા

સ્વતંત્ર અને નિષ્પક્ષ પત્રકારત્વ માટે મોનિટરિંગ રેગ્યુલેટરની જરૂર છે. ભારત સહિત વિશ્વના 50 દેશોમાં રેગ્યુલેટર હાજર છે. પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયા, ભારતમાં પ્રેસ માટેની નિયમનકારી સંસ્થાની સ્થાપના 16 નવેમ્બરના રોજ કરવામાં આવી હતી. અમે તેને રાષ્ટ્રીય પત્રકારત્વ દિવસ તરીકે ઉજવીએ છીએ.

હૈદરાબાદ: ભારતના લોકતાંત્રિક સમાજમાં સ્વતંત્ર અને જવાબદાર પ્રેસના સન્માન માટે દર વર્ષે 16 નવેમ્બરે રાષ્ટ્રીય પ્રેસ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયાએ એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે એક નૈતિક ચોકીદાર તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું કે પ્રેસ ઉચ્ચ ધોરણો જાળવી રાખે અને કોઈપણ પ્રભાવ કે ધાકધમકીથી તેને અવરોધ ન આવે. તે તે દિવસને પણ યાદ કરે છે જ્યારે પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયાએ કામ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું.

• Press Council of India is organizing National Press Day on the theme “Media in the Era of Artificial Intelligence” on November 16, 2023 at Vigyan Bhawan, New Delhi.

  — Press Council of India (@PressCouncil_IN) November 15, 2023 " class="align-text-top noRightClick twitterSection" data="

  Press Council of India is organizing National Press Day on the theme “Media in the Era of Artificial Intelligence” on November 16, 2023 at Vigyan Bhawan, New Delhi.

  — Press Council of India (@PressCouncil_IN) November 15, 2023

  ">

  Press Council of India is organizing National Press Day on the theme “Media in the Era of Artificial Intelligence” on November 16, 2023 at Vigyan Bhawan, New Delhi.

  — Press Council of India (@PressCouncil_IN) November 15, 2023

ઇતિહાસ: 1956 માં, પ્રથમ પ્રેસ કમિશને જણાવ્યું હતું કે પત્રકારત્વમાં વ્યાવસાયિક નીતિશાસ્ત્રને જાળવવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ વૈધાનિક સત્તા મંડળની રચના દ્વારા પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. આમાં મુખ્યત્વે મીડિયા ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા લોકોનો સમાવેશ થશે અને પ્રવૃત્તિઓમાં મધ્યસ્થી કરી શકશે. તેમાંથી 1966માં પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયાનો જન્મ થયો. ત્યારથી, 16 નવેમ્બર 1966 ને પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયાની સ્થાપનાની યાદમાં રાષ્ટ્રીય પ્રેસ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.

• P.C.I. will be observing National Press Day on November 16, 2023 at Vigyan Bhawan, New Delhi on the theme “Media in the Era of Artificial Intelligence” to be inaugurated by Hon’ble Vice-President of India, Shri Jagdeep Dhankar.

  — Press Council of India (@PressCouncil_IN) November 15, 2023 " class="align-text-top noRightClick twitterSection" data="

  P.C.I. will be observing National Press Day on November 16, 2023 at Vigyan Bhawan, New Delhi on the theme “Media in the Era of Artificial Intelligence” to be inaugurated by Hon’ble Vice-President of India, Shri Jagdeep Dhankar.

  — Press Council of India (@PressCouncil_IN) November 15, 2023

  ">

  P.C.I. will be observing National Press Day on November 16, 2023 at Vigyan Bhawan, New Delhi on the theme “Media in the Era of Artificial Intelligence” to be inaugurated by Hon’ble Vice-President of India, Shri Jagdeep Dhankar.

