સુરગુજા: છત્તીસગઢમાં આદિવાસી સમાજની સંસ્કૃતિ અને માન્યતાઓ ખૂબ જ ખાસ છે. તેમના તહેવારો અને ઉત્સવોની સાથે લોક રંગો પણ અનોખા છે. આવી સ્થિતિમાં આજે અમે તમને સુરગુજા વિસ્તારના આદિવાસી સમુદાયની દિવાળી વિશે જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ. અહીંના આદિવાસીઓ દિવાળી પર દિવાળી ઉજવતા નથી. અહીંના આદિવાસી સમાજ અને ગ્રામજનો દિવાળીના 11 દિવસ પછી એકાદશી તિથિએ દિવાળી ઉજવે છે. અહીંના આદિવાસીઓ તેને દેવુથાની સોહરાઈ કહે છે અને આ દિવસે તમામ ગ્રામજનો અને આદિવાસીઓ દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરે છે.
શું છે સોહરાઈની વિશેષતા?: સુરગુજા પ્રદેશમાં સોહરાઈને ખાસ ગણવામાં આવે છે. આ દિવસે આદિવાસી સમુદાયના લોકો સ્વચ્છતા કરે છે અને આ દિવસે તેઓ દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરે છે. સુરગુજાના આદિવાસી સમુદાયના લોકોની સાથે સાથે ઘણા ગ્રામજનો પણ આ પરંપરામાં ભાગ લે છે, આમ અહીંના લોકોની દિવાળી ખૂબ જ અલગ હોય છે.
'અમે એકાદશીના દિવસે દિવાળીનો તહેવાર ઉજવીએ છીએ, આ દિવસે આપણે ગાયના છાણમાંથી ઘર સુધી ગાયના ખુર (પંજા)ની નિશાની બનાવીએ છીએ. તે લક્ષ્મીના આગમનનું પ્રતીક છે.' -ઓમ પ્રકાશ નાગેશિયા, ગ્રામીણ
તેઓ માતા ગાયને લક્ષ્મીનો દરજ્જો આપે છે: સુરગુજા પ્રદેશના આદિવાસીઓ માતા ગાયને લક્ષ્મી તરીકે પૂજે છે. આ જ કારણ છે કે આ દિવસે અહીંના આદિવાસીઓ ઘરના ગોવાળથી આંગણા સુધી ગાયના પગના નિશાન બનાવે છે. તેઓ ઘર પર ગાયના પગના નિશાન બનાવીને દેવી લક્ષ્મીને દરેક ઘરે આવવાનું આમંત્રણ આપે છે, ત્યારબાદ તેઓ આંગણામાં ચોખાની મીઠાઈઓ ચઢાવે છે. આ સિવાય તેઓ કંદના મૂળ, કોળાના ફળ વગેરે અર્પણ કરીને દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરે છે.
'સુરગુજા ગામમાં અમે દિવાળીના દિવસે દિવાળી ઉજવતા નથી. 11 દિવસ પછી, અમે દિવાળીનો તહેવાર ઉજવીએ છીએ, આ દિવસે દેવ ઉત્થાન થાય છે. અમે દિવાળીના દિવસે ફટાકડા પણ ફોડતા નથી.' -સુરેશ યાદવ, ગ્રામીણ
શું કહે છે નિષ્ણાતો: ETV ભારતે આદિવાસીઓની આ પરંપરા પર સુરગુજા અને આદિવાસી લોક સંસ્કૃતિના નિષ્ણાત રણજીત સારથી સાથે વાત કરી છે. તેમણે જણાવ્યું કે "દેવ ઉઠની એટલે આ દિવસે દેવતાઓનો ઉદય થાય છે. આ દિવસથી તમામ શુભ કાર્યોની શરૂઆત થાય છે. સુરગુજા ગામમાં આદિવાસી લોકો આ દિવસને સોહરાઈ કહીને દિવાળી તરીકે ઉજવે છે. આ દિવસે ગુરુ શિષ્ય પરંપરા પણ છે. ગામમાં અનુસરવામાં આવે છે. તે થાય છે. શિષ્ય ગુરુને કોળું, કંદનું મૂળ આપે છે અને ગુરુ આ દિવસે શિષ્યને જ્ઞાન આપે છે." આ રીતે, સુરગુજામાં આદિવાસીઓ અને ગ્રામજનોની દિવાળી ખૂબ જ અલગ છે. જે દિવસે દેશભરમાં રોશનીનો તહેવાર ઉજવવામાં આવે છે તે દિવસે અહીં દિવાળી ઉજવવામાં આવતી નથી. દિવાળીનો તહેવાર એકાદશી એટલે કે દેવુથનીના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે.
