હૈદરાબાદ: 1940ના દાયકા સુધીમાં સમગ્ર દેશમાં લોકો અંગ્રેજોના શાસન સામે સંપૂર્ણ રીતે આક્રોશિત થઈ ગયા હતા. દેશની અંદર અનેક સંગઠનો, નેતાઓ, ક્રાંતિકારીઓ પોતપોતાની રીતે આઝાદી માટે સતત આંદોલન કરી રહ્યા હતા. પરંતુ આ બધાની વચ્ચે સામૂહિક આંદોલન જરૂરી બની ગયું હતું. છેવટે, 1942 માં, તે સમય આવ્યો જ્યારે બ્રિટિશ શાસન વિરુદ્ધ એક સાથે એક મોટું આંદોલન શરૂ થયું, જેને આપણે બધા 'ભારત છોડો આંદોલન' ના નામથી ઓળખીએ છીએ. આ ચળવળ બ્રિટિશ શાસન સામે શબપેટીમાં છેલ્લી ખીલી સાબિત થઈ અને આખરે ભારતની જનતાની મહેનત રંગ લાવી અને દેશ આઝાદ થયો.
બાપુએ ભારત છોડો સૂત્ર આપ્યુંઃ સ્થળ: ગોવાલિયા ટાંકી મેદાન, મુંબઈ. વર્ષ 1942, તારીખ 9મી ઓગસ્ટ, સાંજનો સમય હતો. ઘટના સ્થળે મોટી સંખ્યામાં લોકો ઉમટી પડ્યા હતા. મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી, જેમને આપણે બધા બાપુ, મહાત્મા ગાંધી, ગાંધી, રાષ્ટ્રપિતા સહિતના ઘણા નામોથી ઓળખીએ છીએ, તે સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓને સંબોધિત કરી રહ્યા હતા. બધાની નજર સ્ટેજ પર ટકેલી હતી અને ગંભીરતાથી ભાષણ સાંભળી રહી હતી. આ દરમિયાન, મહાત્મા ગાંધીએ ત્યાં હાજર ભીડ તરફ ઈશારો કરીને અંગ્રેજો પર બૂમ પાડી અને હાથ ઊંચા કરીને કહ્યું, કરો યા મરો, કરશે યા મરો. આ દરમિયાન, તેમણે ભારત છોડો સૂત્ર આપ્યું - જેનો ઉપયોગ બ્રિટિશ ભારત છોડો ના સ્વરૂપમાં સ્વતંત્રતા પ્રેમીઓ દ્વારા વ્યાપકપણે કરવામાં આવ્યો હતો.
દેશના ખૂણે ખૂણે આ નારા લાગ્યાઃ મુંબઈના ગોવાલિયા ટાંકી મેદાનમાં એક તરફ સૂરજ આથમી રહ્યો હતો, તો બીજી તરફ અંગ્રેજો ભારત છોડોનાં નારા લાગ્યાં હતાં. ત્યાંથી દરેક બહાર નીકળતી વખતે એક જ સૂત્રોનું પુનરાવર્તન થઈ રહ્યું હતું. બાદમાં દેશના ખૂણે ખૂણે આ નારા લાગ્યા. આ પછી, સમગ્ર દેશમાં બ્રિટિશ શાસન સામે વિરોધ, સરકારી કચેરીઓ, રેલ્વે, પોસ્ટ અને સંચાર સેવાઓ પર હુમલા વધ્યા. નાના-મોટા બધાએ પોતપોતાના સ્તરેથી શાળા-કોલેજોનો બહિષ્કાર શરૂ કર્યો. વિરોધને દબાવવા માટે, બ્રિટિશ સરકાર દરેક દમનકારી કાર્યવાહીમાં વ્યસ્ત હતી. મોટા નેતાઓની ધરપકડ કરવામાં આવી. દેશમાં ઈમરજન્સી જેવી સ્થિતિ સર્જાઈ હતી. મીડિયા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. જ્યાં જ્યાં આંદોલન ઉગ્ર થવા લાગ્યું ત્યાં કર્ફ્યુ લાદવામાં આવ્યો. શાંતિપૂર્ણ વિરોધ હોય કે હડતાલ, બધા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ પછી પણ આંદોલન અટકવાનું નામ નથી લઈ રહ્યું. જ્યાં-જ્યાં વિરોધ પ્રદર્શનો થયા, ત્યાં બ્રિટિશ સરકાર નિર્દયતાથી આંદોલનને લાકડીઓ અને ગોળીઓથી કચડી નાખવામાં વ્યસ્ત હતી.