  — Press Council of India (@PressCouncil_IN) November 15, 2023

'નેશનલ પ્રેસ દિવસે હું કહીશ કે, પ્રેસની આઝાદીનું અવલંબન પત્રકારના પોતાના પર હોય એવું મને લાગે છે. સરકારોને તો પોતાને અનુકૂળ સમાચારો પ્રકાશિત થાય એમાં રસ હોય છે. સરકારને માધ્યમો પોતાના વશમાં રહે એમાં પણ રસ હોય એ સ્વાભાવિક છે. પણ જે રીતે પત્રકારોની પોતાના કામને લઇને ધરપકડ કરાય છે એ અખબારી આઝાદી પર તરાપ છે એમ હું સ્પષ્ટ રીતે માનુ છુ. દેશમાં અને રાજ્યની દરેક સરકાર ઇચ્છે છે પોતાને અનુકૂળ સમાચારો પ્રકાશિત થાય. બંગાળમાં મમતા બેનરજી પર કાર્ટૂન ચિતરનારને પણ કેદ થાય છે, એમ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પર કાર્ટૂન કરનારને પણ જેલ થાય એ બતાવે છે કે સરકાર કોઈની પણ હોય અંતે સરકારને પોતાને ગમતા સમાચારો અને પોતાને ગમતા વિશ્લેષણ ગમે છે. પત્રકાર જ નક્કી કરે એની સ્વતંત્રતા. આજે માધ્યમ સંસ્થાઓ સામે પણ સ્વતંત્રતા અને અન્ય પડકારો છે. કટોકટીમાં ક્યા પત્રકારો અને ક્યા માધ્યમોએ અવાજ ઉઠાવ્યા હતા. આરએસએસના સામયિક સાધના એ કટોકટી સામે લખ્યું હતુ. પણ સવાલ એ છે કે, ગુજરાતના કેટલાઅને ક્યા પ્રત્રકારોએ અવાજ ઉઠાવ્યા એ પણ જાણવું જોઈએ. આજે કેટલાંક મીડિયાને ગોદી મીડિયા કહે છે. એ પણ સાચું નથી. મીડિયાએ બંને પક્ષોનું સાચું ચિત્ર રજૂ કરવું જોઇએ. નેશનલ પ્રેસ દિવસે મહત્વનું એ છે કે, આજે પત્રકારોમાં કેટલું દૈવત્ય છે જે સાચા પત્રકારત્વને ટકાવે.' -હરિ દેસાઈ, પૂર્વ તંત્રી, લેખક-પત્રકાર

પત્રકારત્વમાં શ્રેષ્ઠતા માટે રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર: 16 નવેમ્બરના રોજ રાષ્ટ્રીય પ્રેસ દિવસ દેશમાં જવાબદાર અને સ્વતંત્ર પ્રેસનું પ્રતીક છે. પત્રકારત્વમાં શ્રેષ્ઠતા માટેના રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારો વિવિધ કાર્યક્રમો દરમિયાન આપવામાં આવે છે. આ પ્રસંગે સંભારણું પણ વિમોચન કરવામાં આવ્યું છે. 2012 થી, આ એવોર્ડ વિવિધ ક્ષેત્રોમાં પ્રિન્ટ મીડિયામાં ઉત્કૃષ્ટ દેખાવ કરનારા પત્રકારોને સન્માનિત કરવા માટે આપવામાં આવે છે.

'વિશ્વ પ્રેસ દિવસનું મહત્વ એટલા માટે કે આજના ટીવી ચેનલોના જમાનામાં આપણે દાખલ થયાં છીએ અને એ સ્થિતિમાં કોઈ મુદ્દા અંગે ધોરણસર ની ચર્ચીઓ થતી નથી કે ચેનલો પર પૂરતી માહિતી આપવાની અને સ્વતંત્ર અભિપ્રાયની સંસ્કૃતિ નથી. પ્રેસ કે છપાયેલા શબ્દોમાં ધોરણસરની માહિતી અને વિશ્વનીયતા હોય છે. ટીવી ચેનલો પર દોડતી સમાચારોની પટ્ટી અને કોઈના નિવેદનો પટ્ટી (સ્ક્રોલ) તરીકે ઝડપથી પસાર થઇ જાય છે. જેનાથી દર્શકો માહિતી કે સમાચારની સાથે ઇન્વોલ્વ થતા નથી, જે છપાયેલા માધ્યમમાં શક્યતા રહે છે. પ્રેસ કે મુદ્રિત માધ્યમમાં છપાયેલા બે શબ્દો વચ્ચે વાચકો સમાચાર કે માહિતી સાથે ઇન્વોલ્વ થાય છે. વાચકનો જે-તે સમાચાર સાથે સંવાદ થઇ શકે છે. આજે ન્યૂઝ ચેનલોમાં ચારેબાજુ સમાચારો, વિગતો કે ન્યૂઝનો દેકારો સંભળાય. છે. ન્યૂઝ ચેનલો સ્પષ્ટ સમાચારો અને દર્શકો સાથેના સહચિંતનથી હટી છે. આપણાં દેશમાં ન્યૂઝ ચેનલો એક બાજુનું વાજુ વગાડતી જોવા મળે છે. એ સંજોગોમાં પ્રેસ દિવસનું મહત્વ વધ્યું છે, જ્યાં સમાજમાં નાગરિકોનું સહચિંતન માધ્યમો સાથે થઇ શકે.' -પ્રકાશ ન. શાહ, તંત્રી, પત્રકાર અને ગાંધીયન લેખક

