- સમાજવાદી પાર્ટીના પૂર્વ અધ્યક્ષ મુલાયમ સિંહ યાદવ સાથે મુલાકાત કરી હતી
- વિપક્ષી એકતાની બેઠકના અહેવાલ વચ્ચે બે ઘટના બની હતી
- પ્રાદેશિક પક્ષના મોટા નેતાઓ પણ ત્રીજો મોરચો રચવા માટે ફરી એકવાર સૂત્રો શોધી રહ્યા છે
હૈદરાબાદ: વિપક્ષી એકતાની બેઠકના અહેવાલ વચ્ચે બે ઘટના બની હતી. સૌથી પહેલા રવિવારે બિહારના મુખ્યપ્રધાન નીતીશ કુમાર( Nitish Kumar) અને જેડી (યુ) ના નેતા કે.સી.ત્યાગી( JD-U leader K C Tyagi)એ રવિવારે ગુરુગ્રામમાં ઈન્ડિયન નેશનલ લોકદળના પ્રમુખ ઓમપ્રકાશ ચૌટાલાને મળ્યા. આ પછી, જેડીયુ નેતા ઉપેન્દ્ર કુશવાહાએ મુખ્યપ્રધાન નીતીશ કુમારને વડાપ્રધાન (PM Material) ગણાવ્યા. આ સિવાય રાષ્ટ્રીય જનતા દળ (RJD) ના સુપ્રીમો લાલુ પ્રસાદ યાદવે સોમવારે સમાજવાદી પાર્ટીના પૂર્વ અધ્યક્ષ મુલાયમ સિંહ યાદવ સાથે મુલાકાત કરી હતી.
આ પણ વાંચો- રાહુલ ગાંધીએ વિપક્ષી સાંસદોને ચા-નાસ્તા માટે આમંત્રણ આપ્યું, સંસદની બહાર સત્ર ચલાવવાની તૈયારી
પ્રમુખ ઓમપ્રકાશ ચૌટાલા 'ત્રીજા મોરચા'ની રચના માટે હિમાયત કરી રહ્યા છે
મૂલાકાતોનો આ રાઉન્ડ એવા સમયે આવ્યો છે, જ્યારે INLDના પ્રમુખ ઓમપ્રકાશ ચૌટાલા 'ત્રીજા મોરચા' (third front)ની રચના માટે હિમાયત કરી રહ્યા છે. હરિયાણાના પૂર્વ મુખ્યપ્રધાન ઓમપ્રકાશ ચૌટાલાએ કહ્યું હતું કે, તેઓ દેવીલાલની જન્મજયંતિ પહેલા 25 સપ્ટેમ્બરે વિપક્ષી નેતાઓને મળશે અને તેમને એક જ મંચ પર આવવાની અપીલ કરશે. તેમની યાદીમાં તે તમામ પક્ષોનો સમાવેશ થાય છે, જે 1989માં ત્રીજા મોરચાના ઘટક હતા.
ફરી ચર્ચામાં આવ્યો ત્રીજો મોરચો
ઓમપ્રકાશ ચૌટાલા સાથે પહેલા જૂનમાં પણ 'ત્રીજા મોરચા'ની ચર્ચા થઇ હતી. 22 જૂનના રોજ રાષ્ટ્ર મંચના સ્થાપક યશવંત સિંહા(Yashwant Sinha) એ શરદ પવાર(Sharad Pawar)ના દિલ્હી નિવાસ સ્થાને રાષ્ટ્ર મંચના બેનર હેઠળ બેઠક યોજી હતી, જેમાં શિવસેના, રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટી, સીપીઆઈ(CPI), સીપીએમ, સમાજવાદી પાર્ટી, આમ આદમીના નેતાઓ ઉપરાંત આમ આદમી પાર્ટીના રાષ્ટ્રીય લોકદળના જયંત ચૌધરી પણ સામેલ હતા. યશવંત સિન્હા એક સમયે ભાજપના નેતા હતા, હવે TMCના ઉપાધ્યક્ષ છે.
