નવી દિલ્હી: આઝાદી પહેલા આ માર્ગ પર ફક્ત 'રાજા' અથવા વરિષ્ઠ અધિકારીઓ જ આવતા હતા. તાજેતરમાં, વસાહતી માનસિકતા બદલવાની વડાપ્રધાનની વાતને પ્રોત્સાહન આપતા, શહેરી વિકાસ મંત્રાલય અને સંસ્કૃતિ મંત્રાલયે એક ડગલું આગળ વધીને તેનું નામ કર્તવ્યપથ (Delhi Rajpath will now be a duty path Kartyvapath) રાખવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો. ગઈકાલે બુધવારે NDMCએ આ નિર્ણયને મંજૂરી આપી હતી. આ માર્ગ પરથી દર વર્ષે 26 જાન્યુઆરીએ ભારતીય સંસ્કૃતિ અને ભારતની શક્તિશાળી સુરક્ષાની ઝાંખી પસાર થાય છે. આ રોડ પર સેન્ટ્રલ વિસ્ટા બનાવવામાં આવી છે, જેનું ઉદ્ઘાટન વડાપ્રધાન મોદી આજે ગુરુવારે (PM Modi will inaugurate today) કરશે. રાજપથનો ઇતિહાસ જાણો.
રાજપથનો ઇતિહાસ : રાજપથનું નામ પહેલીવાર બદલવામાં આવ્યું નથી, પરંતુ આ પહેલા પણ ઈતિહાસમાં તેનું નામ બદલવામાં આવ્યું છે. આ ઉપરાંત, આ માર્ગની વાર્તા તદ્દન ઐતિહાસિક છે અને આ માર્ગની ઘણી વાર્તાઓ ઇતિહાસના પાનાઓમાં નોંધાયેલી છે. આવી સ્થિતિમાં, આપણે જાણીએ છીએ કે રાજપથનો ઇતિહાસ શું છે અને તેનું નામ કોણે રાખ્યું છે.
1955માં કિંગ્સવેનું નામ બદલવાનો કર્યો હતો નિર્ણય : હકીકતમાં વર્ષ 1911માં દિલ્હી દરબારમાં હાજરી આપવા આવેલા રાજા જ્યોર્જ પંચમના માનમાં અંગ્રેજોએ રાજપથનું નામ કિંગ્સવે રાખ્યું હતું. તે જ સમયે, દિલ્હીને ભારતની રાજધાની બનાવવામાં આવી હતી, જે પહેલા કોલકાતામાં હતી, અને તેને કિંગ્સવે એટલે કે, કિંગ્સ વે બનાવવામાં આવી હતી. જ્યારે ભારતને અંગ્રેજોથી આઝાદી મળી, ત્યારે ભારતમાં ખાસ કરીને દિલ્હીમાં ઘણા ફેરફારો કરવામાં આવ્યા અને ઘણી જગ્યાઓ સામાન્ય નાગરિકો માટે ખોલવામાં આવી. તેમાં રાજપથ પણ સામેલ હતો. ભારતના પ્રથમ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુએ વર્ષ 1955માં આ કિંગ્સવેનું નામ બદલવાનો નિર્ણય કર્યો અને તેનું નામ રાજપથ રાખવામાં આવ્યું હતું.
1950ની પ્રથમ પ્રજાસત્તાક દિવસની પરેડ : રાજપથ રાયસીના હિલ્સ પર સ્થિત રાષ્ટ્રપતિ ભવનના ગેટથી શરૂ થાય છે અને વિજય ચોકથી નેશનલ સ્ટેડિયમ સુધી જાય છે. આ ત્રણ કિલોમીટર લાંબા રસ્તાની બંને બાજુએ ઘણી હરિયાળી, બગીચાઓ અને નાની કેનાલો છે. આ માર્ગ પરથી પસાર થતી વખતે પ્રજાસત્તાક દિવસની પરેડ કાઢવામાં આવે છે. 1950ની પ્રથમ પ્રજાસત્તાક દિવસની પરેડ ઈર્વિન સ્ટેડિયમ ખાતે યોજાઈ હતી, જે આજે નેશનલ સ્ટેડિયમ તરીકે ઓળખાય છે. 1955 થી, રાજપથ 26 જાન્યુઆરીની પરેડ માટે કાયમી સ્થળ બની ગયું છે. તે પછી દરેક ગણતંત્ર દિવસ પર, 26 જાન્યુઆરી રાજપથ પર ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવે છે.