• દેશના મહાન સુધારાવાદી પત્રકારોમાંના એકના સન્માનમાં 'રાજા રામ મોહન રોય નેશનલ એવોર્ડ ફોર એક્સેલન્સ ઇન જર્નાલિઝમ' આપવામાં આવે છે. આ અંતર્ગત 1 લાખ રૂપિયાનો રોકડ પુરસ્કાર, તકતી અને પ્રશસ્તિપત્ર આપવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત નક્કી કરેલા વિસ્તારોમાં દર વર્ષે પચાસ હજાર રૂપિયા પુરસ્કારમાં આપવામાં આવે છે. દરેકને તકતી અને પ્રશસ્તિપત્ર આપવામાં આવે છે. પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયા જ્યુરી/કાઉન્સિલ દ્વારા પસંદ કરાયેલા પત્રકારોને વિવિધ ક્ષેત્રોમાં તેમના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદર્શન માટે સન્માનિત કરવામાં આવે છે.

  • National Awards for Excellence in Journalism,
    Last Date Apply: August 12, 2023@09seemasharma @animedianetwork @divs13 @JagranNews @ArchisMohan @hajipurrajesh @PCITweets @pressfreedom @spj_tweets @ANI @rishi_suri @TheDailyMilap @RisingKashmir @tallstories @mohammedTOI… pic.twitter.com/WIIG3oLUfU

    — Prof (Dr) Jasim Mohammad 🇮🇳 (@jasimmohammad_) July 5, 2023 " class="align-text-top noRightClick twitterSection" data="

    National Awards for Excellence in Journalism,
    Last Date Apply: August 12, 2023@09seemasharma @animedianetwork @divs13 @JagranNews @ArchisMohan @hajipurrajesh @PCITweets @pressfreedom @spj_tweets @ANI @rishi_suri @TheDailyMilap @RisingKashmir @tallstories @mohammedTOI… pic.twitter.com/WIIG3oLUfU

    — Prof (Dr) Jasim Mohammad 🇮🇳 (@jasimmohammad_) July 5, 2023

    ">

    National Awards for Excellence in Journalism,
    Last Date Apply: August 12, 2023@09seemasharma @animedianetwork @divs13 @JagranNews @ArchisMohan @hajipurrajesh @PCITweets @pressfreedom @spj_tweets @ANI @rishi_suri @TheDailyMilap @RisingKashmir @tallstories @mohammedTOI… pic.twitter.com/WIIG3oLUfU

    — Prof (Dr) Jasim Mohammad 🇮🇳 (@jasimmohammad_) July 5, 2023

નેશનલ પ્રેસ ડે 2023ની થીમ: પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયા દ્વારા નેશનલ પ્રેસ ડે 2023ની થીમ જાહેર કરવામાં આવી હતી. આ કાર્યક્રમનું આયોજન પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયા દ્વારા વિજ્ઞાન ભવન, નવી દિલ્હી ખાતે કરવામાં આવશે. કાર્યક્રમનું ઉદ્ઘાટન ઉપપ્રમુખ શ્રી જગદીપ ખનખર કરશે.

