મધ્યપ્રદેશ: છિંદવાડા જિલ્લામાં અનુસૂચિત જનજાતિ ભરિયાના હિતમાં દેશનો પ્રથમ અને સૌથી મોટો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. (mp pesa act )શિવરાજ સરકારે પછાત આદિવાસીઓના ઉત્થાન અંગે નિર્ણય લીધો છે, જેમાં ભારિયા આદિજાતિને આવાસ અધિકાર હેઠળ પાતાલકોટના માલિક બનાવવામાં આવ્યા છે. હવે કોઈ પણ વ્યક્તિ તેમની સંમતિ વિના પાણી, જંગલ અને જમીન પર હકનો દાવો કરી શકશે નહીં. છિંદવાડા પણ દેશનો પહેલો એવો જિલ્લો બની ગયો છે, જ્યાં વહીવટીતંત્રે આદિવાસી વર્ગના વસવાટ અધિકાર હેઠળ ભારિયા જનજાતિ (પાતાલકોટના ભારિયા આદિજાતિ માલિક)ના નામ પર પાતાલકોટનું નામ બદલી નાખ્યું છે.
આવાસ અધિકાર: છિંદવાડા પાતાલકોટમાં આદિવાસી ભરિયા જનજાતિ વસે છે. ભારિયા આદિજાતિ પાતાલકોટના 12 ગામોમાં રહે છે જે લગભગ 80 ચોરસ કિલોમીટરના વિસ્તારને આવરી લે છે. તેમનું જીવન જળ, જંગલ અને જમીન પર આધારિત છે. સરકારે અહીંના ભારિયા જાતિને પાતાલકોટના માલિક બનાવ્યા છે. તેમને પાતાલકોટની 9276 હેક્ટર જમીન આપવામાં આવી છે.
સરકારનો નિર્ણયઃ જિલ્લાના તામિયા તાલુકામાં 3000 ફૂટ ઊંડી ખાડોમાં 80 ચોરસ કિલોમીટરમાં વસેલા પાતાલકોટના 12 ગામોમાં રહેતા ભારિયા આદિવાસીઓ હવે પાતાલકોટના માલિક બની ગયા છે. આદિવાસીઓના હિતમાં દેશનું આ પહેલું પગલું છે. જ્યારે આદિવાસીઓને આટલી વિશાળ જમીનના માલિક બનાવવામાં આવ્યા છે. પાતાલકોટમાં સદીઓથી ભરિયા આદિવાસીઓ વસવાટ કરે છે.
વન અધિકાર અધિનિયમ: પાતાલકોટના લોકોને હવે પાણી, જંગલની જમીન, પર્વતો અને જળાશયો સહિતની કુદરતી સંપત્તિ પર અધિકાર હશે.(bharia tribe owner of patalkot) પાતાલકોટમાં સરકાર દ્વારા કોઈ બાંધકામ કરવું હોય તો અહીંના વડીલો પાસેથી પરવાનગી લેવી પડશે. પાતાલકોટની 9276 હેક્ટર જમીનમાં 8326 હેક્ટર જંગલની જમીન અને 950 હેક્ટર રેવન્યુ જમીનનો સમાવેશ થાય છે. પાતાલકોટની તમામ ગ્રામ પંચાયતોની સાથે વન વિભાગે પણ આ જમીન છોડી દીધી છે. હવે માત્ર અહીંની જમીન જ નહીં પરંતુ જંગલના માલિક પણ ભરિયા આદિવાસીઓ હશે. જેઓ પોતાની જરૂરિયાતો માટે જંગલોનું યોગ્ય રીતે શોષણ કરી શકશે. આ પગલાનો ઉદ્દેશ્ય ભરિયા જાતિના ઉત્થાનનો છે, જેઓ પાણી, જંગલ અને જમીનના આધારે પોતાનું જીવન જીવે છે. આનાથી તેમની માન્યતાઓને સત્તા મળશે અને તેઓ પાતાલકોટને સાચવી શકશે.
સદીઓથી પાતાલકોટમાં રહે છે : ભારિયા આદિજાતિ સદીઓથી પાતાલકોટમાં રહે છે. પાતાલકોટના 12 ગામમાં 611 ભારિયા પરિવારો રહે છે. આ માટે કેન્દ્ર સરકારે ભરિયા આદિજાતિ વિકાસ સત્તામંડળની રચના કરી હતી. જેના દ્વારા આ આદિજાતિના અપગ્રેડેશનનું કામ કરવામાં આવ્યું હતું અને હવે જળ અને જંગલની જમીનના સંરક્ષણના સિદ્ધાંત પર સમગ્ર પાતાલકોટ ભરિયા આદિજાતિને આપવામાં આવ્યું છે. આ બધું આવાસ અધિકાર કલમ-3 (1) (0) ભારિયા પીવીજીટી હેઠળ આપવામાં આવ્યું છે. અહીં 611 પરિવારોના નામ સામેલ કરવામાં આવ્યા છે. પાતાલકોટના 12 ગામોમાં જડમદલ, હરરા કચર ખામરપુર, સહરાપ જગોલ, સુખા ભંડાર હરમાઉ, ઘ્રિનિત, ગલ દુબ્બા, ઘાટલિંગા, ગુડી છત્રી સલાધના, કૌડિયા ગામનો સમાવેશ થાય છે.
તેમની સંમતિ વિના વિસ્થાપન શક્ય નહીં : વસવાટના અધિકારનો યોગ્ય પત્ર મળ્યા બાદ હવે ભરિયા જાતિનું વિસ્થાપન પણ તેમની સંમતિ વિના શક્ય નહીં બને. આ ગામોમાં કોઈપણ કામ કરાવવા માટે સરકારી વહીવટીતંત્રે બૃગાઓ પાસેથી સંમતિ લેવાની રહેશે. ઉલ્લેખનીય છે કે વિસ્થાપનના નામે અનેક ગામોને ખાલી કરાવવામાં આવી રહ્યા છે.
PESA એક્ટ અને આવાસ અધિકારો વચ્ચેનો આ તફાવતઃ તાજેતરમાં, બિરસા મુંડા જયંતિના અવસર પર, મુખ્ય પ્રધાન શિવરાજ સિંહ ચૌહાણે મધ્યપ્રદેશમાં આદિવાસીઓ માટે PESA કાયદો લાગુ કર્યો છે. PESA કાયદામાં લગભગ તમામ અધિકારો ગ્રામસભા પાસે છે, પરંતુ આવાસ અધિકારો વન અધિકાર કાયદા હેઠળ આપવામાં આવ્યા છે. જેમાં જમીનનો માલિક ચોક્કસ સમુદાયને બનાવવામાં આવે છે. આમાં માત્ર ચોક્કસ સમુદાય જ નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. લગભગ 25 વર્ષથી પાતાલકોટ પર સંશોધન કરી રહેલા ડૉ. દીપક આચાર્યએ જણાવ્યું કે આ અધિકાર આદિજાતિના ઉત્થાન તરફ દોરી જશે.