ભારત છોડો ચળવળની શરૂઆતઃ 8 ઓગસ્ટ 1942ના રોજ, મહાત્મા ગાંધી અને અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિ (AICC) એ બોમ્બે સત્રમાં ભારત છોડો ચળવળ અથવા ભારત છોડો ચળવળની શરૂઆત કરી. ભારત છોડો આંદોલન ઓગસ્ટમાં શરૂ થયું હતું, આ કારણથી તેને ઓગસ્ટ ચળવળ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ઓગસ્ટ ક્રાંતિ. તે ભારતમાં બ્રિટિશ શાસનને ખતમ કરવા માટે શરૂ કરવામાં આવેલ સવિનય અસહકાર ચળવળ હતી, ગાંધીજીએ તેમના ભાષણમાં દેશને 'કરો અથવા મરો' માટે આહ્વાન કર્યું હતું. આ આંદોલન 9 ઓગસ્ટ 1942ના રોજ શરૂ થયું હતું. આ પછી, અંગ્રેજોએ બદલો લીધો અને મહાત્મા ગાંધી સહિત તમામ અગ્રણી નેતાઓની ધરપકડ કરી.
આંદોલન પાછળનું મુખ્ય કારણઃ આઝાદીની છેલ્લી ચળવળ પાછળનું એક ખાસ કારણ હતું. જ્યારે બીજું વિશ્વયુદ્ધ શરૂ થયું ત્યારે અંગ્રેજોએ ભારતને આઝાદી અપાવવાના બદલામાં ભારતનો ટેકો માંગ્યો. ભારતનો ટેકો લીધા પછી પણ જ્યારે અંગ્રેજોએ તેમનું વચન પાળ્યું ન હતું. આ પછી મહાત્મા ગાંધીએ ભારતને સ્વતંત્ર કરવા અંગ્રેજો સામે છેલ્લા યુદ્ધની જાહેરાત કરી હતી. આ ઘોષણાથી બ્રિટિશ સરકારમાં ગભરાટનું વાતાવરણ ઊભું થયું અને આંદોલનને દબાવવા માટે અનેક પગલાં લેવામાં આવ્યા.
ઓગસ્ટ ક્રાંતિ મેદાનઃ મુંબઈમાં ગોવાલિયા ટાંકી મેદાન આવેલું છે, જે મધ્ય મુંબઈમાં આવેલું છે. જેને ઓગસ્ટ ક્રાંતિ મેદાન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ઓગસ્ટ ક્રાંતિ મેદાન એ ઐતિહાસિક રીતે નોંધપાત્ર પાર્ક છે. આ તે સ્થાન છે જ્યાં મહાત્માએ તેમનું ભાષણ આપ્યું હતું જેણે ભારત છોડો આંદોલનની શરૂઆત કરી હતી. આ દરમિયાન બાપુએ આઝાદી માટે આપેલા ઉપદેશને પણ યાદ કરવામાં આવે છે.
ઓગસ્ટ ક્રાંતિ મેદાનમાં મહાત્મા ગાંધીના ભાષણના અંશો
- "અહીં એક મંત્ર છે, એક નાનો મંત્ર હું તમને આપું છું. તમે તેને તમારા હૃદય પર અંકિત કરી શકો છો. તમારો દરેક શ્વાસ તેની અભિવ્યક્તિ આપે છે. મંત્ર છે: 'કરો અથવા મરો'. આપણે કાં તો આઝાદ થઈશું. ભારત અથવા મરી જઈશું. પ્રયાસ કરો; અમે અમારી ગુલામી ચાલુ જોવા માટે જીવીશું નહીં."
- "સત્યાગ્રહમાં છેતરપિંડી કે અસત્ય કે કોઈપણ પ્રકારના અસત્ય માટે કોઈ સ્થાન નથી. આજે વિશ્વમાં છેતરપિંડી અને અસત્ય પ્રવર્તે છે. હું આવી પરિસ્થિતિનો લાચાર સાક્ષી બની શકતો નથી."
