અમદાવાદઃ અમેરિકાનાં પૂર્વ પ્રેસિડેન્ટ બિલ ક્લિન્ટનનાં પત્ની હિલેરી ક્લિન્ટન ત્રણ દિવસના ગુજરાતના પ્રવાસે આવ્યાં હતાં. તેમણે પ્રથમ દિવસે અમદાવાદની સ્વાશ્રયી મહિલાઓ માટે કામ કરતી સેલ્ફ એમ્પ્લોઈડ વુમન્સ એસોસિએશન એટલે કે SEWA સંસ્થાની મુલાકાત લીધી હતી. જ્યારે બીજા દિવસે સૂરેન્દ્રનગરમાં અગરિયા તરીકે કામ કરતી મહિલાઓની મુલાકાત લીધી હતી અને તેમની સાથે સંવાદ સાધ્યો હતો. જ્યારે ત્રીજા દિવસે તેઓ ગાંધીનગરમાં હતાં.
પર્યાવરણની વિષમતા સામે લડવા ફંડઃ હિલેરી ક્લિન્ટન આ સેવાની મુલાકાતે હતાં. તેઓ સેવાની કામગીરીથી અત્યંત પ્રભાવિત થયાં હતાં. તેમ જ પર્યાવરણની વિષમતાને કારણે ગરમીમાં વધારો થાય છે અને વિશ્વભરની મહિલાઓ માટે તે નવો પડકાર છે. તેની સામે ગ્લોબલ કલાઈમેટ રિઝિલિયન્સ ફંડ થકી લડી શકાશે, તે આ ફંડનો મુખ્ય હેતુ છે.
આગામી 50 વર્ષથી રૂપરેખા વિચારી રહ્યા છીએઃ હિલેરી ક્લિન્ટને ગુજરાત પ્રવાસ દરમિયાન સૂરેન્દ્રનગરના કુડા ગામમાં નાના રણમાં જઈને અગરિયાઓ સાથે મુલાકાત કરી હતી. તેમને પડતી મુશ્કેલીઓ વિશે વાત જાણી હતી અને ત્યારપછી જ તેમણે ગ્બોબલ કલાઈમેટ રિઝિલિયન્સ ફંડની જાહેરાત કરી હતી. તેમણે કહ્યું હતું કે, સેવાનાં સ્વ. ઈલાબેન ભટ્ટ સાથે મને 30 વર્ષ સુધી કામ કરવાની તક મળી છે અને અમે આગામી 50 વર્ષની રૂપરેખા વિચારી રહ્યા છીએ.
સેવાની પહેલી મીટીંગ વિક્ટોરિયા ગાર્ડન ખાતે મળીઃ સેવાનાં જનરલ સેક્રેટરી જ્યોતિબેને જણાવ્યું હતું કે, વિક્ટોરિયા ગાર્ડનમાં ઈલાબેનની યાદમાં એક મેમોરિયલ મૂકવામાં આવ્યો છે. એટલે અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશન અને ટોરેન્ટ પાવર સાથે મળીને એક ડિઝાઈન કરવામાં આવ્યું છે. આ મેમોરિયલમાં ઈલાબેનનો ફોટો અને તેમની વાતો રજૂ કરવામાં આવી છે. અમારા માટે વિક્ટોરિયા ગાર્ડન ખૂબ જ મહત્વ ધરાવે છે. કારણ કે, સેવાની પહેલી જ મિટીંગ એ વિક્ટોરિયા ગાર્ડનમાં મળી હતી. ત્યારબાદ અમારી ચળવળ અમદાવાદ શહેર અને અન્ય જિલ્લા સાથે સાથે સમગ્ર દેશમાં ચાલી હતી. જ્યારે આજે 18 રાજ્યોમાં 25 લાખ જેટલા સભ્યોને સંગઠિત કર્યા છે.
1972માં થઈ સેવાની સ્થાપનાઃ સેલ્ફ એમ્પ્લોયડ વુમન્સ એસોસિએશન SEWAની સ્થાપના ગુજરાતના અમદાવાદ શહેરમાં વર્ષ 1972માં ગરીબ સ્વરોજગારી મહિલાઓના ટ્રેડ યૂનિયન તરીકે થઈ હતી. તે ટેક્સટાઈલ લેબર એસોસિએશન, TLAની મહિલા પાંખમાંથી વિકસ્યું છે, જે વર્ષ 1920માં અનસૂયા સારાભાઈ અને મહાત્મા ગાંધીજી દ્વારા સ્થપાયેલું કાપડ કામદારોનું ભારતનું સૌથી જૂનું અને સૌથી મોટું યુનિયન છે. મહિલા પાંખનો મૂળ હેતુ મિલ કામદારોની પત્નીઓ અને પૂત્રીઓને સીવણ, કાંતણ, વણાટ, ભરતકામ અને અન્ય કલ્યાણકારી પ્રવૃત્તિઓની તાલીમ આપવાનો હતો.
