નવી દિલ્હી : આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોના ગતિશીલ લેન્ડસ્કેપમાં, G-20 વિશ્વના સૌથી વધુ દબાણયુક્ત પડકારોનો સામનો કરવા અને વિશ્વની મુખ્ય અર્થવ્યવસ્થાઓ વચ્ચે સહકારને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ મંચ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. ભૌગોલિક રાજકીય અનિશ્ચિતતાઓ અને આર્થિક જટિલતાઓની પૃષ્ઠભૂમિ સામે, G20 ના ભારતના પ્રમુખપદે સંવાદ, સહકાર અને સામૂહિક કાર્યવાહીને પ્રોત્સાહન આપવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે. G20 ના પ્રમુખપદ દરમિયાન ભારત માટે સૌથી મોટી સિદ્ધિઓમાંની એક આંતરરાષ્ટ્રીય ફોરમના ટેબલ પર ગ્લોબલ સાઉથને લાવવાની છે.
ગ્લોબલ સાઉથનો અવાજ બનશે : ડિસેમ્બર 2022માં ઈન્ડોનેશિયામાંથી G20 નું પ્રમુખપદ સંભાળવાની શરૂઆતથી જ ભારતે કહ્યું હતું કે તે ગ્લોબલ સાઉથનો અવાજ બનશે. ભારતની પહેલ પર 9-10 સપ્ટેમ્બરના રોજ નવી દિલ્હીમાં આંતરસરકારી મંચની વાર્ષિક સમિટ દરમિયાન 55-રાષ્ટ્ર આફ્રિકન યુનિયન (AU) ને G20 નો ભાગ બનાવવામાં આવ્યો હતો. આ વર્ષે ભારતના G20 પ્રમુખપદ દરમિયાન વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ આફ્રિકન દેશોની પ્રાથમિકતાઓને એકીકૃત કરવા પર ભાર મૂક્યો હતો, જે વૈશ્વિક દક્ષિણનો બહુમતી ધરાવે છે અને જૂથની કાર્યસૂચિમાં છે. G20 માં 19 દેશો અને યુરોપિયન યુનિયનનો સમાવેશ થાય છે.
ભવિષ્યમાં સૌથી મોટો હિસ્સો : G20માં 19 દેશો અને યુરોપિયન યુનિયન સામેલ છે. G20 સમિટ પહેલા મોદીએ એયુને ગ્રૂપનો કાયમી સભ્ય બનાવવા માટે સભ્ય દેશોના તમામ નેતાઓને પત્ર લખ્યો હતો. આ પત્રને બધાએ સ્વીકાર્યો અને 9 સપ્ટેમ્બરના રોજ 55 દેશોના સમૂહને G20માં સામેલ કરવામાં આવ્યો. G20 નું પ્રમુખપદ સંભાળ્યા પછી, ભારતે આ વર્ષે જાન્યુઆરીમાં વૉઇસ ઑફ ધ ગ્લોબલ સાઉથ (VoGS)ની વર્ચ્યુઅલ સમિટનું આયોજન કર્યું હતું. 'યુનિટી ઓફ વોઇસ, યુનિટી ઓફ પરપઝ' થીમ પર આયોજિત સમિટમાં લગભગ 120 દેશોએ ભાગ લીધો હતો. સમિટને સંબોધતા મોદીએ કહ્યું હતું કે ગ્લોબલ સાઉથ પાસે ભવિષ્યમાં સૌથી મોટો હિસ્સો છે.
પીએમ મોદીએ કહ્યું ત્રણ ચતુર્થાંશ માનવતા ભારતમાં રહે છે : પીએમ મોદીએ કહ્યું હતું કે ત્રણ ચતુર્થાંશ માનવતા આપણા દેશોમાં રહે છે. આપણો પણ સમાન અવાજ હોવો જોઈએ. વૈશ્વિક શાસનનું આઠ દાયકા જૂનું મોડલ ધીમે ધીમે બદલાઈ રહ્યું હોવાથી, આપણે ઉભરતી વ્યવસ્થાને આકાર આપવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ. નવેમ્બરમાં G20 પ્રેસિડેન્સીના સમાપન પહેલા, ભારતે વર્ચ્યુઅલ મોડમાં બીજી VoGS યોજી હતી. બીજી સમિટનો ઉદ્દેશ્ય ભારત દ્વારા આયોજિત G20 સમિટના પરિણામોને પ્રસારિત કરવાનો હતો અને વિકાસશીલ દેશોના હિત પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને G20 નિર્ણયોના અસરકારક અમલીકરણ માટે સતત ગતિ સુનિશ્ચિત કરવાનો હતો. બીજા VOGSનો ઉદ્દેશ એક વિચાર પ્રદાન કરવાનો હતો.