બેઠકમાં દેશના મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી
આ બેઠક પછી અનુમાન લગાવવામાં આવી રહ્યું હતું કે, શું તેનો હેતુ 2024ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા બિન-ભાજપ, બિન-કોંગ્રેસ મોરચો એટલે કે ત્રીજો મોરચો(Third front) બનાવવાનો છે. જો કે, યશવંત સિન્હાએ આ વાતને નકારી હતી. તેમણે દાવો કર્યો હતો કે, બેઠકમાં દેશના મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. બીજી બાજુ રાજકીય નિષ્ણાતો માને છે કે, બંગાળમાં સતત ત્રીજી જીતથી ઉત્સાહિત તૃણમૂલ કોંગ્રેસે વિપક્ષને એકત્ર કરવા માટે રાષ્ટ્ર મંચનું બેનર બનાવ્યું છે.
સર્વેમાં માત્ર નરેન્દ્ર મોદી જ આગળ છે
જૂનમાં પ્રકાશિત થયેલા ધ પ્રિન્ટના સર્વેમાં નરેન્દ્ર મોદી (PM Narendra Modi)ને 2024ના વડાપ્રધાન માટે સૌથી વધુ (32.8 ટકા) મત મળ્યા હતા. 17.2 ટકા મત સાથે રાહુલ ગાંધી બીજા પ્રિય ઉમેદવાર બન્યા. પશ્ચિમ બંગાળના મુખ્યપ્રધાન મમતા બેનર્જીને 7 ટકા લોકોએ વડાપ્રધાન તરીકે પસંદ કર્યા હતા. 6.1 ટકા લોકો યોગી આદિત્યનાથની તરફેણમાં સંમત થયા. આ પછી, તમામ સંભવિત ઉમેદવારો એમકે સ્ટાલિન, અખિલેશ યાદવ, નીતીશ કુમાર (1.4 ટકા), શરદ પવાર, અશોક ગેહલોત, ઉદ્ધવ ઠાકરે, પી. વિજયન આ સર્વેમાં પાછળ જોવા મળ્યા. આ નેતાઓની યાદીમાં આવો કોઈ ઉમેદવાર નહોતો, જે ત્રીજા મોરચાના નેતૃત્વ માટે સામાન્ય પસંદગી બની ગયો.
બે વખત સંયુક્ત મોરચાનો પ્રયોગ
આ ચર્ચામાં આગળ વધતા પહેલા, ચાલો જાણીએ કે ત્રીજો મોરચો શું છે? તે પ્રાદેશિક પક્ષનું ગઠબંધન છે, જે કેન્દ્રમાં એકલા સત્તા પર આવી શકતા નથી, પરંતુ રાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં કોઈને રાજગાદી પર લઈ જવા માગે છે. અત્યાર સુધી ભારતમાં ત્રીજા મોરચા (third front in india) નો ઉપયોગ 1989 અને 1996માં થયો છે, પરંતુ બન્ને વખત આવા મોરચાઓએ સરકાર બનાવવા માટે રાષ્ટ્રીય પક્ષની મદદ લેવી પડી છે. નેશનલ ડેમોક્રેટિક એલાયન્સ (NDA) અને યુનાઇટેડ પ્રોગ્રેસિવ એલાયન્સ (UPA) 1995 સુધી કેન્દ્રીય રાજકારણમાં પણ અસ્તિત્વમાં નહોતા.