- "અમારી લડાઈ સત્તા માટે નથી, પરંતુ ભારતની આઝાદી માટેની સંપૂર્ણ અહિંસક લડાઈ છે."
- "સ્વતંત્રતાનો અહિંસક સૈનિક પોતાના માટે કંઈપણની લાલચ રાખતો નથી, તે ફક્ત તેના દેશની સ્વતંત્રતા માટે લડે છે.
- "એકલું સત્ય જ ટકી રહેશે, બાકીનું બધું જ સમયની ભરતી દ્વારા કાયમ માટે વહી જશે."
- "તમારે આખી દુનિયા સામે ઉભું રહેવું પડશે, જો કે તમારે એકલા ઊભા રહેવું પડશે. તમારે. આખી દુનિયાનો સામનો કરવો પડશે, ભલે દુનિયા તમારી સામે તાકી રહી હોય. લાલ આંખો બતાવો, ડરશો નહીં. તમારામાં નાનો અવાજ હૃદય વિશ્વાસ."
- "મિત્રો, પત્ની અને બધાને છોડી દો; પરંતુ તમે જેના માટે જીવ્યા છો અને જેના માટે તમારે મરવું પડશે તેની સાક્ષી આપો. હું મારું જીવન સંપૂર્ણ રીતે જીવવા માંગુ છું. અને મારા માટે મેં મારું આયુષ્ય 120 વર્ષ નક્કી કર્યું છે. ત્યાં સુધીમાં ભારત આઝાદ થઈ જશે, દુનિયા આઝાદ થઈ જશે.
- "હું સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતાથી ઓછા કંઈપણથી સંતુષ્ટ થવાનો નથી. તે (વાઈસરોય) મીઠાના કરને નાબૂદ કરવાની દરખાસ્ત કરી શકે છે. પરંતુ હું કંઈ ઓછું કહીશ નહીં. તમારી જાતને એક મુક્ત માણસ ગણો."
- "દરેક વ્યક્તિ તેના પોતાના માસ્ટર હશે. હું દરેકને આવા લોકશાહી માટેના સંઘર્ષમાં જોડાવા માટે આમંત્રિત કરું છું. એકવાર તમે આ સમજો છો, તમે હિંદુ અને મુસ્લિમો વચ્ચેના તફાવતોને ભૂલી જશો. ફક્ત ભારતીયોએ સમજવું જોઈએ અને સમાન સંઘર્ષમાં રોકાયેલા રહેવું જોઈએ.
ભારત છોડો આંદોલનની નિષ્ફળતા:
- અંગ્રેજોએ ભારત છોડો આંદોલનનો જવાબ આપ્યો. મહાત્મા ગાંધી, જવાહરલાલ નેહરુ અને અન્ય સહિત લગભગ સમગ્ર કોંગ્રેસ નેતૃત્વને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. વલ્લભભાઈ પટેલને કોઈપણ જાતની સુનાવણી વગર જેલમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. આ સિવાય બીજા વિશ્વના અંત સુધી મોટા ભાગના મોટા નેતાઓને ત્યાં રાખવામાં આવ્યા હતા.
- આ ઉપરાંત કોંગ્રેસને ગેરકાયદેસર એસોસિએશન અને તેની ઓફિસો તરીકે જાહેર કરવામાં આવી હતી. દેશભરમાં દરોડા પાડવામાં આવ્યા હતા અને તેમના પૈસા જપ્ત કરવામાં આવ્યા હતા. અગ્રણી નેતાઓની ધરપકડ અને દરોડા સાથે ભારત છોડો આંદોલન હિંસક બન્યું. મોટા પાયે તોડફોડ જેવી કે સરકારી ઈમારતોને આગ લગાડવી. નબળા સંકલન અને આયોજન મુજબ સ્પષ્ટ કાર્યવાહીના અભાવને કારણે, ચળવળ 1943 સુધીમાં અસ્તવ્યસ્ત થઈ ગઈ અને સાથી દેશોના યુદ્ધ પ્રયાસો પર ઘણી અસર કરવામાં નિષ્ફળ ગઈ હતી.
આ પણ વાંચોઃ
