નવી દિલ્હી : હિમાચલ પ્રદેશની રાજધાની શહેરમાં બાંધકામ પ્રવૃત્તિઓનું નિયમન કરવાના હેતુથી તૈયાર કરવામાં આવેલ શિમલા ડેવલપમેન્ટ પ્લાન 2041 ને સુપ્રીમ કોર્ટે ગુરુવારે મંજૂરી આપતા કહ્યું હતું કે, પર્યાવરણીય અને ઇકોલોજીકલ ચિંતાઓનું નિરાકરણ કરતી વખતે વિકાસની જરૂરિયાતને સંતુલિત કરવા માટે પૂરતી સુરક્ષા ઉપાય છે.
જસ્ટિસ બી.આર. ગવઈ અને અરવિંદ કુમારની ખંડપીઠે કહ્યું કે, અમે વિકાસ યોજનાનું અવલોકન કર્યું છે. વિવિધ નિષ્ણાત સમિતિના રિપોર્ટ અને પર્યાવરણીય અને પર્યાવરણીય પાસા સહિતના વિવિધ પાસાઓના સંદર્ભમાં હાથ ધરવામાં આવેલા અભ્યાસોને ધ્યાનમાં લીધા પછી વિકાસ યોજનાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે.
સુખવિંદર સિંહ સુખુની સરકારે જૂન 2023 માં નવી યોજનાને મંજૂરી આપી હતી અને સુપ્રીમ કોર્ટમાં તેનો મજબૂત બચાવ કર્યો હતો. ખંડપીઠે સ્પષ્ટતા કરી કે તેમણે વિકાસ યોજનાની વિગતવાર વિચારણા કરી નથી અને પ્રથમ દૃષ્ટિએ વિચારણા બાદ અમે એ વિચાર પર આવ્યા છીએ કે પર્યાવરણીય અને ઇકોલોજીકલ ચિંતાઓનું નિરાકરણ કરતી વખતે વિકાસની જરૂરિયાતને સંતુલિત કરવા માટે પૂરતી સુરક્ષા ઉપાય છે. જોકે અમે આ વિકાસ યોજનાને અમારો અભિપ્રાય આપીએ છીએ તેવું માનવામાં ન આવે.
ખંડપીઠે ભાર મૂક્યો હતો કે વિકાસ યોજનાને વૈધાનિક જોગવાઈનો આશરો લીધા પછી અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે. રાજ્ય સરકાર અને તેના સત્તાવાળાઓને ચોક્કસ રીતે વિકાસ યોજના ઘડવા માટે નિર્દેશ આપવો તે ટ્રિબ્યુનલના અધિકાર ક્ષેત્રની બહાર છે, તેવું માનતા સુપ્રીમ કોર્ટે નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલના (NGT) અગાઉના આદેશોને બાજુ પર રાખ્યા હતા. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે પર્યાવરણીય ઇકોલોજીના સંરક્ષણ તથા જાળવણી અને વિકાસ વચ્ચે સંતુલન જાળવવાની જરૂરિયાત પર વારંવાર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.
ખંડપીઠે તેના 100 પાનાના ચુકાદામાં જણાવ્યું કે, આ સ્પષ્ટ છે કે વધતી વસ્તીની માંગને પહોંચી વળવા માટે વિકાસલક્ષી પ્રવૃત્તિઓને સુનિશ્ચિત કરતી વખતે પર્યાવરણીય અને ઇકોલોજીકલ સંરક્ષણને લગતા મુદ્દાઓને પણ સંબોધવામાં આવે તે પણ જરૂરી છે. યોગ્ય કારણના આધારે યોજનાના મુદ્દાઓને પડકારવા માટે પક્ષકારોને છૂટ છે. સર્વોચ્ચ અદાલતે નોંધ્યું હતું કે હિમાચલ પ્રદેશ સરકાર અને તેના સત્તાવાળાઓ વિકાસ યોજના નિર્ધારિત કરવામાં કાયદાકીય અને અર્ધ-વિધાનિક કાર્યો કરે છે. તેથી ખંડપીઠે ઉમેર્યું કે, જ્યારે અદાલતો માટે આવી યોજનાઓની મેરીટના આધારે તપાસ કરવા માટે જગ્યા હતી. ત્યારે તેઓ સત્તાવાળાઓને કોઈ ચોક્કસ રીતે યોજના ઘડવા માટે નિર્દેશ આપી શક્યા નથી.