કર્તવ્યપથ 9 સપ્ટેમ્બરથી સામાન્ય લોકો માટે ખોલવામાં આવશે : 1955માં રાષ્ટ્રપતિ ભવનથી ઈન્ડિયા ગેટ સુધી 3 કિમીનો રાજપથ નવા અને ભવ્ય સ્વરૂપમાં પૂર્ણ થયો અને ત્યારથી અહીંથી પરેડ શરૂ થઈ હતી. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ આ વર્ષે 15 ઓગસ્ટે લાલ કિલ્લા પરથી જાહેરાત કરી હતી કે, આઝાદીના અમૃત મહોત્સવ દરમિયાન આપણે ગુલામીની માનસિકતામાંથી બહાર નીકળવું પડશે. આ અંતર્ગત હવે રાજપથનું નામ બદલીને કર્તવ્યપથ કરવામાં આવ્યું છે. વડાપ્રધાન આજે ગુરુવારે કેન્દ્ર સરકારના બહુપ્રતિક્ષિત પ્રોજેક્ટ સેન્ટ્રલ વિશ્તાના પ્રથમ તબક્કાનું ઉદ્ઘાટન કરવા જઈ રહ્યા છે. આ પછી તેને 9 સપ્ટેમ્બરથી સામાન્ય લોકો માટે ખોલવામાં આવશે.
પ્રતિમા માટેનો પથ્થર તેલંગાણાથી લાવ્યા : વડાપ્રધાન આ પ્રસંગે સુભાષ ચંદ્ર બોઝની પ્રતિમાનું અનાવરણ પણ કરશે. ઈન્ડિયા ગેટ પર સ્થાપિત થનારી નેતાજી સુભાષ ચંદ્ર બોઝની ગ્રેનાઈટ પ્રતિમા 28 ફૂટ ઊંચી અને 6 ફૂટ પહોળી હશે. તેને ઈન્ડિયા ગેટ પર એ જ જગ્યાએ સ્થાપિત કરવામાં આવશે જ્યાં એક સમયે બ્રિટિશ રાજા જ્યોર્જ પંચમની પ્રતિમા હતી. આ પ્રતિમા દેશમાં સ્થાપિત નેતાજીની કોઈપણ પ્રતિમા કરતા મોટી છે. આ પ્રતિમા માટેનો પથ્થર તેલંગાણાથી લાવવામાં આવ્યો છે અને તે રાયસીના હિલ પરથી સરળતાથી જોઈ શકાશે. બીજી તરફ સેન્ટ્રલ વિસ્ટા એવન્યુમાં વિજય ચોકથી ઈન્ડિયા ગેટ સુધીના માર્ગની બંને બાજુ રીડીઝાઈન કરવામાં આવી છે અને રાહદારીઓ માટેના વોક વેને પહોળો બનાવવામાં આવ્યો છે.
રિડેવલપમેન્ટ પ્લાન : નવી ડિઝાઇન કરાયેલા આ વિસ્તારમાં હાઇટેક લાઇટ અને કેમેરા સાથે સ્માર્ટ પોલ લગાવવામાં આવ્યા છે. સુરક્ષા વ્યવસ્થાને ધ્યાનમાં રાખીને પોલીસ અને સુરક્ષા જવાનો પણ મોટી સંખ્યામાં તૈનાત રહેશે. આ ઉપરાંત લોકો ગંદકી ન ફેલાવે તેનું પણ સંપૂર્ણ ધ્યાન રાખવામાં આવશે અને નિયમોનું ધ્યાન રાખવામાં આવશે. રિડેવલપમેન્ટ પ્લાન હેઠળ આ કેનાલો પર કુલ 16 પુલ બનાવવામાં આવ્યા છે. બે કેનાલમાં બોટિંગની મંજૂરી આપવામાં આવશે. આમાંથી એક કેનાલ કૃષિ ભવન પાસે અને બીજી કોમર્શિયલ બિલ્ડીંગ પાસે છે.
ખરીદી કરવા આવતા લોકો માટે 5 વેન્ડર ઝોન : સમગ્ર વિસ્તારમાં લાલ ગ્રેનાઈટની બનેલી 422 બેન્ચ લગાવવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત 900થી વધુ લાઇટહાઉસ અને 4 પગપાળા અંડરપાસ બનાવવામાં આવ્યા છે. આ ઉપરાંત ફુવારા વિસ્તારની પણ સફાઈ કરવામાં આવી છે. સેન્ટ્રલ વિસ્ટા એવન્યુ પર પાર્કિંગ ફી 9 સપ્ટેમ્બરે સામાન્ય લોકો માટે ખુલ્યાની તારીખથી બે મહિના માટે શૂન્ય રહેશે. એટલે કે કોઈ પાર્કિંગ ચાર્જ લેવામાં આવશે નહીં. આ પછી NDMC ભાડું નક્કી કરશે. 1125 કાર ઉપરાંત 40 બસો માટે પાર્કિંગની પણ સુવિધા છે. ખરીદી કરવા આવતા લોકો માટે 5 વેન્ડર ઝોન હશે. જ્યાં લોકો નાની બાસ્કેટમાં સામાન વેચશે. આ વિસ્તારમાં માત્ર વેન્ડર ઝોનમાં જ દુકાનો શરૂ કરવામાં આવશે તેવો નિર્ણય પણ લેવામાં આવ્યો છે. CPWDએ આ સમગ્ર વિસ્તારમાં કુલ 5 વેન્ડિંગ ઝોન બનાવ્યા છે, જેમાં માત્ર 40 વિક્રેતાઓને જ પરવાનગી આપવામાં આવશે. લોકો અહીં આવીને વિવિધ રાજ્યોના ભોજનની મજા માણી શકે છે.