જન મોરચાના નામે પ્રથમ વખત એક થયા બિનકોંગ્રેસીઓ
1986માં કોંગ્રેસની રાજીવ ગાંધી સરકાર પર બોફોર્સ બંદૂકોની ખરીદીમાં ભ્રષ્ટાચારનો આરોપ લાગ્યો હતો. બોફોર્સ કૌભાંડ 1989ની લોકસભા ચૂંટણીમાં સૌથી મોટો રાજકીય મુદ્દો બની ગયો હતો. ચૂંટણી પહેલા 11 ઓક્ટોબર, 1988ના રોજ જનતા પાર્ટી, લોકદળ અને કોંગ્રેસ (એસ)ના વિલય દ્વારા જનતા દળની રચના કરવામાં આવી હતી. જનતા દળે ડીએમકે, નેશનલ કોન્ફરન્સ, તેલુગુ દેશમ પાર્ટી અને આસામ ગણ પરિષદ સાથે ચૂંટણી કરાર કર્યા અને જન મોરચાની રચના કરી. રાજીવ ગાંધીના મંત્રીમંડળમાં રહેલા વિશ્વનાથ પ્રતાપ સિંહે જન મોરચાનું નેતૃત્વ કર્યું હતું.
ટકાઉ ન હતી ત્રીજા મોરચાની સરકાર
2 ડિસેમ્બર 1989ના રોજ આ જન મોરચાએ વિશ્વનાથ પ્રતાપ સિંહના નેતૃત્વમાં સરકાર બનાવી. ભારતીય જનતા પાર્ટી સિવાય માકપા અને ભાકપાએ આ સરકારને ટેકો આપ્યો હતો, પરંતુ આ સરકાર પોતાનો કાર્યકાળ પૂરો કરી શકી નથી. બિહારમાં રામ રથયાત્રા દરમિયાન લાલકૃષ્ણ અડવાણીની ધરપકડ બાદ ભાજપે ટેકો પાછો ખેંચી લીધો હતો. વીપી સિંહની સરકાર 10 નવેમ્બર 1990 ના રોજ ચાલી હતી.
બીજો પ્રયોગ પણ લાંબો સમય ટક્યો નહીં
1996 માં પણ અટલ બિહારી વાજપેયીની સરકાર 13 દિવસ સુધી ચાલી, ત્યારબાદ CPI એ ઘણા પક્ષો સાથે જોડાઈને ત્રીજો મોરચો રચ્યો. આ વખતે કોંગ્રેસે ત્રીજા મોરચાને ટેકો આપ્યો. પહેલા એચડી દેવગૌડા, પછી ઈંદ્ર કુમાર ગુજરાલ ભારતના વડાપ્રધાન બન્યા, પરંતુ ત્રીજા મોરચાની બન્ને સરકારો કોંગ્રેસમાંથી ટેકો પાછો ખેંચવાના કારણે પડી ગઈ. આ પછી, ત્રીજા મોરચાના ઘટકો ચૂંટણીમાં એનડીએ અને યુપીએનો ભાગ બનતા રહ્યા. ત્રીજો મોરચો 1998 થી ભારતના રાજકારણમાંથી ગાયબ છે.
સમાજવાદી પાર્ટી અને બહુજન સમાજ પાર્ટીમાંથી ઉત્તર પ્રદેશમાં સંયુક્ત મોરચામાં કોણ જોડાશે?
ભારતમાં સંભવિત ત્રીજા મોરચા(third front politics in india) ની રાજનીતિનું નેતૃત્વ કરનારાઓએ ઘણા સમીકરણો ઉકેલવા પડશે. ત્રીજો મોરચો ત્યારે જ રચાઈ શકે છે, જ્યારે પ્રાદેશિક પક્ષ એનડીએ અથવા યુપીએ છોડે. શું બિહારમાં નીતીશ કુમાર ભાજપ છોડશે? શું રાષ્ટ્રીય જનતા દળ અને જનતા દળ યુનાઈટેડ ફરી બિહારમાં એક બેનર હેઠળ આવશે? સમાજવાદી પાર્ટી અને બહુજન સમાજ પાર્ટીમાંથી ઉત્તર પ્રદેશમાં સંયુક્ત મોરચામાં કોણ જોડાશે? ભલે બધા ભેગા થાય, વડાપ્રધાન માટે કયો ચહેરો નરેન્દ્ર મોદીની સામે આવશે. અત્યારે આ કાલ્પનિક બાબતો છે, પરંતુ ત્રીજા મોરચા માટે આ પ્રશ્નો ઉભા રહેશે.