સર્વોચ્ચ અદાલતે વધુમાં કહ્યું કે, આ એક સ્થાયી કાયદો છે કે ભારતનું બંધારણ અદાલતોને નીતિની બાબતોમાં કારોબારીને નિર્દેશ કે સલાહ આપવા અથવા બંધારણ હેઠળની ધારાસભા અથવા કારોબારીના ક્ષેત્રમાં આવતી કોઈપણ બાબતે ઉપદેશ આપવાની મંજૂરી આપતું નથી. ઉપરાંત અદાલતો કોઈ ચોક્કસ રીતે કાયદા ઘડવા અથવા અધિનિયમ કે નિયમોમાં સુધારો કરવા માટે વિધાનસભાને નિર્દેશો જારી કરી શકતી નથી. આ સ્થાયી કાયદો વિધાનસભા માટે પણ છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે, કારોબારી અથવા ધારાસભાના ક્ષેત્રમાં જ હોય તેવા ક્ષેત્રના સંદર્ભમાં એક્ઝિક્યુટિવને નિર્દેશ અથવા સલાહકારી ઉપદેશ આપવો તે કાયદેસર નથી તથા યોગ્ય પણ નથી. ઉપરાંત અદાલતોને કારોબારી, વિધાનમંડળ અથવા ગૌણ વિધાનસભાને સોંપાયેલ કાર્યોને હડપ કરવાની પરવાનગી નથી. અદાલત બંધારણની કલમ 309 હેઠળ કારોબારીની નિયમ નિર્માણ શક્તિ પર દેખરેખની ભૂમિકા શકે નહીં.
શિમલા વિકાસ યોજના સાથે જોડાયેલા એક કેસમાં નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલે 2017 થી ઘણા નિર્દેશો જારી કર્યા હતા. NGT એ નોંધ્યું હતું કે, શિમલા આયોજન ક્ષેત્રની અંદરના મુખ્ય, બિન-મુખ્ય, ગ્રીન અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં બિનઆયોજિત અને અંધાધૂંધ વિકાસને કારણે પર્યાવરણ અને ઇકોલોજી સંબંધિત ગંભીર સ્થિતિ સર્જાઈ છે.
ફેબ્રુઆરી, 2022 માં શિમલા ડેવલપમેન્ટ પ્લાન મંજૂર કરવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ મે મહિનામાં NGT ના સ્ટે ઓર્ડરના કારણે તે સાકાર નહોતો થયો. રાજ્ય સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અપીલ કરી હતી. વર્ષ 2023 ના મે માસમાં સર્વોચ્ચ અદાલતે રાજ્ય સરકારને ડ્રાફ્ટ ડેવલપમેન્ટ પ્લાન પર મળેલી સમસ્યા પર નિર્ણય લેવા અને ત્યારબાદ છ અઠવાડિયાની અંદર અંતિમ વિકાસ યોજના જાહેર કરવા જણાવ્યું હતું.
ત્યારબાદ સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી હતી કે, ડ્રાફ્ટ પ્લાન નોટિફિકેશન પ્રકાશિત થયાની તારીખથી એક મહિના સુધી લાગુ કરવામાં આવશે નહીં. ઉપરાંત ડ્રાફ્ટ પ્લાનના આધારે કોઈ નવા બાંધકામની મંજૂરી આપવામાં આવશે નહીં.
જૂન, 2023 માં રાજ્ય સરકારે નવી યોજના જાહેર કરી હતી. વિઝન 2041 નામની યોજનામાં અમુક પ્રતિબંધો સાથે 17 ગ્રીન બેલ્ટમાં અને NGT દ્વારા બાંધકામ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હોય તેવા મુખ્ય વિસ્તારમાં બાંધકામની જોગવાઈનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. વિકાસ યોજનાની સુધારણા અને રચના માટે કુલ 22,450 હેક્ટરને ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યું હતું. બાંધકામમાં માળની સંખ્યા, પાર્કિંગ, એટિક અને ઊંચાઈ અંગેના માર્ગદર્શિકા પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો. આ યોજનામાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો કે, ગ્રીન એરીયામાં વૃક્ષો કાપવાની પરવાનગી આપવામાં આવશે નહીં.