• 2023: કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તાના યુગમાં મીડિયા
• 2022: રાષ્ટ્ર નિર્માણમાં મીડિયાની ભૂમિકા
• 2021: ડિજિટલ સીઝ હેઠળ પત્રકારત્વ
• 2020: જાહેર ભલા તરીકે માહિતી

રાષ્ટ્રીય પ્રેસ દિવસનું મહત્વ:

• રાષ્ટ્રીય પ્રેસ દિવસ એ લોકશાહીના સિદ્ધાંતોને જાળવી રાખવામાં પ્રેસ દ્વારા ભજવવામાં આવતી મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકાનું એક મહત્વપૂર્ણ સ્મૃતિપત્ર છે.
• એક મુક્ત અને નિષ્પક્ષ પ્રેસ કોઈપણ લોકશાહી પ્રણાલીના મહત્વના આધારસ્તંભ તરીકે સેવા આપે છે, જે નાગરિકોને માહિતીની પહોંચ પૂરી પાડે છે. ભ્રષ્ટાચાર અને ગેરરીતિનો પર્દાફાશ કરે છે અને અવાજહીનને અવાજ આપે છે.
• ભારતમાં, પ્રેસે દેશની આઝાદીની લડત અને લોકશાહી રાષ્ટ્ર તરીકેની તેની અનુગામી યાત્રામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે.
• પ્રેસનો ધ્યેય લોકો સાથે થતા કોઈપણ અન્યાયને ઉજાગર કરવાનો અને સિસ્ટમમાં રહેલી ખામીઓને ઉજાગર કરવાનો છે.

ભારતમાં પ્રેસની સ્વતંત્રતા: ભારત પત્રકારો માટે વિશ્વના સૌથી ખતરનાક દેશોમાંનો એક છે, જે તમામ પ્રકારના હુમલાઓનો સામનો કરે છે. આમાં પત્રકારો સામેની પોલીસ હિંસા, રાજકીય કાર્યકરો દ્વારા હુમલાઓ અને ગુનાહિત જૂથો અથવા ભ્રષ્ટ સ્થાનિક અધિકારીઓ દ્વારા ઉશ્કેરવામાં આવેલ બદલો શામેલ છે. -રિપોર્ટર્સ વિધાઉટ બોર્ડર્સ

પ્રેસ સ્વતંત્રતા ઇન્ડેક્સ 2023:

• વૈશ્વિક મીડિયા મોનિટરિંગ સંસ્થા રિપોર્ટર્સ વિથાઉટ બોર્ડર્સ (RSF) અનુસાર, ભારતનું રેન્કિંગ 180 દેશોમાંથી 161 પર આવી ગયું છે.
• બીજી તરફ, પાકિસ્તાન વર્લ્ડ પ્રેસ સ્વતંત્રતા ઈન્ડેક્સ 2023માં 150મા ક્રમે છે, જે ગયા વર્ષના 157મા રેન્કથી સુધારો છે.
• વર્લ્ડ પ્રેસ સ્વતંત્રતા 2022 ઈન્ડેક્સમાં ભારત 150માં ક્રમે હતું.

ભારતમાં પ્રેસ એક્ટ્સ: ભારતમાં પ્રેસની સ્વતંત્રતા ભારતના બંધારણ હેઠળ મોટાભાગે સુરક્ષિત છે. ખાસ કરીને કલમ 19(1)(a) હેઠળ: જે વાણી અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા સહિત સ્વતંત્રતાના અધિકારની ખાતરી આપે છે.

ભારતીય પ્રેસ કાઉન્સિલ એક્ટ 1978: પ્રેસ કાઉન્સિલ એક્ટ, 1978 એ પ્રેસની સ્વતંત્રતા જાળવવાના હેતુથી પ્રેસ કાઉન્સિલની સ્થાપના કરતો કાયદો છે. ભારતમાં અખબારો અને સમાચાર એજન્સીઓના ધોરણો જાળવવા અને સુધારવા માટે.