શું રાષ્ટ્રમંચ ત્રીજા મોરચામાં ફેરવી શકશે?
એ જ રીતે વિપક્ષને એક કરવાનો પડકાર પણ યશવંત સિંહાના રાષ્ટ્રીય મંચ સામે છે. અત્યાર સુધી બહાર પાડવામાં આવેલા નિવેદનો પરથી લાગે છે કે, મંચનું કેન્દ્ર નરેન્દ્ર મોદી અને ભાજપ માટે લડવા માટે મજબૂત વિપક્ષ બનાવવાનું છે. તેમને પણ નવા મોરચાની રચના માટે એનડીએના સાથીઓની જરૂર પડશે. ઓડિશાના મુખ્યપ્રધાન નવીન પટનાયક, તેલંગાણાના મુખ્યપ્રધાન ચંદ્રશેખર રાવ અને આંધ્રના મુખ્યપ્રધાન જગન મોહન રેડ્ડી વચ્ચેના સંબંધો મોદી સરકાર સાથે ખરાબ નથી. આ નેતાઓના સમાવેશ વગર ત્રીજા મોરચાની કલ્પના કરી શકાતી નથી. તેઓ પ્રાદેશિક સ્તરે ખૂબ જ મજબૂત છે, તો શું આ નેતાઓ આવા જોડાણનો ભાગ બનશે?
શું પીકે નીતીશને સાથે લેવા માગશે
પ્રશાંત કિશોર જેડીયુના ઉપાધ્યક્ષ રહી ચૂક્યા છે. માનવામાં આવે છે કે, તેમની રણનીતિના કારણે નીતિશ કુમાર સરકારે 2015માં જીત મેળવી હતી. પરંતુ જે રીતે પ્રશાંત કિશોરે જેડીયુ છોડી દીધું, એવું લાગતું નથી કે, તેઓ નીતિશ કુમારને કોઈપણ સંભવિત વિપક્ષી ગઠબંધનમાં આમંત્રણ આપશે. મમતા બેનર્જીના નેતૃત્વને સર્વમાન્ય બનાવવું પણ સરળ રહેશે નહીં. જો તે ચૂંટણી પહેલા મંચ પર કોંગ્રેસને પણ સામેલ કરે છે, તો આગામી ચૂંટણી ફરી એનડીએ વિરુદ્ધ યુપીએ થશે. મંચે પણ મોદી સાથે સ્પર્ધા કરવા માટે નેતાની પસંદગી કરવી પડશે, જે સરળ નથી.
આ પણ વાંચો- પેગાસસ માટે NDAમાં ફૂટ,નિતીશ કુમારે તપાસની કરી માગ
રાજકીય પરિસ્થિતિમાં 2024માં કોંગ્રેસ વિના વિપક્ષ મજબૂત ન હોઈ શકે
નિષ્ણાતો માને છે કે, આજની રાજકીય પરિસ્થિતિમાં 2024માં કોંગ્રેસ વિના વિપક્ષ મજબૂત ન હોઈ શકે. શિવસેનાના નેતા અને રાજ્યસભાના સાંસદ સંજય રાઉતે કહ્યું છે કે, કોંગ્રેસ સિવાય કોઈ વિપક્ષી મોરચો સફળ થશે નહીં. આરજેડી નેતા તેજસ્વી યાદવ પણ માને છે કે, કોંગ્રેસ સાથે મળીને વિપક્ષ મજબૂત વિકલ્પ બનાવી શકે છે. એટલે કે અત્યાર સુધીના વિકાસમાંથી એવું લાગે છે કે, 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં એનડીએ અને યુપીએ વચ્ચે ટક્કર થશે. ત્રીજા મોરચાની રચનાનો માર્ગ હજુ ધૂંધળો છે.