બીજું VOGS : મોદીએ ગ્લોબલ સાઉથ સેન્ટર ઑફ એક્સલન્સ અથવા દક્ષિણનું પણ ઉદ્ઘાટન કર્યું, જેનો ઉદ્દેશ જ્ઞાન ભંડાર અને થિંક ટેન્ક તરીકે કામ કરીને વિકાસશીલ દેશો વચ્ચે સહકારને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. ભારતે ગ્લોબલ સાઉથ - પરામર્શ, સહકાર, સંચાર, સર્જનાત્મકતા અને ક્ષમતા નિર્માણ માટે પાંચ સી માટે પણ આહ્વાન કર્યું હતું. G20 ના પ્રમુખપદ દરમિયાન ભારતની બીજી મોટી સિદ્ધિ એ હતી કે વિશ્વને ડિજિટલ અર્થતંત્ર અપનાવવામાં મદદ કરવામાં નેતૃત્વની ભૂમિકા ભજવવાની તેની ક્ષમતા દર્શાવવી.
ડિજિટલ ઈન્ડિયા પહેલ : ઓગસ્ટમાં બેંગલુરુમાં G20 ડિજિટલ ઈકોનોમી મિનિસ્ટર્સ મીટિંગને સંબોધતા મોદીએ કહ્યું હતું કે ભારતનું ડિજિટલ પબ્લિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વૈશ્વિક પડકારોનો સ્કેલેબલ, સુરક્ષિત અને સમાવેશી ઉકેલ પૂરો પાડે છે. મોદીએ કહ્યું કે છેલ્લા નવ વર્ષમાં ભારતનું ડિજિટલ પરિવર્તન અભૂતપૂર્વ છે. આ બધું 2015માં અમારી ડિજિટલ ઈન્ડિયા પહેલની શરૂઆત સાથે શરૂ થયું હતું. તે નવીનતામાં અમારી અતૂટ માન્યતા દ્વારા પ્રેરિત છે. તેમણે કહ્યું કે ભારતમાં 850 મિલિયનથી વધુ ઈન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓ છે, જેઓ વિશ્વમાં સૌથી સસ્તો ડેટા ખર્ચ માણી રહ્યા છે. ટેક્નોલોજીની મદદથી ભારત કાર્યક્ષમ બન્યું છે.
વડાપ્રધાને કહ્યું કે અમે ભારતને વધુ કાર્યક્ષમ, સમાવેશી, ઝડપી અને પારદર્શક બનાવવા માટે ટેક્નોલોજીનો સહારો લીધો છે. અમારું અનન્ય ડિજિટલ ઓળખ પ્લેટફોર્મ, આધાર, અમારા 1.3 અબજથી વધુ લોકોને આવરી લે છે. અમે ભારતમાં નાણાકીય સમાવેશમાં ક્રાંતિ લાવવા માટે JAM ટ્રિનિટી - જન ધન બેંક એકાઉન્ટ, આધાર અને મોબાઇલ - ની શક્તિનો ઉપયોગ કર્યો છે. દર મહિને, અમારી ઇન્સ્ટન્ટ પેમેન્ટ સિસ્ટમ, UPI (યુનિફાઇડ પેમેન્ટ ઇન્ટરફેસ) પર લગભગ 10 બિલિયન વ્યવહારો થાય છે.
PMએ ડિજિટલ ડિવાઈડ પર શું કહ્યું? : G20 ડિજિટલ ઇકોનોમી મિનિસ્ટર્સ મીટિંગ પછી બહાર પાડવામાં આવેલા પરિણામ દસ્તાવેજમાં સ્વીકારવામાં આવ્યું છે કે લિંગ ડિજિટલ વિભાજન સહિત ડિજિટલ વિભાજન તમામ દેશો માટે એક મોટો પડકાર છે, પરંતુ ખાસ કરીને વિકાસશીલ અને ઓછા વિકસિત દેશો માટે. દસ્તાવેજ કહે છે કે અગાઉના G20 પ્રેસિડન્સી દરમિયાન થયેલા ડિજિટલ વિભાજનને દૂર કરવા અંગેની અમારી ચર્ચાઓને ધ્યાનમાં રાખીને અમે બધા માટે, ખાસ કરીને વંચિત જૂથો અને સંવેદનશીલ પરિસ્થિતિઓમાં લોકો માટે એક સમાવિષ્ટ ડિજિટલ પરિવર્તન હાંસલ કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છીએ. ભારતના ભારને વેગ આપવા માટે તે ટૂંક સમયમાં કરીશું.
ભારતે ઓએફએ પર ભાર મૂક્યો : ભારતે વન ફ્યુચર એલાયન્સ (OFA) લોન્ચ કર્યું, જેનો હેતુ તમામ દેશો અને હિતધારકોને એકજૂથ કરવા, આકાર આપવા, ડિઝાઇન કરવા અને ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (DPI) ના ભાવિનું નિર્માણ કરવા માટે એકસાથે લાવવાનો .છે જેનો ઉપયોગ તમામ દેશો દ્વારા કરી શકાય છે. ગઠબંધનનો ઉદ્દેશ્ય દેશોને સક્ષમ બનાવવાનો હતો. ખાસ કરીને ઓછી અને મધ્યમ આવક ધરાવતા જૂથોના, તેમના શાસનને સુધારવાના અનુભવો અને સામાજિક, આર્થિક, ડિજિટલ અને ટકાઉ વિકાસ માટે ટેક્નોલોજીના ઉપયોગથી શીખી શકે.
ભારતે G20નું પ્રમુખપદ બ્રાઝિલને સોંપ્યું : ભારતે બ્રાઝિલને G20 નું પ્રમુખપદ સોંપ્યું તે પહેલાં, મોદીએ વર્ચ્યુઅલ G20 લીડર્સ સમિટને સંબોધતા કહ્યું હતું કે ગ્લોબલ DPI રિપોઝીટરી (GDPIR)માં 16 દેશોના DPIનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. વડાપ્રધાને કહ્યું કે નવી દિલ્હી સમિટમાં ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર રિપોઝીટરીની સ્થાપના કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો અને તેની પૂર્ણતાની જાહેરાત કરતાં મને આનંદ થાય છે. આ ભંડારમાં 16 દેશોના 50 થી વધુ DPIનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
ભારતને G20 પ્રેસિડેન્સીનો લાભ મળ્યો : ભારતની G20 પ્રેસિડેન્સીની બીજી મોટી સિદ્ધિ વૈશ્વિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર એન્ડ ઈન્વેસ્ટમેન્ટ (PGII) અને ઈન્ડિયા-મિડલ ઈસ્ટ-યુરોપ ઈકોનોમિક કોરિડોર (IMEC) માટે પાર્ટનરશિપની જાહેરાત હતી. જેણે વૈશ્વિક ભૌગોલિક અને આર્થિક લેન્ડસ્કેપને ફરીથી આકાર આપ્યો છે. મોદી અને યુએસ પ્રમુખ જો બાઇડેને સમિટની બાજુમાં PGII અને IMEC પર એક વિશેષ કાર્યક્રમની સહઅધ્યક્ષતા કરી હતી. ઈવેન્ટનો ઉદ્દેશ્ય ભારત, મધ્ય પૂર્વ અને યુરોપ વચ્ચે ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકાસ માટે વધુ રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવાનો અને તેના વિવિધ પરિમાણોમાં કનેક્ટિવિટી મજબૂત કરવાનો છે.
આ દેશોએ ભાગ લીધો હતો : આ કાર્યક્રમમાં યુરોપિયન યુનિયન, ફ્રાન્સ, જર્મની, ઈટાલી, મોરેશિયસ, સંયુક્ત આરબ અમીરાત (યુએઈ) અને સાઉદી અરેબિયા અને વિશ્વ બેંકના નેતાઓએ હાજરી આપી હતી. PGII એ એક વિકાસ પહેલ છે જેનો ઉદ્દેશ્ય વિકાસશીલ દેશોમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ગેપને દૂર કરવામાં તેમજ વૈશ્વિક સ્તરે SDGs પર પ્રગતિને વેગ આપવાનો છે. IMECમાં ભારતને ગલ્ફ પ્રદેશ સાથે જોડતો ઈસ્ટર્ન કોરિડોર અને ગલ્ફ પ્રદેશને યુરોપ સાથે જોડતો ઉત્તર કોરિડોરનો સમાવેશ થાય છે. તેમાં રેલ્વે અને શિપ-રેલ ટ્રાન્ઝિટ નેટવર્ક અને રોડ ટ્રાન્સપોર્ટ રૂટનો સમાવેશ થશે. જ્યારે યુ.એસ. દ્વારા પ્રસ્તાવિત નવો રેલ્વે અને શિપિંગ પ્રોજેક્ટ કાર્યરત થશે, ત્યારે તે ભારતની કનેક્ટિવિટી જરૂરિયાતોને વધુ વેગ આપશે. કારણ કે નવી દિલ્હી પહેલેથી જ ઇન્ટરનેશનલ નોર્થ-સાઉથ ટ્રાન્સપોર્ટ કોરિડોર (INSTC) માં રોકાણ કરી રહી છે.