વિશ્વની સૌથી મોટી હસ્તીઓની નજરમાં પ્રેસની સ્વતંત્રતા

• પ્રેસની સ્વતંત્રતા એ એક અમૂલ્ય વિશેષાધિકાર છે જેને કોઈ દેશ છોડી શકતો નથી: મહાત્મા ગાંધી
• 'પ્રેસ એ આધુનિક જીવનના મહત્વપૂર્ણ ભાગોમાંનું એક છે, ખાસ કરીને લોકશાહીમાં, પ્રેસ પાસે જબરદસ્ત સત્તાઓ અને જવાબદારીઓ હોય છે. પ્રેસનું સન્માન થવું જોઈએ અને તેમાં સહકાર પણ હોવો જોઈએ: જવાહરલાલ નેહરુ
• લોકશાહી પ્રણાલીમાં આપણને પ્રેસની સ્વતંત્રતા, વાણીની સ્વતંત્રતા, અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા અને સંગઠનની સ્વતંત્રતા અને તમામ પ્રકારની સ્વતંત્રતા છે: સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ
• આઝાદીને કદી માની શકાય નહીં. દરેક પેઢીએ તેનું રક્ષણ કરવું જોઈએ અને તેને વધારવું જોઈએ. તમારા માતા-પિતા અને વડીલોએ ઘણું બલિદાન આપ્યું જેથી તમને આઝાદી મળી. તેઓએ દુઃખ વિના શું કર્યું? અંધકારની ખાતરી કરવા માટે આ કિંમતી અધિકારનો ઉપયોગ કરો. ભૂતકાળ ક્યારેય પાછો આવતો નથી: નેલ્સન મંડેલા
• જો વાણીની સ્વતંત્રતા છીનવાઈ જશે, તો આપણે કતલ માટે ઘેટાંની જેમ મૂર્ખ અને ચૂપ થઈ જઈશું: જ્યોર્જ વોશિંગ્ટન
• પ્રેસની સ્વતંત્રતા, જો તેનો અર્થ કંઈપણ હોય, તો તેનો અર્થ ટીકા અને વિરોધ કરવાની સ્વતંત્રતા છે.: જ્યોર્જ ઓરવેલ
• આપણે મુક્ત પ્રેસ અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા જાળવવી જોઈએ - કારણ કે, આખરે, ત્યાં અસત્ય છે, અને ખોટી માહિતી સત્ય સાથે કોઈ મેળ નથી: બરાક ઓબામા
• જે કોઈ રાષ્ટ્રની સ્વતંત્રતાને ઉથલાવી નાખશે તેણે તેને વાણી સ્વાતંત્ર્યને વશ કરીને શરૂઆત કરવી જોઈએ: બેન્જામિન ફ્રેન્કલિન

વિશ્વ પ્રેસ દિવસનું મહત્વ એટલા માટે કે આજના ટીવી ચેનલોના જમાનામાં આપણે દાખલ થયાં છીએ અને એ સ્થિતિમાં કોઈ મુદ્દા અંગે ધોરણસર ની ચર્ચીઓ થતી નથી કે ચેનલો પર પૂરતી માહિતી આપવાની અને સ્વતંત્ર અભિપ્રાયની સંસ્કૃતિ નથી. પ્રેસ કે છપાયેલા શબ્દોમાં ધોરણસરની માહિતી અને વિશ્વનીયતા હોય છે. ટીવી ચેનલો પર દોડતી સમાચારોની પટ્ટી અને કોઈના નિવેદનો પટ્ટી (સ્ક્રોલ) તરીકે ઝડપથી પસાર થઇ જાય છે. જેનાથી દર્શકો માહિતી કે સમાચારની સાથે ઇન્વોલ્વ થતા નથી, જે છપાયેલા માધ્યમમાં શક્યતા રહે છે. પ્રેસ કે મુદ્રિત માધ્યમમાં છપાયેલા બે શબ્દો વચ્ચે વાચકો સમાચાર કે માહિતી સાથે ઇન્વોલ્વ થાય છે. વાચકનો જે-તે સમાચાર સાથે સંવાદ થઇ શકે છે. આજે ન્યૂઝ ચેનલોમાં ચારેબાજુ સમાચારો, વિગતો કે ન્યૂઝનો દેકારો સંભળાય. છે. ન્યૂઝ ચેનલો સ્પષ્ટ સમાચારો અને દર્શકો સાથેના સહચિંતનથી હટી છે. આપણાં દેશમાં ન્યૂઝ ચેનલો એક બાજુનું વાજુ વગાડતી જોવા મળે છે. એ સંજોગોમાં પ્રેસ દિવસનું મહત્વ વધ્યું છે, જ્યાં સમાજમાં નાગરિકોનું સહચિંતન માધ્યમો સાથે થઇ શકે. - પ્રકાશ ન. શાહ, તંત્રી, પત્રકાર અને ગાંધીયન લેખક

આ પણ વાંચો: