સ્ટોકહોમઃ નોબેલ પ્રાઈઝ કમિટી સ્વીડનના સ્ટોકહોમમાં (nobel prize parameters) આવેલા કેરોલિન્સ્કા ઈન્સ્ટીટ્યુટમાં સોમવારે પ્રાણીશાસ્ત્ર કે દવાના ક્ષેત્રમાં વિજેતા કે વિજેતાઓની જાહેરાત કરાશે. આ વર્ષે જેઓનું સન્માન કરવામાં આવી શકે છે તેમાં એવા સંશોધકોનો (nobel prize Category) સમાવેશ થાય તેવી શક્યતા છે. એવા સંશોધકો જેમણે mRNA ટેક્નોલોજીના વિકાસમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. જેણે COVID-19 રસી વિકસાવી છે. જેણે વિશ્વભરમાં લાખો લોકોના જીવ બચાવ્યા છે.
વિજેતાના નામ જાહેરઃ ગયા વર્ષના વિજેતાઓમાં ડેવિડ જુલિયસ (nobel prize Winners) અને આર્ડેમ પેટપુટિયનનો સમાવેશ થાય છે. જેમની શોધ માનવ શરીરનું તાપમાન અને સ્પર્શ કેવી રીતે અનુભવે છે તેના પર આધારિત હતી. ઇનામમાં 10 મિલિયન સ્વીડિશ ક્રોનર (અંદાજે US$900,000)ની રોકડ રકમ હશે. જે તારીખ 10 ડિસેમ્બરે વિજેતાઓને આપવામાં આવશે. આ રકમ ઇનામની સ્થાપના કરનાર સ્વીડિશ શોધક આલ્ફ્રેડ નોબલ દ્વારા છોડવામાં આવેલા વિલમાંથી આપવામાં આવે છે. આલ્ફ્રેડ નોબલનું 1895 માં અવસાન થયું.
સ્થાપના કોણે કરી? ચિકિત્સા, ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, સાહિત્ય અને શાંતિના નોબેલ પુરસ્કારોની સ્થાપના શ્રીમંત સ્વીડિશ ઉદ્યોગપતિ અને ડાયનામાઈટના શોધક સર આલ્ફ્રેડ નોબેલની વસિયતના આધારે કરવામાં આવી હતી. પ્રથમ નોબેલ પુરસ્કાર સર આલ્ફ્રેડ નોબેલના મૃત્યુના પાંચ વર્ષ પછી વર્ષ 1901માં એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. અર્થશાસ્ત્રમાં નોબેલ, જે મૂળરૂપે 'આલ્ફ્રેડ નોબેલની યાદમાં આર્થિક વિજ્ઞાનમાં બેંક ઓફ સ્વીડન પ્રાઈઝ (આલ્ફ્રેડ નોબેલની યાદમાં અર્થશાસ્ત્રમાં બેંક ઓફ સ્વીડન પ્રાઈઝ)' તરીકે ઓળખાય છે, તેની સ્થાપના આલ્ફ્રેડ નોબેલની વસિયતના આધારે કરવામાં આવી ન હતી, પરંતુ તે હતી. સ્વીડનની સેન્ટ્રલ બેંક દ્વારા 1968 માં શરૂ કરવામાં આવી હતી.
વિજેતાઓને શું મળે છે? દરેક ક્ષેત્રના નોબેલ હેઠળ, વિજેતાઓને 10 મિલિયન ક્રોનર (લગભગ નવ મિલિયન ડોલર) ની ઇનામ રકમ સાથે ગોલ્ડ મેડલ અને પ્રમાણપત્ર આપવામાં આવે છે. વિજેતાઓને દર વર્ષે 10 ડિસેમ્બરે સન્માનિત કરવામાં આવે છે. આલ્ફ્રેડ નોબેલનું અવસાન 1896માં 10 ડિસેમ્બરના રોજ થયું હતું. 1901 થી 2021 સુધી વિવિધ ક્ષેત્રોમાં કુલ 609 નોબેલ પુરસ્કારો એનાયત કરવામાં આવ્યા છે.
નામાંકિત કોણ કરી શકે છે? વિશ્વભરના હજારો લોકો નોબેલ પુરસ્કાર માટે નામાંકન સબમિટ કરવા માટે પાત્ર છે. તેમાં યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસરો, ધારાશાસ્ત્રીઓ, ભૂતપૂર્વ નોબેલ વિજેતાઓ અને ખુદ નોબેલ સમિતિના સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે. જોકે નામાંકન 50 વર્ષ સુધી ગુપ્ત રાખવામાં આવે છે, જેઓ તેમને સબમિટ કરે છે તેઓ કેટલીકવાર જાહેરમાં તેમની ભલામણો જાહેરાત કરે છે, ખાસ કરીને નોબેલ શાંતિ પુરસ્કારના સંબંધમાં.
નોર્વે સાથે શું સંબંધ? નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર નોર્વેમાં આપવામાં આવે છે, જ્યારે અન્ય પ્રદેશોના પુરસ્કારો સ્વીડનમાં આપવામાં આવે છે. આ આલ્ફ્રેડ નોબેલની ઇચ્છાના આધારે કરવામાં આવ્યું છે. આ ઈચ્છા પાછળનું ચોક્કસ કારણ સ્પષ્ટ નથી, પરંતુ આલ્ફ્રેડ નોબેલના જીવનકાળ દરમિયાન સ્વીડન અને નોર્વે એક ફેડરેશનનો ભાગ હતા, જેનું 1905માં વિસર્જન થઈ ગયું હતું. સ્ટોકહોમ સ્થિત નોબેલ ફાઉન્ડેશન, જે ઈનામની રકમનું સંચાલન કરે છે અને ઓસ્લો સ્થિત પીસ પ્રાઈઝ કમિટી વચ્ચેના સંબંધો અનેક પ્રસંગોએ વણસેલા છે.
જીતવા માટે શું જરૂરી છે? નોબેલ પુરસ્કાર જીતવા માંગતા લોકોમાં ધીરજની સૌથી વધુ જરૂર છે. નોબેલ પારિતોષિક સમિતિના સભ્યો દ્વારા તેમના કાર્યને માન્યતા મળે તે માટે વિજ્ઞાનીઓને ઘણી વાર દાયકાઓ સુધી રાહ જોવી પડે છે, જેઓ ખાતરી કરવા માગે છે કે કોઈપણ શોધ અથવા સફળતા સમયની કસોટી પર રહે. જો કે, આ નોબેલની સલાહની વિરુદ્ધ છે, જે જણાવે છે કે ઈનામો એવા લોકોને આપવા જોઈએ કે જેમણે, પાછલા વર્ષ દરમિયાન, માનવજાતને મોટો લાભ આપ્યો હોય. સારા કામ કર્યા હોય. શાંતિ પુરસ્કાર સમિતિ એકમાત્ર એવી સમિતિ છે જે પાછલા વર્ષની તેમની સિદ્ધિઓના આધારે વિજેતાઓને નિયમિતપણે પુરસ્કાર આપે છે.