INSTC શું છે? : INSTC એ ભારત, ઈરાન, અઝરબૈજાન, રશિયા, મધ્ય એશિયા અને યુરોપ વચ્ચે નૂર મૂવમેન્ટ માટે શિપ, રેલ અને રોડનું 7,200 કિમી લાંબુ મલ્ટીમોડલ નેટવર્ક છે. આ માર્ગમાં મુખ્યત્વે ભારત, ઈરાન, અઝરબૈજાન અને રશિયાથી વહાણ, રેલ અને માર્ગ દ્વારા માલસામાનની હેરફેરનો સમાવેશ થાય છે. વધુમાં, G20 સમિટમાં, ભારતની પહેલ પર ગ્લોબલ બાયોફ્યુઅલ એલાયન્સ (GBA) શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું.
ભારતની બીજી પહેલ સ્વચ્છ ઉર્જા : સ્વચ્છ ઊર્જાના ઉપયોગ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સમર્થન મેળવવા માટે વડાપ્રધાન મોદીના નેતૃત્વમાં ભારતની આ બીજી પહેલ છે. 2015માં મોદીના પ્રસ્તાવને પગલે ઈન્ટરનેશનલ સોલર એલાયન્સ (ISA) ની રચના કરવામાં આવી હતી, જેનું મુખ્ય મથક ગુરુગ્રામ ભારતમાં હતું. ભારત માટે બીજી મોટી સફળતા સમિટ દરમિયાન બહાર પાડવામાં આવેલ નવી દિલ્હી ઘોષણા હતી. ઘણા લોકોએ કહ્યું હતું કે તે શક્ય બનશે નહીં.
બળવાને દૂર કરવામાં સફળ : ભારતે તમામ સહભાગી દેશોને ઘોષણા માટે સર્વસંમતિ પર લાવીને એક પ્રકારનું બળવાને દૂર કરવામાં સફળ રહ્યું. ઘણા લોકોએ કહ્યું કે રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધને જોતા આ શક્ય નહીં બને. જોકે પુતિન આ સમિટમાં રૂબરૂ હાજરી આપી ન હતી, પરંતુ તેમણે રશિયાનું પ્રતિનિધિત્વ કરવા માટે વિદેશ પ્રધાન સેર્ગેઈ લવરોવની નિમણૂક કરી હતી. અઠવાડિયા, દિવસો અને કલાકોની વાટાઘાટો પછી, નવી દિલ્હી આ પરિપૂર્ણ કરવામાં સફળ રહ્યું.
વિકાસશીલ દેશો અનેક સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહ્યા છે : અમે વૈશ્વિક ખાદ્ય અને ઉર્જા સુરક્ષા, પુરવઠા શૃંખલા, મેક્રો-ફાઇનાન્સિયલ સ્થિરતા, ફુગાવા અને વૃદ્ધિના સંદર્ભમાં યુક્રેનમાં યુદ્ધની માનવીય પીડા અને નકારાત્મક અસરને પ્રકાશિત કરી છે, જેણે દેશો, ખાસ કરીને વિકાસશીલ અને અલ્પ વિકસિત દેશો માટે નીતિ વાતાવરણને અસર કરી છે. તેને જટિલ બનાવી દીધી છે. એવા દેશો કે જેઓ હજુ પણ કોવિડ-19 રોગચાળા અને આર્થિક વિક્ષેપમાંથી સાજા થઈ રહ્યા છે, જેણે SDG (યુનાઈટેડ નેશન્સ સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ) તરફની પ્રગતિને પાટા પરથી ઉતારી છે. પરિસ્થિતિ વિશે જુદા જુદા મંતવ્યો અને મૂલ્યાંકનો હતા.