મહિલાઓની ચળવળથી સેવા વધુ વિકસિત થઈઃ વર્ષ 1972થી SEWAમાં સભ્ય સંખ્યા સતત વધતી જઈ રહી છે, જેમાં ઘણા વિવિધ વ્યવસાયોમાંથી સ્વરોજગારી મહિલાઓને સંઘમાં જોડાઈ છે. શાકભાજીના વિક્રેતાઓથી લઈને ધૂપ સ્ટીક રોલર સુધી, જંકસ્મિથ્સથી વેસ્ટ રિસાઈકલર્સ સુધી. વર્ષ 1975માં શરૂ થયેલી મહિલાઓના દાયકાએ પણ SEWAના વિકાસને વેગ આપ્યો છે. તેને મહિલા ચળવળમાં નિશ્ચિતપણે સ્થાન આપ્યું છે. વર્ષ 1977માં SEWAના જનરલ સેક્રેટરી ઈલા ભટ્ટને પ્રતિષ્ઠિત રેમન મેગ્સેસે એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. આનાથી SEWAને આંતરરાષ્ટ્રીય માન્યતા મળી હતી. સેવા સાથે જોડાયેલી અસંખ્ય મહિલાઓ સ્વરોજગારી મેળવીને પોતાનું ઘરનું ગુજરાન ચલાવવા પગભર થઈ છે અને ખોવાયેલું સન્માન પાછું મેળવ્યું છે.
સ્ટ્રિટ વેન્ડર એક્ટ પસાર થયો, તે સેવાની જીતઃ વર્ષ 1974માં SEWA બેન્ક શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેણે સમગ્ર વિશ્વમાં માઈક્રો ફાઈનાન્સ ચળવળને જન્મ આપ્યો હતો. વર્ષ 1996માં ILOએ ઘર આધારિત કામદારોને કામદારો તરીકે માન્યતા આપી, ત્યાં તેમને મૂળભૂત શ્રમ ધોરણો સાથે રક્ષણ આપ્યું હતું. જ્યારે વર્ષ 2014માં ભારતે શહેરોમાં નેચરલ માર્કેટ્સની વિભાવના અને તેમાં તેમની આજીવિકા મેળવવાના વિક્રેતાઓના અધિકારોને માન્યતા આપવા માટે સ્ટ્રિટ વેન્ડર એક્ટ પસાર કર્યો હતો. આ નોંધપાત્ર જીત SEWA દ્વારા લાંબા અને કઠોર સંઘર્ષનું પરિણામ હતું, જેણે દેશના અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારોના કાર્યમાં દૃશ્યતા અને માન્યતા લાવી હતી.
મહિલાઓ સેવા થકી 125થી વધુ વિવિધ ટ્રેડ્સમાં કામ કરે છેઃ SEWA સમગ્ર દેશમાં વ્યવસ્થિત રીતે વિકસિત થઈ છે. આમાં 125થી વધુ વિવિધ ટ્રેડ્સમાં કામ કરતી ગરીબ, સ્વરોજગારી મહિલાઓને એકસાથે લાવી છે અને તે ઘણી વિવિધ જાતિઓ અને ધર્મોની છે. આ મહિલાઓના સંઘર્ષો અને પડકારો સમાન રીતે વ્યાપક છે, જેમાં વાજબી વેતન, આરોગ્ય સંભાળ, વીમો, બેન્કિંગ, હાઉસિંગ, કૌશલ્ય અપગ્રેડેશન, માર્કેટ એક્સેસ અને તાલીમ સુધીનો સમાવેશ થાય છે. આ મુદ્દાઓ માત્ર ભારતમાં જ સ્વરોજગાર ધરાવતા લોકો સુધી મર્યાદિત નથી. દક્ષિણ એશિયામાં, દક્ષિણ આફ્રિકામાં અને લેટિન અમેરિકાના દેશોમાં સ્વરોજગાર ધરાવતી મહિલાઓએ પણ સ્થાનિક પડકારોને પહોંચી વળવા માટે SEWA શરૂ કરી છે. SEWA એક સંસ્થામાંથી એક ચળવળ બની ગઈ છે. આ ચળવળ મજૂર ચળવળ, સહકારી ચળવળ અને મહિલા ચળવળનો સંગમ છે.