નવી ઈમારતમાં એક ભવ્ય સંવિધાન હોલ : સેન્ટ્રલ વિસ્ટા પ્રોજેક્ટ હેઠળ નવા સંસદ ભવનનું બાંધકામ પણ તેજ ગતિએ ચાલી રહ્યું છે. એકવાર નવું સંસદ ભવન બની ગયા પછી, લોકસભા હોલમાં 770 સભ્યોની બેઠક ક્ષમતા હશે. રાજ્યસભા હોલની ક્ષમતા 384 બેઠકોની હશે. બંને ઘરોમાં ડિજિટલ ઈન્ટરફેસ સિસ્ટમ હશે અને પાવરનો ઓછો વપરાશ થશે. નવી ઈમારતમાં એક ભવ્ય સંવિધાન હોલ, સંસદના સભ્યો માટે આરામ ખંડ, લાઈબ્રેરી, અનેક કમિટી રૂમ, ડાઈનિંગ એરિયા અને દેશની લોકશાહી વારસાને દર્શાવવા માટે પૂરતી પાર્કિંગ જગ્યા હશે. આ ઈમારત શિયાળુ સત્ર સુધીમાં બનવાની હતી, પરંતુ તેને વધુ એક મહિનો લંબાવવામાં આવ્યો છે, જે ડિસેમ્બર સુધીમાં પૂર્ણ થશે. કાશ્મીરના બડગામમાં બની રહેલા નવા સંસદ ભવનમાં કાશ્મીરના પ્રખ્યાત પરંપરાગત કાર્પેટ પણ બિછાવવામાં આવશે. આ સંસદ ભવનમાં મહારાષ્ટ્રના સાગના લાકડામાંથી બનેલું ફર્નિચર પણ લગાવવામાં આવશે.
નવી સંસદ ભવનનાં નિર્માણ પાછળ 1000 કરોડનો ખર્ચ થવાનો અંદાજ : કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા 2019 માં કેન્દ્રીય વિસ્ટા પ્રસ્તાવિત અને શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ પ્રોજેક્ટ નવી સંસદ, વડાપ્રધાન અને ઉપરાષ્ટ્રપતિના નિવાસસ્થાનો બાંધવાની અને તમામ સરકારી મંત્રાલયો અને વિભાગોને 10 બિલ્ડિંગ બ્લોક્સ સાથે સમાવવાની યોજના ધરાવે છે. સેન્ટ્રલ વિસ્ટા પ્રોજેક્ટમાં 3.2 કિમીના પટ્ટાના પુનઃવિકાસનો સમાવેશ થાય છે. જે અંતર્ગત અનેક સરકારી ઈમારતોનું ડિમોલિશન અને પુનઃનિર્માણ પણ થઈ રહ્યું છે. આ પ્રોજેક્ટનો કુલ અંદાજિત ખર્ચ 20,000 કરોડ રૂપિયા છે. નવી સંસદ ભવનનાં નિર્માણ પાછળ આશરે રૂપિયા 1000 કરોડનો ખર્ચ થવાનો અંદાજ છે. આ પ્રોજેક્ટ વર્ષ 2024 સુધીમાં પૂર્ણ થવાની આશા છે.
શ્રમ શક્તિ ભવન તોડીને નવી ઇમારતો બનાવવામાં આવશે : આ પ્રોજેક્ટનું કામ કેન્દ્રીય આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રાલય દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યું છે. આ અંતર્ગત, તેના હેઠળ આવતા તમામ મંત્રાલયો અને કાર્યાલયોને શિફ્ટ કરવામાં આવી રહ્યા છે, નવી સંસદ ભવનનું કામ નવેમ્બર સુધીમાં પૂર્ણ થવાની આશા છે. સેન્ટ્રલ વિસ્ટા રિડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટ હેઠળ નવી સંસદ ભવન સાથે સાંસદોની ઓફિસ પણ બાંધવામાં આવનાર છે. સાંસદોની ઓફિસ બનાવવા માટે ટ્રાન્સપોર્ટ ભવન અને શ્રમ શક્તિ ભવન તોડીને નવી ઇમારતો બનાવવામાં આવશે.