ભારત G4નો ભાગ : યુનાઇટેડ નેશન્સ સિક્યોરિટી કાઉન્સિલ (UNSC) માં સુધારાની માંગણી કરનારા વિશ્વના અગ્રણી અવાજોમાં ભારતનો પણ સમાવેશ થાય છે. ભારત G4નો એક ભાગ છે, જેમાં બ્રાઝિલ, જર્મની અને જાપાન પણ સામેલ છે, જેઓ UNSCના કાયમી સભ્યપદ માટે એકબીજાની બિડને સમર્થન આપી રહ્યાં છે. 'વન ફ્યુચર' પર G20 સમિટના ત્રીજા અને સમાપન સત્રમાં તેમની ટિપ્પણીમાં મોદીએ કહ્યું હતું કે વિશ્વને વધુ સારા ભવિષ્ય તરફ લઈ જવા માટે વૈશ્વિક વ્યવસ્થા વર્તમાનની વાસ્તવિકતાઓને અનુરૂપ હોય તે જરૂરી છે.
લગભગ 200 દેશો સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં જોડાયા છે : મોદીએ કહ્યું કે આજે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ પણ તેનું ઉદાહરણ છે. જ્યારે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સ્થાપના થઈ ત્યારે તે સમયની દુનિયા આજની દુનિયા કરતાં સાવ અલગ હતી. તે સમયે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં 51 સ્થાપક સભ્યો હતા. આજે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં સમાવિષ્ટ દેશોની સંખ્યા અંદાજે 200 છે. તેમણે કહ્યું કે આમ છતાં યુએનએસસીમાં સ્થાયી સભ્યોની સંખ્યા એટલી જ છે. ત્યારથી લઈને આજ સુધી દુનિયા દરેક બાબતમાં ઘણી બદલાઈ ગઈ છે, દરેક ક્ષેત્રમાં પરિવર્તન આવ્યું છે.
સુરક્ષા જોખમોનો સામનો : પરિવહન હોય, સંદેશાવ્યવહાર હોય, આરોગ્ય હોય, શિક્ષણ હોય, દરેક ક્ષેત્રમાં પરિવર્તન આવ્યું છે. મોદીએ કહ્યું કે આ નવી વાસ્તવિકતાઓ આપણા નવા વૈશ્વિક માળખામાં પ્રતિબિંબિત થવી જોઈએ. બહુધ્રુવીય વિશ્વ બનાવવાના ભારતના પ્રયાસો પણ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે વિશ્વ આજે જે સુરક્ષા જોખમોનો સામનો કરી રહ્યું છે, ખાસ કરીને યુક્રેનમાં રશિયાનું યુદ્ધ અને ઈન્ડો-પેસિફિકમાં ચીનનું વર્ચસ્વ, જાપાનના પૂર્વ કિનારેથી લઈને જાપાન સુધીનો વિસ્તાર ભારતના પૂર્વ કિનારે વિસ્તરેલો છે.
ભારતની સિદ્ધિઓ વૈશ્વિક સ્તરે પડઘાતી હતી : ભારત એ ગઠબંધનનો ભાગ છે જેમાં યુએસ, જાપાન, આફ્રિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયાનો પણ સમાવેશ થાય છે, જે આ ક્ષેત્રમાં બેઇજિંગની આક્રમકતા સામે મુક્ત અને ખુલ્લા ઈન્ડો-પેસિફિક માટે કામ કરી રહ્યા છે. જેમ જેમ ભારતના G20 પ્રમુખપદ પર પડદો ઊતરી ગયો, તેના નેતૃત્વ હેઠળની સિદ્ધિઓ વૈશ્વિક સ્તરે પડઘો પાડે છે, જેની તમામ દેશો પર કાયમી અસર પડી છે.
આ G20 કાર્યકાળનો કાયમી વારસો : એક સમૃદ્ધ અને પરસ્પર જોડાયેલા ભવિષ્ય માટે સહકાર, સ્થિતિસ્થાપકતા અને સામૂહિક આકાંક્ષા હશે. લાગણીની વિશેષતા છે. જ્યારે તે બ્રાઝિલને સોંપવામાં આવ્યું ત્યારે ભારતનું અવિશ્વસનીય ચિહ્ન એ તાકાતને પ્રતિબિંબિત કરે છે કે જ્યારે રાષ્ટ્રો આજના જટિલ મુદ્દાઓને ઉકેલવા માટે એકસાથે આવે છે.
